جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث دربارۀ معنا و وجود فلسفه در شرق، پیش درآمد هرگونه تبادل اندیشه و تفاهم بین شرق و غرب محسوب میشود. ریچی، مبلغ مسیحی، برای نخستین‌بار کتابی با عنوان کنفوسیوس: فیلسوف چینی نوشت و اندیشه‌های او را به غرب معرفی کرد؛ سپس، تحت تأثیر وی، لایب‌نیتس و کریستین ولف نه‌تنها وجود فلسفه در شرق، بویژه چین را مسلم انگاشتند بلکه معتقد بودند از رهگذر آن میتوان کاستیهای موجود در فلسفه و الهیات غربی را مرتفع ساخت. اما با کانت، نگاه نژادپرستانه و از موضع برتر به تفکر دیگر اقوام آغاز شد و اصل فلسفه در شرق زیر سؤال رفت. این نگاه اروپامحور در غرب، با هگل وارد مرحلۀ نوینی شد؛ نگاه او به تفکر شرقی، نگاه تحقیرآمیز و سلسله‌مراتبی بود. پس از وی دوسن، شوپنهاور، نیچه، هوسرل، ویتگنشتاین، هایدگر و بسیاری از متفکران غربی دیگر، از خوان گستردۀ شرق بهره‌مند شدند. در کل، میتوان گفت انکار یا تردید در مشروعیت فلسفۀ شرق از سوی بعضی از غربیها، فاقد پشتوانۀ منطقی و بیشتر برخاسته از احساسات ملی‌گرایانه است. واکنش خود اندیشمندان شرقی نیز در اینباره جالب توجه است؛ جمعی از اینکه فیلسوفان غربی آنگونه که باید و شاید به تفکر شرق بها نداده و از آن برای برون‌رفت از بحرانهای انسان معاصر بهره نبرده‌اند، گلایه دارند و برخی همگام با غربیها، البته با انگیزه‌یی متفاوت، از اطلاق عنوان فلسفه بر میراث کهن خود احتراز میجویند تا از اصالت و درهم آمیختگی آن با تفکر غربی، صیانت کنند.

ولفسون، فیلسوف نام­آشنای یهودی، با نگارش مجموعه­ای از آثار، در صدد بازنویسی تاریخ فلسفۀ غرب با محوریت یهودیت برآمد. او برای انجام این مهم، روش فرضی-استنتاجی یا روش تلمودی مطالعه متون را به­کار بست. ولفسون از این طریق به­دنبال مسائل حل­ناشده، منابع ناشناخته، روابط ناشناخته و مسیرهای ناشناختۀ فلسفه بود. چالش درک و کشف منشأ و خاستگاه، ساختار و تنوع نظام­های فلسفی برای او جذاب بود. با این که هیچ­گونه ارتباطی بین مطالعۀ تلمودی و تحقیقات فلسفی وجود نداشت و ولفسون کاملاً غرق در دومی بود، از یک قرابت روش­شناختی بین آن دو بهترین بهره­برداری را کرد. این روش مبتنی بر این پیش­فرض است که تناقض واقعی در اندیشه­های یک متفکر واقعی وجود ندارد. بدیهی است با یافتن یک مورد نقضی می­توان پیش­فرض فوق و به­تبع آن، روش مورد نظر ولفسون را زیر سوال برد. منسجم و نظام­مند نشان دادن اندیشه­های یک متفکر و بیان ناگفته­ها و نانوشته­های اندیشۀ وی، مرتبط ساختن مطالب غیرمرتبط و رفع تناقضات ظاهری اندیشه­های یک اندیشمند، از جمله کارکردهای روش پیش­گفته است. استفادۀ ولفسون از اصطلاحات، بدون توجه به تطور تاریخی آن­ها، تحمیل چارچوب فکری خود بر متفکر مورد بحث، گزافی و دل­بخواهی انتخاب کردن متن و یهودی­سازی تاریخ تفکر و جانبداری او از تفکر یهودی، از مهم­ترین نقدهایی است که بر او وارد است. افزون بر این، ابهامات یا خطرات قرائت متنی نیز می­تواند دستمایۀ روش او قرار گیرد.

رویکرد کاپلستون به شرق در طول زمان دستخوش تغییر قرار گرفت؛ به گونه‌ای که می‌توان از کاپلستون متقدم و متأخر سخن گفت. او هنگام تدوین تاریخ فلسفة غرب دست‌کم نگاهی مثبت به شرق نداشت. ولی، بعد از فراغت از کار یادشده، به‌تدریج به اهمیت تفکر شرق و نیز تفکر روسی پی برد و از رویکرد قبلی خود فاصله گرفت و به فلسفه‌های ‌فرهنگ‌های ‌شرقی و نیز مطالعات تطبیقی سخت علاقه‌مند شد و از اهمیت و ضرورت و ارزشمندی این دست مطالعات به‌تفصیل سخن گفت. از میان آثار بسیار وی، کتاب فلسفه‌ها و فرهنگ‌ها و کتاب دین و واحد: فلسفه‌های ‌شرق و غرب مهم‌ترین کتاب‌هایی ‌هستند که با رویکرد تطبیقی نوشته شده‌‌اند. رویکرد کاپلستون به مطالعات تطبیقی تاریخی است؛ در عین حال رویکرد وی از رویکرد تاریخی ماسون‌ـ اورسل متفاوت است. او وسعت دید و غنای تفکر را مهم‌ترین دستاورد تعامل تفکر شرق و غرب می‌داند. ضرورت آشنایی تطبیق‌گر با خطوط کلی فلسفه‌های ‌فرهنگ‌های ‌دیگر و زبان آن‌ها، پرهیز از هر گونه دوگانگی‌های ‌شتابزده و تعمیم‌های ‌ناروا، و نیز تأکید بر داشتن پیش‌فرض از موضوعات مهمی هستند که در رویکرد وی به مطالعات تطبیقی برجسته است.

در دهه سوم قرن بیستم تحت تأثیر مطالعات تطبیقی در حوزه دین پژوهی،اسطوره شناسی و زبان شناسی مطالعات تطبیقی در حوزه فلسفه وجهه همت جمعی از اندیشمندان غربی قرار گرفت. اولین تلاش ها در این باره از سوی ماسون-اورسل صورت گرفت؛او متأثر از پوزیتیویست ها با اعمال روش تاریخی گام های آغازین را در این وادی برداشت.کربن ضمن برشمردن معایب روش تاریخی ماسون-اورسل در مطالعات تطبیقی و با بکاربستن رهیافت پدیدارشناسانه در این حوزه تأثیرات بسیاری از خود برجا گذاشت.برای فهم بهتر دیدگاه کربن در باره مطالعات تطبیقی باید به رهیافت پدیدارشناسانه او به همراه نظرگاه هستی شناسانه وی که جولانگاه رهیافت یادشده است و نیز به مقصود او از فلسفه عطف توجه کرد.به طور کلی،مخالفت با اصالت تاریخ و جامعه شناسی،مخالفت با حکمت بحثی و استدلالی،تاکید بر شهود و توجه به درون و شعار بازگشت به خود اشیا یا نجات پدیدارها از جمله نقاط اشتراک کربن با پدیدارشناسان بنام

روش تطبیقی ماسون−اورسل مبتنی بر دوگانه زمینه / واقعیت است. او اندیشه‌های فلسفی را همچون یک واقعیت و داده‌ای در نظر می‌گیرد که باید در زمینه و بستری که در آن به ثمر نشسته، بارور شده و تکامل یافته مورد توجه قرار گیرند. ماسون−اورسل در این دوگانه زمینه / واقعیت اولویت را به زمینه و بافت می‌دهد و بدین‌ترتیب بر اهمیت و نقش زمینه و تاریخی دیدن اندیشه‌ها تأکید بسیار دارد. او از موج نخست پوزیتیویسم به‌ویژه امیل دورکیم تأثیر پذیرفت و بر مؤلفه‌هایی همچون تاریخی‌گری و مقایسه ‌اندیشه‌ها براساس زمینه و زمانه شکل‌گیری آنها، اومانیسم و در نظر گرفتن همه انسان‌ها و همه گونه‌های تفکر، ملاحظه اندیشه‌های فلسفی همچون داده و واقعیت، دخالت ندادن پیش‌فرض‌ها و تأکید بر این نکته اصرار می‌کند که فلسفه حقیقی همان فلسفه تطبیقی است. هر چند از منظرهای مختلف می‌توان روش تطبیقی اورسل را به چالش کشید، در مقاله حاضر تنها از نگاه هیدن وایت به فراتاریخ و ساختارگراهایی که کمر همت به واسازی دوگانه‌های تفکر غربی از جمله دوگانه زمینه / واقعیت بسته‌اند و نیز از دیدگاه کوئنتین اسکینر به‌عنوان منتقد قرائت زمینه‌ای به نقد دیدگاه ماسون−اورسل خواهیم پرداخت. در عین حال نگارنده به اختصار توضیح داده که نقد کربن، ایزوتسو و ادوارد سعید بر ماسون−اورسل وارد نیست.

ماسون−اورسل، فیلسوف، شرق­شناس و زبان­شناس فرانسوی، تحت تأثیر مطالعات تطبیقی در حوزه­های زبان­شناسی، دین­شناسی و اسطوره­شناسی، فلسفه تطبیقی را وجهه همت خود ساخت و برای اولین بار این کلمه را وضع کرد. او فلسفه تطبیقی را به مثابه روش در نظر گرفت و نه یک رشته و گرایش مستقل. اورسل با اثرپذیری از جریان غالب پوزیتیویستی در دهه­های نخست قرن بیستم درصدد ارتقای سطح فلسفه به سطح پوزیتیویستی برآمد. از این رو به نظر وی فیلسوف تطبیقی باید به آنچه در زمان و مکان یا تاریخ و جغرافیا واقع شده توجه کند و نه به تخیلات و توهمات خود ساخته. در واقع، داده­های فلسفی را باید با توجه به محیطی در نظر گرفت که در آن شکل گرفته­اند. در عین حال اورسل با فروکاستن فلسفه تطبیقی به تاریخ فلسفه و ماتریالیسم تاریخی سخت مخالف بود. نکته دوم آنکه فیلسوف تطبیقی باید نگاه اومانیستی به تمام گونه­های انسان فارغ از نژاد، رنگ و ملیت و نیز همه­ گونه­های تفکر داشته باشد و به فرضیات و پیش داوری­های متافیزیکی وقعی نگذارد. روش تطبیقی ماسون اورسل مبتنی بر تشابه است؛ تشابه گاهی بنا به نسبت است و گاه بنا به تناسب. او به تشابه بنا به تناسب نظر دارد که در آن مقایسه بین دو نسبت صورت می‌گیرد. برای نمونه، یک بار سقراط با کنفوسیوس مقایسه می­شود و بار دیگر سقراط به اعتبار نقشی که در سوفیسم یونانی ایفا می­کند، با نقش کنفوسیوس در سوفیسم چینی مقایسه می­شود، بی­آنکه تمایزات آن دو از میان برخیزد. نوع نخست تشابه بنا به نسبت است و دومی بنا به تناسب؛ در اولی رابطه ذاتی و علّی بین دو چیز برقرار است؛ در حالی که در دومی علّیتی در کار نیست.

تأثیر و تنوع ادیان از جمله موضوعاتی است که پیروان ادیان مختلف را عموماً و عالمان الاهیات را به خصوص، سخت مشغول ساخته است و هر یک از آنان به فراخور خواستگاه فکری خود درصدد چاره‌جویی برآمده‌اند. نویسنده این کتاب که رئیس ماعات ادیان استرلینگ می‌باشد، در این اثر می‌کوشد تا آراء و نظریات پیش از بیست تن از عالمان الهیات و فیلسوفان به نام مسیحی قرن نوزدهم و بیستم را در قالب هشت رویکرد بررسی نماید وی پس از تعداد و ارزیبایی این رویکردهای مختلف، رویکرد مبنی بر گفت‌و‌گو را برای تدوين الاهیات مسیحی ناظر به همه ادیان مناسب‌تر تشخیص می‌دهد. این کتاب شامل یازده فصل می‌باشد.