جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعات آینده‌ها به عنوان فرارشته‌ای نوظهور در چند دهه اخیر با چالش­های بسیاری روبه‌رو بوده است که جدی­ترین آن خروج از موقعیت بی­مبنایی و تجهیز به بنیان‌های فلسفی برای تبدیل­شدن به یک رشتۀ علمی است. در این راستا، این پرسش‌های اساسی مطرح است که چگونه می‌توان در مورد آینده‌ای که هنوز محقق نشده است، پژوهش کرد، و آیا اصلاً امکان کسب معرفت از گزاره­های ناظر به آینده وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، نویسندگان مقاله ابتدا به بازشناسی حوزه‌های پژوهش در باب آینده پرداخته‌اند، سپس مسائل جدی معرفت‌شناختی پیش روی آنها را تحلیل نموده‌اند. همچنین با در نظر گرفتن این مسائل، از دریچۀ سه قانون اندیشه به تحلیل امکان کسب معرفت از مفروضات آینده پرداخته شده است. در نهایت نظریات عمدۀ صدق و توجیه در نسبت با گزاره‌های آینده واکاوی شده و دیدگاه‌های متناسب با ایجاد باور صادق موجه از گزاره‌های ناظر به آینده، پیشنهاد گشته است. نتایج حاصل از این مقاله بیانگر آن است که امکان اولیۀ کسب معرفت از باور‌های ناظر به آینده وجود دارد. در همین راستا نظریۀ مطابقت صدق، برای احراز صدق این باور‌ها و نظریه‌های درون‌گرایی و مبناگرایی میانه­رو برای توجیه آنها، تحلیل و پیشنهاد شده است.

این مقاله قصد دارد تا با بیان اجمالیِ فلسفه ذهن کانت، در بخش اول، تأثیر آن در فلسفه ذهن معاصر، و در بخش دوم، تأثیر و نسبت آن با کارکردگرایی را مورد بررسی و نقد قرار دهد. از مهمترین مواردی که در آن فلسفه ذهن معاصر متأثر از اندیشه‌های کانت بوده عبارت‎اند از: (1) لزوم وضع نوعی ساختار ضروری برای اندیشه و تجربه. (2) ارتباط میان صورت‌های آگاهی و خودآگاهی. (3) کنار نهادن خودِ دکارتی که ناظر به بحث کانت در نقد روان‌شناسی عقلانی است. (4) تفکیک حس از فاهمه در کانت پیشگام مسئله تجربه در نظریات جدید درباره آگاهی است. همچنین در بخش دوم، نشان می‎دهیم که اگرچه میان کارکردگرایی و فلسفه ذهن کانت شباهت‎هایی وجود دارد، اما روایت کارکردگرایانه بسیاری از مفاهیم اساسیِ فلسفه وی ازجمله برخی کیفیات ذهنی و معماری استعلایی آن، و توجه به هستی‎شناسی طبیعت ذهن را کنار می‌گذارد. از نظر ما، هر خوانشی از جمله خوانش کارکردگرایانه از کانت، برای اینکه اصیل تلقی شود، بایستی دارای دو شرط اساسی باشند: (1) با مهمترین آموزه‎های کانت که عبارت است از روش استعلایی و التزامات آن، در تعارض نباشد. و (2) زمینه تاریخی مباحث کانت و تطور زمانی مفهوم مد نظر را مورد توجه قرار دهد.

این مقاله به تحلیل و نقادی دیدگاه ال.آر. اسوانسون دربارۀ ارتباط میان پارادایم پردازش پیش‎بینانه (predictive processing paradigm) و فلسفۀ کانت می‎پردازد. براساسِ اظهارات اسوانسون، این پارادایم (که ازاین‌پس PP نامیده می‌شود) ریشه در آثار ایمانوئل کانت دارد. وی این ارتباط را در مواردی از قبیل (1) تحلیل بالا به پایین، (2) ذهن و ساختارهای علی جهان، (3) وارونه‌سازی و انقلاب کپرنیکی، (4) فراپیشینی‌ها و صورت‌های شهود، (5) مدل‌های تولیدی و شاکله‌ها، و (6) تحلیل به‌وسیلۀ ترکیب نشان می‎دهد. در ارزیابی دیدگاه وی، می‎کوشیم نشان دهیم که مدعای وی دستِ‎کم در دو مورد کلی با دشواری روبه‌روست: نخست اینکه، خوانش وی از PP کاملاً گزینشی است و تفاوت‎های معنادار میان خوانش‎های متفاوت از آن را در نظر نگرفته است. دوم اینکه، خوانش وی از کانت خوانشی طبیعی‎شده و تجربی است. چنین خوانشی اساسی‎ترین مفاهیم فلسفۀ استعلایی کانت یعنی من یا سوژه خودآگاه را نادیده می‌گیرد و محو می‎کند. همچنین رویکرد کانت به ذهن رویکردی متافیزیکی است، درحالی‎که رویکرد PP به مغز کاملاً تجربی است. بنابراین، اگر میان پارادایم PP و فلسفۀ استعلایی کانت تعارضی اساسی وجود داشته باشد، آنگاه ادعای تطابق میان آن‎ها با دشواری‎های جدی روبه‌رو خواهد بود.

بدیو در کتاب دلوز: غوغای هستی، به ارائه نظرات خود درباب هستی­شناسی دلوز پرداخته و با برشماری برخی ویژگی ها در نگره دلوز، او را درنهایت فیلسوف امر واحد می­خواند که با تکیه بر نگاه رواقی، در آنچه واژگون سازی افلاطون­خوانده ناموفق بوده­ و پروژه فلسفی­اش دست­آخر دستاوردی مگر تسلیم کثرت به واحد نداشته­است. برای بدیو که یکتا رسالت فیلسوف معاصر را در گسستن از مفهوم واحد به هر ترتیب می­داند، مفاهیمی چون اشتراک معنوی هستی و نیز بازگشت ابدی، صرفا به تساوی هستی و واحد خواهند رسید و حتی تفاوت در هستی­شناسی دلوز در نهایت تابع"همان" و راهبر واحد خواهد بود. در این مقاله تلاش خواهیم نمود ضمن برشمردن بخشی از نقدهای بدیو در خصوص ارتباط دلوز و نگره رواقی و نیز به کار­گیری مفهوم بازگشت ابدی و تلقی او از دلوز به­مثابه فیلسوف امر واحد، نقدی بر نقدهای بدیو ارائه و در نهایت از هستی­شناسی تفاوت و تکرار به­مثابه نسخه­ای مبتنی بر کثرت دفاع نماییم و نشان دهیم ریشه بنیادین نقدهای بدیو را می­توان در تلقی نامنسجم او از واحد و خلط عامدانه مفاهیم اشتراک معنوی وجود و واحد دانست.

نقد تاریخ فلسفه و معرفت­شناختی قطعا جسارتی بزرگ می­خواهد چرا که آثار و تبعات این امر نتایج خطرناکی می­تواند در پی داشته باشد. زمانی که از هرگونه موجود متافیزیکی و فرا انسانی و بطور کل تبیین هرگونه مبحث معرفت­شناختی در تشریح راهبرد دانش خود چشم­پوشی کنیم آنگاه نتیجه کار می­تواند به سمت نیهیلیسم و پوچ­گرایی و بی­نظمی و آنارشیسم سوق پیدا کند که چه برای فرد و چه برای جامعه می­تواند خطرناک و سمی باشد. درحالیکه ما انتظار داریم در اندیشه رورتی با چنین اندیشه پوچ­گرایانه­ای روبرو شویم، برعکس فیلسوف مورد نظر ما مدعی است که اندیشه وی به آنچه که ذکر شد سوق داده نخواهد شد. بلکه درصدد لذت، شادکامی و خوشبختی برای انسان هست؛ زیرا اگرچه دیگر صحبت از حقیقت و خیر مطرح نیست ولی با گسترده­تر کردن هرچه بیشتر همبستگی بین "ما"های انسانی درصدد تغییر این جاده و سوق به سمت یک اتوپیای انسانی است. هدف ما از نگارش این مقاله بررسی و تحلیل جایگاه مبانی معرفت شناختی اخلاق در اندیشه رورتی است.

هستی­شناسی برای هایدگر با ایراد نقد بر تاریخ متافیزیک ِپس از افلاطون آغاز و با ذکر تمایز هستی­شناختی، خطرات علم مدرن و تفکر ریاضیاتی در شکل­گیری نیست­انگاری انسان مدرن تبیین می­شود و در نهایت با تفوق نگاه شاعرانه بر ریاضیات در انکشاف جهان برای دازاین ادامه می­یابد. هستی برای هایدگر آن غنای محض است که خود را به انحاء مختلف بر دازاین می­نمایاند و تفکر ریاضیاتی نه راهبر به وجود که عامل اصلی غفلت از آن ونیز غفلتِ از این غفلت، در سراسر تاریخ متافیزیک است. در مقابل آلن بدیو در اساسی­ترین دعوی فلسفی­اش ریاضیات را هستی­شناسی دانسته و از نسخه­ای تفریقی پرده برمی­دارد که مدعی­است منتقدی سرسخت برای نگاه ریاضی ستیز و در عوض، شاعرانة هایدگر است. در این مقاله سعی برآن است تا ضمن ارائۀ نقدهای بدیو به رویکرد هایدگر در قبال ریاضیات، به ذکر دلایل او برای تفوق نگاه ریاضیاتی بر آنچه هستی­شناسی شاعرانه نام نهاده است، بپردازیم و درنهایت نشان دهیم بدیو فارغ از اینکه تا چه اندازه در ایراد انتقادات خود به هایدگر محقّ است یا خیر، لیکن به جهت تحقق اهداف مدنظر خود در هستی­شناسی ناچار از طرح و ارائۀ آنها است.

هوسرل در خلال سال 1906 دربارۀ وضعیت فلسفی خویش دچار بحران و در پی آن، تحولی در افکار خود شد. او علاوه بر آشنایی غیرمستقیم با کانت به‌واسطۀ حضور در فضای نوکانتی دانشگاه‌های آلمان، مستقیماً به مطالعۀ آثار کانت پرداخت و این امر زمینه‌ای را برای او فراهم کرد تا از بحران پیش‌آمده عبور کند. هوسرل به‌واسطۀ آشنایی با کانت، دچار گشت استعلایی شد و پدیدارشناسی او در ایده‌ها رنگ‌وبوی دیگری یافت. وی در موضوعاتی همچون «تحویل استعلایی»، «تقویم اشیا» و «ابژۀ قصدی» از کانت تأثیر پذیرفت؛ اما با وجودِ این تأثیرپذیری‌ها و وجود برخی مسائل و خاستگاه‌های مشترک، درنهایت، پدیدارشناسی استعلایی او مسیری متفاوت با فلسفۀ استعلایی کانت پیمود. اختلاف‌های میان کانت و هوسرل، ریشه در دیدگاه متفاوت آنها دربارۀ «رابطۀ میان معرفت و واقعیت» دارد. در کانت از سویی همچنان رابطۀ ما با واقعیت به‌نوعی حفظ می‌شود؛ اما از سوی دیگر، معرفت دچار محدودیت خواهد شد. در مقابل، در پدیدارشناسی هوسرل، معرفت توسعۀ بیشتری پیدا می‌کند و از محدودیت‌های کانتی رها می‌شود؛ هرچند که مبنای خود را در واقعیت از دست می‌دهد و به جانب ایدئالیسم مطلق کشیده می‌شود.

چکیده: ­ رورتی با به چالش­کشیدن کل سنت­ فلسفی غرب که به عقیده او باعث دوگانه­انگاریهای مختلف بی­فایده نظری در طول تاریخ فلسفه شده است، درصدد است در بستر"فرهنگ رستگاری­بخش ادبی"به ساختار­شکنی مسائل مختلف فلسفه و رفع این دوگانه­انگاریها مبادرت ورزد. رورتی با ایجاد خط انشقاقی میان حوزه­ی خصوصی وحوزه­ی عمومی می­خواهدسهم و دخالت فیلسوفان را در ارائه دیدگاه­های نظری و فلسفی مشخص کند و ادعا کند حوزه سیاست نیازی به آن ندارد که مبانی خود را از معیارهای فردی حوزه­ی خصوصی کسب نماید؛ چیزی که زمینه بلندپروازیهای متافیزیکی فیلسوفان را فراهم می آورد. گویی رورتی با تقلیل فلسفه به ادبیات می­خواهد مانع از بلندپروازیها و دخالتهای فیلسوف با نظریه پردازی شویم. درواقع، او با تفکیک بین دو حوزه خصوصی و عمومی یا سیاست معتقد است، ابزار فیلسوف تخیل و حوزه فکری وی فرهنگ ادبی و جایگاه او حوزه خصوصی است. در اینجا سوال و ابهام اساسی قدعلم می­کند اینکه آیا با فرض قبول معیارهای پراگماتیستی این تفکیک فرد در دو حوزه کاملا مختلف از وی شخصیتی دوگانه نمی­سازد آیا این موضع گیری فکری می­تواند معقول و قابل قبول باشد. این نکته مهمی است که در جای جای این پژوهش سراغ جوابی برای آن هستیم

بسیاری از معرفت‌شناسان اذعان دارند که اهمیت مثال‌های نقض گتیه در آشکارسازی معضلی است که هنگام تحلیل مفهومی معرفت با آن مواجه می‌شویم. آنان معتقدند ریشه این ‌معضل به نحوۀ ارزیابی‌مان از شهودهای متعارفی برمی‌گردد که برای تحلیل مفهومی به‌کار می‌آیند. در این ‌مقاله، به واکاوی شهودهای متعارفی می‌پردازیم که، بیش از طبیعت معرفت، ناظر به مشخصۀ اسنادیِ معرفت در زبان روزمره‌اند و ظاهراً به ‌کمکشان می‌توان راهی برای برطرف‌کردن مثال‌های نقض گتیه و موارد مشابهی یافت که امروزه به مثال‌های نقض گتیه‌وار مشهورند. مقاله شامل دو بخش اصلی است. نخست، به‌ سراغ سه پیشنهاد خواهیم رفت که، به‌ترتیب، منجر به حذف شرط توجیه، صدق و باور می‌شوند. زیرا به نظر می‌رسد حذف یکی از شروط سنتی معرفت می‌تواند تحلیل مفهومی معرفت را از گزند مثال‌های نقض گتیه(وار) مصون نگه‌دارد. در بخش دوم، نشان خواهیم داد که چرا این ‌سه پیشنهاد -و موارد مشابه- هنوز نتوانسته‌اند مثال‌های نقض گتیه(وار) را برطرف کنند. از نظر ما، سه ایراد عمده بر آنها وارد است: (1) همۀ مصادیق معرفت را شامل نمی‌شوند؛ (2) برخی استدلال‌های به‌کاررفته در آنها منتج نیست؛ (3) یا متضمن سوءفهم‌هایی دربارۀ طبیعت زبان روزمره و عملکرد واژگان در آن‌اند یا، به‌لحاظِ روشی، دارای تکیه‌گاه و تبعاتی مناقشه‌برانگیزند. باآنکه دامنۀ نفوذ ایرادهای (1) و (2) به پیشنهادهای طرح‌شده در این ‌مقاله محدود است، ولی معتقدیم ایراد (3) می‌تواند پا را فراتر نهد و حتی شامل پیشنهادهایی شود که این ‌بار با تکیه بر شهودهای متعارفمان دربارۀ طبیعت معرفت قصد دارند راهی برای برطرف‌کردن مثال‌های نقض گتیه(وار) بگشایند.