جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی تحلیلی انسان شناسی منسیوس، یکی از بزرگترین فرزانگان چین باستان و تاثیرگذار بسیارمهم بر حیات فکری و عملی مردم سرزمین خاور دور، پرداخته است. مضمون مرکزی فلسفۀ منسیوس برداشت او از طبیعت انسان است. پرسش از طبیعت واقعی انسان برای منسیوس پرسشی راستین و اساسی است که در ساختار وجودی او باید به آن پاسخ یافت. شناخت طبیعت انسان از یک سو از فهم او از خدا/تین گرفته شده و از سوی دیگر از ایدۀ انسان کامل وی. او طبیعت آدمی را نیکو دانسته و ابعاد تشکیل دهنده وجود انسان را در سه عنصر ذکر می کند: 1-جسم انسان، که فی نفسه بد نیست، اما باید تحت کنترل ذهن آگاه قرار گیرد؛ 2- ذهن (قلب)، که انسان به واسطه آن می تواند انسانی رفتار کند. راه رسیدن به ذهن کامل توسعه دادن و پرورش آن از راه تفکر است. 3- طبیعت انسان، جنبه ای از وجود انسان، که پدیدآورنده انسانیت است. توسط ذهن کامل ظاهر می شود و تجلی می یابد و جسم حامل آن است؛ ولی هرگز با ذهن و جسم یکی نیست. طبیعت انسان حقیقتی محض است، که هر انسانی حتی شرور هم آن را دارد؛ خوبی صرف است به خاطر این که عناصر بد در آن وجود ندارد. این جنبه است که باید کشف و پرورش یابد.

از مهم‎ترین جلوه‎های خرد خداوند، کنش دوسویۀ دین و خرد است. این پژوهش به‎روش توصیفی تحلیلی با بررسی شواهدی از متون زردشتی، درصدد تحلیل و ارزیابی رابطۀ متقابل دین و خرد است: خرد خداوند، خیمِ جاودانیِ اوست و دین در گوهر خود، خردمندی خداست. خداوند از راه خرد، آفرینش را بنیان نهاده و فلسفۀ هستی براساس نبرد کیهانی است؛ پیروزی در این نبرد براساس پیمانی است که خاستگاه‎اش «آسن خرد» ایزدی است و مبارزه همیشگی با افراط و تفریطی که برآمده از بی‎خردی است. کنش متقابل دین و خرد در زردشتی جلوه‎های گوناگونی دارد که به‎مراتب در عوالم سریان دارد. این جستار ابتدا کنش‎های دوسویۀ دین و خرد در زردشتی را مورد کنکاش قرار داده، آنگاه با تحلیل این جریان‎ها به‎این نتیجه نائل شده‎ است که بنیاد همه آنها، همه‎آگاهی اورمزد می‎باشد که سبب سازگاری دین و خرد است. با ژرف‎نگری این مؤلفه‎ها به‎آغاز اصلی (خرد خداوند) باز می‎گردیم که گواه حقیقی آن در آدمی، دادگری یا خرد ایزدی داشتن (yazadān-xradīs) است که عالی‎ترین تجلی خرد اوست.

پژوهش حاضر، با بهره­گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی سیمای نوع­دوستانه و ایثارگرانه امام علی(ع) در اندیشه عطار و مولوی پرداخته­است. مطالعه آثار آن­ها نشان­می­دهد که علت اقبال انسان امروزی به اندیشه­های آن دو، به تأکید آن­ها بر ارزش، حرمت و کرامت انسان برمی­گردد و مهمترین جلوه آن، دوست­داشتن آن­ها و خدمت­نمودن به آن­ها، یعنی نوع­دوستی است. آن دو در آثار خود، علاوه بر مدح صادقانه و پاک امام علی(ع) و بیان ویژگی­های وی، اشاراتی به حوادث مهم زندگی او دارند، که بیانگر شخصیت نوع­دوستانه و ایثارگرانه اوست که خدا درباره‌­اش می‌فرماید: «و برخی از مردم براى به‌دست­آوردن خشنودى خدا جان خویش را فدامی‌کنند». آن­ها امام علی(ع) را الگوی بزرگ فضایل اخلاقی، به­ویژه محبت، اخلاص، نوع دوستی و ایثار ستوده و مردم را به پیروی از او ترغیب نموده­اند. زیرا او، که به گفته عطار «کوه حلم و باب علم و قطب دین» است، اصل نخست در معاشرت با مردم را محبت، احترام و دوستی دیگران دانسته و خطاب به مالک می­فرماید: «قلب خویش را از مِهر مردم و دوستی و لطف آنان سرشار کن». درواقع سیره عملی زندگی ایشان احترام کامل و اعتماد به دیگران بوده است». مولوی نیز او را "افتخار هر نبی و هر ولی" دانسته و او را مولای همه زنان و مردان مؤمن می­خواند که همواره نوع­دوستی را یکی از اصول مهم تعالیم خود شمرده و قلبش مملو از دوست داشتن مردم و هدایت آن­ها بوده­است.

هدف این پژوهش، بررسی جایگاه متافیزیک نور در اندیشۀ قدیس بوناونتورا است. بوناونتورا یکی از فیلسوفان عارف قرن سیزدهم میلادی است که تأثیرات زیادی بر اندیشمندان بعد از خود داشته است. چگونگی دست‌یابی بشر به حقایق ثابت و مشترک، مسئله‌ای اساسی است که قدیس بوناونتورا در مباحث معرفت‌شناسی با آن مواجه بوده است. وی در تبیین این مسئله از نظریۀ نور کمک می‌گیرد. در این نوشتار، ضمن طرح دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلف دربارۀ نظریۀ نور بوناونتورا، تلاش شده است تا مباحث مرتبط با متافیزیک نور بررسی شود. نتایج نشان می‌دهد قدیس بوناونتورا از نور به‌عنوان تشابه‌هایی برای ارتباط با خدا و بهره‌مندی‌اش در حیات استفاده می‌کند؛ دیدگاهی خدامحورانه که می‌کوشد جست‌وجوی فلسفی حقیقت را با حقیقت غایی وحی مسیحی تطبیق دهد. با وجود تأثیرپذیری او از اندیشۀ ارسطو درقالب فیزیک نور، در ترکیب کلی اندیشۀ وی بهره‌گیری از اندیشه‌های نوافلاطونی و آگوستینی و متافیزیک نور مشهود است. «لوکس» و «لومن» اصطلاح‌هایی هستند که بوناونتورا برای تبیین متافیزیک نور از آنها استفاده می‌کند. در اندیشۀ متافیزیک وی نور به‌مثابۀ اصیل‌ترین صورت است که همۀ صور دیگر به آن وابسته است و هرآنچه هست، ازطریق صورت اساسی و اولیۀ نور شکل می‌گیرد.

اين مقاله با بهره‌گيري از روش تحليلي ـ انتقادي، به بررسي جايگاه عقل در الهيات طبيعي جاناتان ادواردز، الهي‌دان و متکلم مسيحي پرداخته است. مطالعۀ آثار او نشان مي‌دهد که وي به خوبي متوجه وجود خلأهاي الهيات طبيعي زمان خويش گشته و در پي راهکاري در جهت حفظ هم‌زمان ايمان و عقل طبيعي بشر است. وي در اين راستا عقل طبيعي را در ورود به مسائل الهياتي داراي چالش‌هايي چون انتزاعي و مفهومي و به‌دور بودن از زندگي عملي مؤمنان، به‌جهت گناه ذاتي انسان تفسير مي‌کند. از نظر وي، تنها راه بازگشت انسان به طبيعت و ذات اوليه، استمداد عقل طبيعي دچار نقصان گشته انسان از وحي است. الهياتي به‌واسطۀ لطف خاص پروردگار مي‌گردد. البته جاناتان ادواردز در تفسير اين اشراف الهياتي بيان مي‌دارد که اين امر نيازمند همراهي قلب با عقل تعليم يافته و شرکت در بستر مؤمنانه است، هرچند ديدگاه وي با چالش‌هايي مواجه مي‌باشد.

این مقاله به بررسی ماهیت، مؤلفه‌ها و کارکرد دین در چین باستان، به‌ویژه دورۀ شانگ پرداخته است. بنابر آنچه از مطالعه و تحلیل آثار باقیمانده از دورۀ شانگ‌ ـ از جمله شمایل‌نگارهای روی ظرف‌های برنزی آیینی، نوشتۀ استخوان‌های پیشگویی، آرامگاه‌های سلطنتی و برخی از آثار متأخر (مانند کتاب شعر) ـ اطلاعاتی دربارۀ برخی عقاید و شعائر دینی آن‌ها به دست می‌آید. آیین دینی مردم شانگ دربردارندۀ باور به شانگ‌تی، خدای متعالی، ارواح نیاکان، ارواح و خدایان طبیعت و اعتقاد به زندگی پس از مرگ بود. خدای متعالی در راس و بقیۀ ارواح و خدایان در مرتبۀ پایین‌تر بوده و کارگزار و تابع او بودند. ارتباط با ارواح، ایزدان و خدا جهت به‌دست‌آوردن شرایط زندگی مساعد، یا دست‌کم در امان ماندن از بلاها، در یک رابطۀ متقابل، با به‌جای‌آوردن مناسک همراه بوده است که مهم‌ترین آن‌ها خاک‌سپاری بسیار دقیق، پرستش خدا و ارواح و آئین قربانی بوده که شمن‌ها و خاندان سلطنتی، مخصوصاً شاه، در آن ایفای نقش نموده و بر انجام شعائر دینی نظارت داشتند. این نشان می‌دهد دین شانگ مؤلفه‌های لازم برای دین‌بودن را داراست، و باور به شانگ‌دی هم آن را در زمرۀ یکتاپرستی قرار می‌دهد. پیوند محکمی میان دین و قدرت برقرار بود، به گونه‌ای که مذهب قدرت پادشاه را از نظر سیاسی محکم‌تر و در عین حال کنترل می‌کرد و قدرت سیاسی پادشاه نیز نفوذ مذهبی را تقویت می‌نمود.

این پایان نامه به بررسی مقایسه ای مفهوم و جایگاه انسان کامل در اندیشه ابن عربی (عارف مسلمان) و چوانگ تزو (از چهره های مهم و تاثیر گذار تائوئیزم) می پردازد برای نیل به این هدف به منابع دست اول این دو اندیشمند مراجعه شده است. این بررسی های نشان می دهد که هرچند این دو عارف به سنت فکری و فرهنگی متفاوتی تعلق داشته اند اما یافته ها و گفته های آن ها در مورد انسان کامل علیرغم تفاوت ها ،شباهت های بیشتری داشته است. ابن عربی می گوید انسان چهره خدا، جانشین حق در زمین و عالم به اسمای الهی معرفی شده است. وی می گوید جهان به صورت حق بوده و انسان کامل به صورت عالم و حق خلق شده است. او می گوید کاملان بعد از رسیدنشان به حق به سبب فنای ذاتشان به بقای حق باقی می مانند . چوانگ تزو می گوید از توان حیات، حیات جدیدی متولد می شود، آدمی بار دیگر دستیار آسمان می شود. او می گوید انسان کامل ازهرجهت نقش تمام نمایی از آسمان و زمین است. او می گوید انسان مقدس کسی که ضمیرش با آزادی مطلق و به دوراز شر و شور مردم عادی جولان می کند . کاملاً طبیعی که چنین انسانی با معیار مردم عادی شدیداً غیرطبیعی به نظر می رسد .وی می گوید استعداد ذاتی انسان واقعی توازن باطنی او با آسمان است.

مسیح­ شناسی پائول ساموساتا یکی از مسیح ­شناسی­ هایی است که در قرن سوم میلادی توسط سینود انطاکیه به دلیل تأکید بر انسانیت صرف عیسی و نفی الوهیت جوهری و ازلی بودن مسیح، محکوم به بدعت شد. این مسیح­ شناسی حول سه محور مسیح تاریخی، انسان خداگونه و پیامبر نجات­ بخش قرار دارد و بیانگر این مهم است که عیسی که همانند انسان ­های دیگر متشکل از روح و بدن است، لیکن متعالی­تر، و در نقطه ­ای از تاریخ از مریم متولد شد، با تکامل و پرورش اخلاقی خود، شایستگی فیض فرزندی خدا را پیدا کرد و به مقام یک پیامبر و مسیحای موعود که از پیش در نقشۀ نجات خدا طراحی شده بود، دست یافت و با مرگ خویش برای نجات انسان­ها و تسخیر گناه اولیۀ آدم با ارادۀ خدا وحدت یافت. نگارنده بر آنست که با نگاهی به مسیحیت سال­های اولیه، از یک سو می­توان این تئوری را مطرح ساخت که مسیح‌شناسی پائول ساموساتا که بیشترین قرابت را با مسیحیت اولیه دارد، احیاگر سنت فکری عیسی و اندیشۀ مسیحیان اولیه که عیسی را انسانی صرف می ­دانستند، می­ باشد و از سوی دیگر در تقابل با مسیح ­شناسی لوگوسی-کیهانی کاتولیکی است که قائل به الوهیت و انسانیت توأمان عیسی است.

در بررسی تاریخی اندیشه های فلسفی سر زمین هند به موضوعات مشترکی بر می‌خوریم که سبب بحث های عقلانی زیادی در میان متفکران آن سرزمین شده است. این بحث ها به گونه ای بوده که هریک از حکما و اندیشمندان آن دیار مطابق با دیدگاه خود به آن وارد شده و نظرات و دلایل خود را نسبت به آن موضع بیان داشته اند .یکی از این موضوعات چالش برانگیز مسئله نفس یا روح و سرنوشت آن می باشد که از دیر باز مورد توجه آنان قرار گرفته است.در این مقاله تلاش بر آن است تا مفهوم نفس راابتدا به شکل عام در ادبیات دینی آیین هندو و سپس به شکل خاص در کتاب مهابهاراتا مورد بررسی قرار دهیم و به این سوالات پاسخ دهیم که مفهوم و ماهیت نفس در مها بهاراتا چیست؟ و چه سرانجامی دارد؟به این منظور به روش تحلیلی به سیر مفهوم نفس در این کتاب می‌پردازیم.

معرفتی یا اقناعی‌بودن کرامات اولیا، مسئله‌ای است که دانستنش بسیاری از مشکلات فراروی عرفان عملی را حل می‌کند. فروکاستن شناخت عارف به دارنده کرامات، به عرفان آسیب رسانده، و دامان معرفت را به نقل کرامات فروکاسته است. بررسی ارزش‌شناسانه کرامات در دوره‌های نخستین عرفان اسلامی، نبود تلازم میان معرفت الاهی و صدور کرامت، نبود جایگاهی در ساحت زیرین دین برای کرامات، نوع نگرش صوفیان نامدار به کرامات به عنوان حجاب راه، نگاه طنزآمیز آنها و مواجهه قرآن کریم و انبیا و امامان معصوم با این مقوله محورهای اساسی جستار پیش‌ رو در ارزش‌سنجی کرامات است. این مقاله با بررسی توصیفی‌تحلیلی محورهای مذکور بر آن است که کرامات، ارزش معرفتی ندارند و رخ‌دادن امر خارق عادت به دست سالک یا عارف به روند سلوک و قربش به حق، سرعت نمی‌بخشد و رخ‌ندادنش نیز خللی وارد نمی‌کند. دست آخر، قرآن کریم گرچه از خرق عادت پیامبران برای اقناع منکران یا اطمینان برخی پیروان آگاهی داده است، اما همواره مردم را به عقلانیت فرا می‌خواند.