جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت شخصي وجود در‌صدد بيان اين مطلب است که يک وجود واحد بسيط لايتناهي کل نظام عالم را در‌برگرفته است و موجودات، مظاهر و آيات آن يک حقيقت واحداند که هر کدام به‌اندازة سعة وجودي خود آن را مي‌نمايانند ازاين‌رو قول به حلول و اتحاد، همه‌خدايي و هيچ و پوچ بودن غير خدا، ناشي از سوء‌برداشت از اين مسئله است و انحراف از مسير توحيد مي‌باشد. قرآن مجيد که درياي بي‌کران معارف توحيدي است، اين حقيقت را در آيات ناظر به توحيد ذات با تعابيري همچون صمد بودن حق، آيه و نشانه بودن ماسوي‌الله، حضور وجودي حق در مظاهر و مجالي، معيت ذاتي حق‌، و احاطة علمي و وجودي حق بيان مي‌دارد؛ ازاين‌رو اين آيات با دلالت مطابقي يا التزامي، بر اين مبناي گران‌سنگ توحيد صمدي دلالت دارند و هر‌گونه وحدت عددي را از ساحت مقدس الهي نفي مي‌نمايند.

از جمله مسائل مهمی که در معرفت‌شناسی صدرایی می‌توان مطرح نمود؛ این است که در نگاه وی معرفت تصدیقی تنها در یک مرحله برای نفس محقق می‌گردد یا دارای مراحل و مراتب متعددی است؟ از دل این پرسش و با ربطش به نقش حس و تجربه در نظام معرفت‌شناختی صدرایی به مسأله‌ی دیگری دست می‌یابیم و آن این است که نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای از منظر صدرالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدیقات و قضایای حسی و خیالی جزئی و تصدیقات و قضایای عقلی مستنتج که از منظر صدرایی حواس در مرحله‌ی قضایای حسی جزئی دارای نقش مستقیمی هستند.درالمتألهین چگونه است؟ نگارندگان در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی – تحلیلی به دنبال تبیین و تحلیل نقش حس و تجربه در مراحل شناخت قضیه‌ای در نگاه صدرالمتألهین هستند. ملاصدرا بر این دیدگاه است که مراحل شناخت‌های تصدیقی عبارتند از: تصدیقات و قضایای عقلی پایه، تصدی

فلسفه سیاسی یا حکومت از اهم مسائل فلسفی است و از جمله بحث‌هایی است که تا حدودی اکثر فیلسوفان اعم از غربی و شرقی آن را مورد نظر قرار داده‌اند. رساله حاضر با مشخص کردن محورهای فلسفه سیاسی که به هشت قسمت تقسیم شده ابتدا به بیان نظرات فیلسوف انگلیسی جان‌لاک پرداخته و نظرات وی را در خصوص هشت مورد مشخص برای فلسفه سیاسی بیان می‌شود و بعد در فصل چهارم نظرات استاد شهید مرتضی مطهری و مقایسه نظرات این دو‌اندیشمند پرداخته می‌شود. لاک در بخش اول وضع طبیعی را یک وضعیت ایده‌ال می‌داند و آن را به عنوان مدینه فاضله معرفی می‌کند ودر بخش دوم درمورد وضع سیاسی و قرارداد مجبور می‌شود به چند مورد از ایراداتی که به وضع طبیعی وارد است اقرار کند ودر پایان بخش دوم وضع سیاسی را به وضع طبیعی ترجیح داده و هدف وضع سیاسی را حفظ مالکیت می‌داند. در بخش سوم به تعریف مالکیت از دیدگاه لاک پرداخته شده که لاک در بحث مالکیت مسأله مهم را کارو تلاش می‌داند وبیان می‌کند تنها چیزی که مالکیت را بوجود می‌آورد کار و تلاش است. در بخش چهارم مسأله آزادی بیان می‌شود که از نظر لاک آزاد بودن انسان به خاطر عاقل بودن اوست. در بخش پنجم به عدالت و برابری پرذاخته شده که از دیدگاه لاک انسان‌ها همه در وضع برابری هستند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد که البته بیان می‌کند که منظور فقط برتری اخلاقی است. در فصل ششم گریزی به رابطه دین و سیاست زده شده که لاک به شدت مخالف رابطه دین و سیاست است و معتقد است که دین و سیاست باید از هم جدا باشد. در فصل هفتم بحث تساهل مطرح می‌شود ودر اینجا لاک معتقد است که تساهل نشانه و شاخص مذهب راستین است از نظر او هیچ کس حق ندارد افکار دیگری رارد و کینه توزی کند زیرا معتقد است که ادراک فهم بشر از حقیقت ناقص است و در بخش هشتم موضوع انقلاب یا اصلاح حکومت است در اینجا لاک بین انحلال جامعه و حکومت تفاوت گذاشته و اشاره می‌کند که حکومت به جز یورش خارجی به دلایل داخلی از هم می‌پاشد. در فصل چهارم نظرات استاد مطهری بیان می‌شود. استا د در بخش اول وضع طبیعی لاک را نه تنها ایده‌ال نمی‌داند بلکه تحقق آن در بین انسان‌ها و غیر انسان‌ها را محال می‌داند. در بخش دوم استاد در مورد وضع سیاسی وجامعه نظری عمیق دارند و جامعه را فقط حافظ مالکیت نمی‌داند بلکه موجب رشد و کمال معنوی و مادی می‌داند. در بخش سوم در موضوع مالکیت با تأیید نظر لاک تحت عنوان کارو تلاش ولی به نظر لاک قید می‌زند که بحث حلال و حرام وطریق کسب اموال بسیار مهم است. در بخش چهارم در موضوع آزادی استاد مطهری تأکید زیادی بر آزاد بودن انسان دارد و آزادی را شرظ پیشرفت دانسته ولی ایشان آزادی را هدف نمی‌داند بلکه بیان می‌کند وسیله است برای رسیدن به هدف. دربخش پنجم استاد بیان می‌کند که عدالت و برابری یعنی اینکه هر صاحب حقی به حقش برسد ایشان عدالت را از مقدسات بشری دانسته‌اند. در بخش ششم و رابطه دین. سیاست استاد بر خلاف لاک به شدت موافق رابطه دین و سیاست هستند و بیان می‌کند که رابطه دین و سیاست مثل روح و بدن است. در بخش هفتم در بحث تساهل استاد با نظرات لاک مخالف است و بیان می‌کند که امکان ندارد شخصی که اهل سیرو سلوک باشد دشمن نداشته باشد و تساهل کامل باشد. و در بخش هشتم و حق انقلاب استاد بیان می‌دارد که انقلاب باید حرکت رو به جلو باشد و صرف شلوغ شدن جامعه را انقلاب نمی‌دانند حتی انقلاب 1917 روسیه را انقلاب ندانسته بلکه عقب‌گرد و ارتجاع می‌داند.

امامت و مسائل مرتبط با آن همواره از مهم‌ترین مسائل اعتقادی جهان اسلام بوده است. تمامی مسائلی که پیرامون مسئله امامت طرح می‌شود (مانند محدوده علم امام، عصمت امام و ...) فرع بر داشتن تصور صحیح از معنای امامت است. در این میان تعریف جایگاه ویژه‌ای در ایجاد این تصور و انتقال آن دارد. این پژوهش متولی تحلیل انتقادی تعریف امامت در کلام شیعه و بازتعریف آن در پرتو آیات و روایات است. به این منظور و پس از بیان کلیاتی پیرامون تحقیق، در نخستین گام اصلی، چیستی تعریف و شرایط آن را مورد بررسی قرار داده و از نتایج آن در گام‌های بعدی استفاده کرده‌ایم. سپس به دنبال احصاء تعاریف امامت در کلام شیعه رفته و تعاریف استخراج شده را در سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرده‌ایم: «تعاریف با هسته ریاست عامه»، «تعاریف مبتنی بر هدایت به امر» و «تعاریف مبتنی بر انسان کامل». در گام بعدی این اقسام تعاریف را مورد نقادی قرار داده و نشان داده‌ایم که بر هر سه قسم از این تعاریف انتقادات بسیار جدی وارد است، بنابراین لزوم بازتعریف امامت امری اجتناب‌ناپذیر است. پس از آن و در گام پایانی به سراغ بازتعریف امامت رفته و با بررسی آیات و روایات مرتبط با امامت چنین نتیجه گرفته‌ایم که اعم صفاتی که برای امامت در روایات ذکر شده «خلیفه الله» است. در نهایت با توجه به آیه امامت در قرآن تعریف نهایی این پژوهش از امامت را که «خلافت تام خداوند در امور انسان‌ها» است را ارائه کرده‌ایم.

شکاکیت به عنوان رویکردی همیشگی در تفکر بشر مورد توجه قاضی عبدالجبار معتزلی نیز بوده است‌. او به نقد شکاکیت فراگیر و حیطه‌ای پرداخته و سعی کرده به اشکالات سوفسطاییان‌، ذهنیت‌گرایان‌، منکران معرفت عقلی و منکران متواترات پاسخ دهد‌. در مواجهه با سوفسطاییان ضمن ناصواب دانستن رویکرد ابوعلی جبایی و بلخی در برخورد با آن‌ها‌‌، روش استاد خویش ابوهاشم مبنی بر عدم بحث را پیش گرفته و راهکار را تنبّه و توجه دادن آن‌ها به واقعیات می‌داند‌. همچنین او با ردّ دیدگاه ذهنیت‌گرایی، این دیدگاه را متضمّن تناقض صریح دانسته و دیدگاه منکران معرفت عقلی و منکران متواترات را نیز دارای ناسازواری می‌داند و معتقد است که این دیدگاه‌ها در نهایت، به انکارِ کلیه منابع معرفتی می‌انجامد‌. او با به رسمیت شناختنِ معرفت عقلی و همچنین دانشی که از راه گواهی و متواترات حاصل می‌شود‌، سعی دارد نشان دهد که هیچ‌یک از انواع شکاکیت، جز شکاکیت دستوری، نمی‌تواند مورد پذیرش عُقلا باشد.

قاعدة کلي بدوي در بين فلاسفه در بحث شريف «جعل» بدين قرار است که هر حکيم و فيلسوفي، اگر قائل به اصالت وجود باشد، وجود را مجعول مي‌داند و اگر قائل به اصالت ماهيت باشد، جعل را به ماهيت بر‌مي‌گرداند. نظرية سوم هم بدين قرار است که جعل به اتصاف ماهيت به وجود بر‌ميگردد. اين سه حکيم متأله، با توجه به مبناي حکمت متعاليه مبني بر اصالت وجود، ابتدا جعل را به وجود برمي‌گردانند؛ ولي در ادامه بنا بر قواعد توحيد صمدي قرآني برخاسته از آيات و روايات بر مشرب عرفاني، بحث شريف جعل را ترفّع دادند و نظريه¬اي را مطرح نمودند که با قول عرفا در وحدت شخصية وجود و احاطة وجودي واجب تعالي و قيوميت او سازگارتر است؛ علاوه بر اينکه آيات و رواياتي که سنخيت بين علت و معلول را تقويت مي¬کنند، با اين مبناي دقيق مطابقت بيشتري دارند. اين نظريه حکايت از آن دارد که وجود واجب تعالي منفک و بريده از وجود ماسوي‌الله نيست؛ بلکه يک حقيقت واحد صمدي، کل عالم را پر مي‌كند و جايي براي غير باقي نمي¬گذارد؛ ازين‌رو وجود مجعول نيست؛ بلکه جعل به ظهورات وجود برمي¬گردد. براي فهم اين نظريه بايد به مباني اين بحث، همچون احاطة وجودي حق، ظهور و تجلي ذات الهي، و اطلاق مقسمي او توجه ويژه داشت تا سلطان توحيد صمدي حق ظهور کند. آن‌گاه جمع بين اقوال نيز ميسر مي‌شود.

در فلسفة نظری کانت که شامل حسیات، تحلیل و جدل استعلایی است، مبحث تحلیل استعلایی مهمترین نقش را از طریق مبنا قرار گرفتن مقولات بعهده دارد. مقولات که اساس صور احکامند, کمیت، کیفیت، نسبت و جهات حکم را تبیین می­کنند. میان مقولات, جهت امکان, به لحاظ آن که در جدل استعلایی و الهیات نیز مورد توجه کانت است, اهمیت اساسی دارد. نحوه معرفی این مقوله از سوی کانت, تمایز آن از مقولات همگن خود و سایر مقولات و سنجش آن با تلقی کانت از امکان در مبحث جدل, به اختصار در این نوشته پی گیری و بررسی شده است.

مفهوم «صورتِ زندگی» یکی از مهم‌‌ترین مفاهیم در فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین به حساب می‌آید؛ اصطلاحی که یکی از پر ابهام‌‌ترین مفاهیم فلسفهٔ اوست. مقالهٔ حاضر‌‌، به تبیین نقش ویژه و مبنایی مفهوم صورتِ زندگی به عنوان سنگ بنایی برای تمامی فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین می‌‌پردازد؛ نقشی که تا کنونْ توجه چندانی از جانب ویتگنشتاین‌پژوهان به خود جلب نکرده است. به نظر نگارندگان‌‌‌‌، توصیف صورتِ زندگی به عنوان شرط امکان زبان می‌‌تواند به برخی شبهات موجود در باب فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین _ اعم از رفتارگرایی‌‌‌‌، در افتادن به نسبیت عام زبانی و فروکاستن تمامی امور واقع به زبان‌‌ _ پایان دهد. در این پژوهش با بررسی موضع‌‌گیری ویتگنشتاین متأخّر در برابر تبیین فلسفی به طور عام‌‌، و نظریهٔ تصویری زبان به طور خاص‌‌ و تحلیل مفصل مفهوم صورتِ زندگی در متنِ آثار متأخّر او‌‌‌‌، در اثبات نقش مبنایی این مفهوم در زمینهٔ فلسفهٔ پسین ویتگنشتاین کوشیده‌ایم. در پایان با بررسی انتقادی تفسیرهای چهارگانهٔ شارحین از مفهوم صورتِ زندگی‌‌‌‌، باب ارائهٔ تفسیر پنجمی با عنوان «تفسیر پدیدارشناختی» از سوی نگارندگان گشوده می‌شود.

کمال اول انسان، نفس ناطق اوست که مقوّم نوعیت انسان است و کمال دوم انسان، مانند علم و قدرت برای اوست. البته ادراکات حسی، خیالی، عقلی تا دیگر افعال و انفعالات و نیز همه اموری که پس از تحقق انسانیت بر انسان مترتب می‌شوند، کمالات ثانوی نوع انسانی به شمار می‌آیند. در مقاله پیش رو، کمال نهایی انسان که از سنخ کمالات ثانوی است، مستکمل مرتبه‌ای است که کمالی فراتر از آن برای وی متصور نباشد. دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی در باب کمال نهایی انسان با دو رویکرد به‌ظاهر متفاوت در نظام فلسفی و منظومه عرفانی ایشان قابل معناست. در نگرش فلسفی خواجه، کمال نهایی انسان از سنخ تکامل عقلانی و در شکوفایی عقل نظری است. انسانی که عقل نظری خود را به اوج رسانده باشد، به برترین مرتبه سعادت (وصول به عقل مستفاد) دست می‌یابد؛ اما از دیدگاه عرفانی که در امتداد همان نگرش عقلانی است، محقق طوسی کمال نهایی انسان را در مشاهده حضوری خداوند می‌داند. نفس انسانی با قدم گذاشتن در مسیر سیر و سلوک، پا را از کمالات عقلانی فراتر نهاده، فانی از خود می‌شود و جز خدا نمی‌بیند و به وحدت شهود می‌رسد. در پایان نوشتار، به ملاحظاتی درباره این دو نگرش فلسفی و عرفانی و رابطه آنها خواهیم پرداخت.