جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دکتر علی شریعتی از شخصیت های تاثیر گذار در حوزه اندیشه در دهه های 40 و50 شمسی می باشد. ایشان با قلم شیوا و بیان حماسی در عرصه های مختلف دین نظریه پردازی کرده اند تا جایی که ایشان یکی از اقسام مکتوبات و سخنرانی های خود را "اسلامیات " نامیده است . در مباحث اسلامیات یکی از عرصه هایی که وی به صورت برجسته باب سخن را گشوده، مباحث راهنما شناسی (نبوت و امامت ) می باشد. شریعتی با رویکرد جامعه شناسانه و نگاه اجتماعی به دین در حوزه راهنما شناسی ورود نموده و تفسیرهایی خاصی از ماهیت نبوت و امامت ، ویژگی های پیامبران و امامان، کارکرد بعثت انبیاء و نصب امام ، مهدویت و...ارائه نموده اند. از آنجایی که باز خوانی و بررسی انتقادی اندیشه های اعتقادی شریعتی با بیان علمی و منصفانه مغفول مانده ، در این رساله بر آنیم تا اندیشه های راهنما شناسی ایشان را از منظر کلام امامیه و آیات و روایات به بوته نقد سپرده و ارزیابی نماییم تا بتوانیم اندیشه را با اندیشه تحلیل و نقادی نماییم و از سوی دیگر میزان تطابق آراء ایشان با نصوص دینی و اندیشه متکلمان امامیه سنجیده شود. .

هیوم از فیلسوفان تجربه­گراست که گاهی خود را فیلسوف شکاک می‌نامد و گاهی با شکاکیت مخالفت می‌کند؛ از این رو ارائه طرح منسجم از فلسفه هیوم یکی از مسائلی است که شارحان با آن روبه‎رو هستند. در این نوشتار کوشش می‌شود طرح منسجمی از آرای هیوم در باب شکاکیت ارائه شود. هیوم منطقاً شکاکیت را موجه و مستدل، اما به علل روان­شناختی ناپایدار و موقت می‌داند؛ به همین دلیل ضمن دفاع از استدلال‌های شکاکانه در زمینه «سرایت احتمال خطا در هر استدلال عقلی» و «نفی عقلی‏بودن اعتقادات طبیعی (مثلاً اعتقاد به علیت و اعتقاد به وجود خارجی و اعتقاد به نفس)، از گریزناپذیری این اعتقادات دفاع می‌کند و می‌کوشد با بی‌اعتنایی به تردیدهای شکاکانه، این اعتقادات را حفظ کند. البته در این نوشتار مشخص می‌شود این موضع شکاکانه هیوم خالی از اشکال نیست؛ هم از این جهت که استدلال‌های شکاکانه مورد نظرش مخدوش است و هم از این جهت که راهکار روان­شناختی او قادر به غلبه بر تردیدهای شکاکانه نیست؛ بنابراین موضع شکاکانه هیوم از جهات مختلفی پذیرفتنی نیست و نمی‌تواند جایگزین تبیین عقلی و صحیح فیلسوفان مسلمان برای این اعتقادات باشد

چکیده ندارد.

واقعیت درد و رنج حیوانات در صحنة طبیعت، زمینه‌ساز شبهه‌ای ذیل مسئله «شر» شده که ملحدان آن‌ را شاهدی بر وجود شرور گزاف می‌دانند‌ که با وجود خداوند، یا اوصاف او ناسازگاری دارد. حل این ناسازگاری همواره برای خداباوران مورد توجه بوده است؛ اما متکلمان اسلامی به سبب تأکید بر توحید و انتساب اوصاف مطلق «علم»، «قدرت» و «خیرخواهی محض» برای خداوند با مشکل جدی‌تری مواجهند. با تفحصی کتابخانه‌ای ملاحظه‌ می‌شود که سیر تاریخی پاسخ‌گویی به این مسئله در عبارات متکلمان اسلامی بسیار متفاوت است. از انکار حشر حیوانات و قائل شدن به تناسخ یا بی‌اهمیت خواندن سرنوشت آنها برای خداوند گرفته تا اعتقاد به حشر و اختلاف در مکلف‌ یا غیرمکلف بودن آنها، در این مجموعه دیده می‌شود. طبق بیان علامه طباطبائی در المیزان، به نظر می‌رسد كه حیوانات، هرچند در سطحی ضعیف‌تر، مُدرک، مختار و مکلف‌اند و آلام آنها با عوض‌دهی در معاد و پرورش روح توجیه می‌شود.

دیوید هیوم، از فیلسوفان تجربه‌گرا، با رصد خاستگاه تصورات و اعتقادات، مفادشان را توضیح می‌دهد؛ زیرا به اعتقاد او بر پایه اصل نسخه‌برداری، تصور و اعتقادی که خاستگاه مبهمی داشته باشد و نتوان آن را به انطباع مشخصی بازگرداند، محتوای مشخصی ندارد و پوچ است. هیوم همین رویکرد را در تبیین منشأ و مفاد اعتقاد به نفس/خود/ روح آدمی پی می‌گیرد و به این نتیجه می‌رسد که اعتقاد به نفس، نه امری عقلی و نه شهودی (موضع سلبی)، بلکه ناشی از تخیّل است و از‌همین‌رو خطاآمیز و در‌عین‌حال گریزناپذیر است (موضع ایجابی). در نوشتار پیش‌‌ رو با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی، تبیین هیوم از موضوع یاد‌شده را بررسی و نقد می‌کنیم تا روشن شود اولاً موضع ایجابی او رضایت‌بخش نیست و دارای حفره‌های معرفتی متعددی است؛ ثانیاً موضع ایجابی او با موضع سلبی و مبانی دیگر او ناسازگار است؛ ثالثاً به نقش علم حضوری در تبیین اعتقاد به روح توجهی نشده است.

پس از ورود آرای فلسفی از شرق و غرب عالم و پذیرش آرای فلسفی در میان گروه‌های اسلامی، به تدریج مباحث کلامی با مسائل فلسفی آمیخته شد تا آنجا که در سده‌های اخیر بعضی ادعا کردند که کلام شیعی چیزی جز الهیات بالمعنی‌الاخص نیست. آقا علی مدرس زنوزی نیز در همین ساختار قرار می گیرد، به گونه ای که آثارش آکنده از مباحث کلامی است؛ البته عمده آثار وی فلسفی است ولی مباحث کلامی فراوانی در آنها وجود دارد که با رویکرد حکمت متعالیه ارائه می شود. این نوشتار به بررسی آراء کلامی آقا علی زنوزی در مجموعه ی آثار ایشان اختصاص یافته است. در این پروژه سعی شده با دقت در جامعیت مطالب ذکر شده نه تنها آرای کلامی آقا علی زنوزی استخراج شود بلکه آن ها را به چالش کشیده وموشکافی گردد و به جمع آوری صرف بسنده نشود. هدف از این تحقیق روشن ساختن تفاوت فلسفه و کلام و جداسازی آراء کلامی آقا علی زنوزی از میان آثار فلسفی ایشان است در راستای رسیدن به این هدف پس از کلیات بحث ذیل موضوعات خداشناسی، جهان شناسی، انسان شناسی، راه و راهنما شناسی و فرجام شناسی مباحثی از قبیل اثبات واجب تعالی، صفات الهی، جهان غیب و شهود، ماهیت فرشتگان، حقیقت نفس، ویژگی های انسان، رابطه نفس و بدن، نبوت و رسالت، امامت و ولایت، جاودانگی انسان، معاد جسمانی ومباحثی از این دست مطرح گردیده است. در فصل خداشناسی برهان صدیقین آقا علی زنوزی با برهان صدیقین صدرالمتالهین مورد مقایسه قرار گرفته و اشکالی بر آن وارد شده است.در فصل راه و راهنماشناسی پس از ارائه تفسیر عرفانی آقا علی زنوزی از خروج حضرت قائم(عج)، تحلیل وی درباره ی نبوت و امامت ذکر شده و تفاوت این دو از نظر ایشان تبیین شده است. روش گردآوری اطلاعات در این رساله کتابخانه ای و اسنادی بوده و داده ها به صورت توصیفی - تحلیلی بررسی شده است

درد و رنج کشیدن حیوانات در صحنه طبیعت، واقعیتی است که‌ با وجدان و عقل فهمیده می‌شود. وجود این واقعیت زمینه‌ساز شبهه‌ای شده که ذیل مساله «شر» قرار می‌گیرد و ملحدین، آن‌را شاهدی بر وجود شرور گزاف می‌دانند‌ که با وجود خداوند، یا اوصاف او ناسازگار است. حل این ناسازگاری همواره برای خداباوران مورد توجه بوده است، لذا عده‌ای با چند خدا‌انگاری آن را حل می‌کردند. اما ادیان ابراهیمی به سبب پافشاری بر توحید و انتساب اوصاف مطلق «عالم»، «قادر» و «خیرخواه محض» برای خداوند با مشکل جدی‌تری در حل این ناسازگاری مواجه‌اند. ریشه‌داشتن تبیین‌های غیردینی از قوای ادراکی حیوانات در فهم آنها، همچنین روشن نبودن حکمت و عاقبت زندگی پر از درد و رنج حیوانات در متون دینی، حل این ناسازگاری را برای اندیشمندان ادیان ابراهیمی پیچیده‌تر کرده است. با تفحصی کتابخانه‌ای، أهم رهیافت‌های داده شده در این مساله عبارتند از؛ عدمی خواندن درد و رنج و یا انکار ادراک «رنج» در حیوانات که قدیمی‌ترین روش پاسخگویی به این مساله است. روش دیگر، بازنگری در مفهوم اوصاف مطلق خداوند است، که هر دو روش برخلاف فهم اکثر متدینین از متن دین است. در این بین، جبران آلام حیوانات، پاسخی است که در فضای اسلامی ریشه دارد که البته سیر تاریخی ابتدا و انتهایش در کیفیت پاسخگویی متفاوت است. به نظر می‌رسد پاسخ به این مساله باید از متن خود دین باشد چون اشکال هم متوجه خود متن دین است. کتاب مقدس در این مساله نارساست و غالب آنچه الاهی‌دانان مسیحی می‌گویند برگرفته از تفکر فلسفی آباء کلیساست. نهایتا از کتاب مقدس به دست می‌آید که فرشتگان مطرود در ایجاد این درد و رنج‌ مقصرند؛ اما به نظر می‌رسد در قرآن و سیره اهل‌بیت، حیوانات ولو در سطحی ضعیف‌تر، مُدرک، مختار و مکلف بوده و آلام آنها نیز همانند انسان با عوض‌دهی در معاد و پرورش روح توجیه می‌شود.

از دیرباز تاکنون مسئله‌ی آغاز آفرینش جهان، از بحث‌های مشترک کیهان‌شناسی و فلسفه بوده؛ آغاز آفرینش در کیهان‌شناسی جدید با کشف هابل که به منجر به اثبات نظریه بیگ‌بنگ شد، آغاز گردید؛ اما این مسئله در فلسفه و ادیان، پیشینه‌ای بس دورتر دارد. مسئله‌ی اصلی در تدوین این پایان نامه ارائه تحلیلی جدید از نظریه بیگ‌بنگ است. ازآنجاکه این نظریه صرفاً یک دیدگاه فیزیکی از مبدأ و آفرینش جهان هست ضروری است تا در حوزه‌ی فلسفه و الهیات در معرض تحلیل و بررسی قرار گیرد. در این پژوهش مفاد نظریه بیگ‌بنگ از منظر فلاسفه‌ی اسلامی و کلامی مورد تحلیل قرارگرفته است. در نظریه بیگ‌بنگ، جهان کنونی از ماده‌ای نخستین درب فضا زمان صفر آغازشده و ازآنجاکه طبق قوانین فیزیک، ماده پایدار نخواهد بود، جهان نه از حیث ابتدا نامتناهی بوده و نه در پایان ابدی است. همچنین جهان از لحظه انفجار تاکنون در حال انبساط و گسترش است و فرجام جهان انبساط دوری خواهد بود. در فلسفه‌ی اسلامی جهان به معنای فیض خدا دارای نقطه آغاز نیست لذا جهان همواره ازلی اما مخلوق خداست و بنا بر قاعده تقدم ماده در حوادث مادی، جهان از ماده‌ای واحد و ازلی ایجادشده و هم‌اکنون در حال حدوث و تجدد است. همچنین دیدگاه کلامی در بحث توحید و جهان‌شناسی متأثر از نظریه مذکور بوده است بعضی همچون کریگ در اقامه برهان جهان شناختی در اثبات وجود خدا از این نظریه بهره برده‌اند و برخی چون هاوکینگ با طرح خودبسندگی جهان، این دیدگاه را مؤیدی بر صحت دیدگاهشان مبتنی بر عدم وجود خدا دانسته‌اند. درنتیجه‌ی تحلیل‌های صورت گرفته در بعضی موارد می‌توان نظریه بیگ‌بنگ را بسان تحلیلی تجربی از دیدگاه فلسفه در جهان‌شناسی دانست و اساساً برداشت‌های الحادی بی‌پایه و اساس می‌باشند. هدف از این پژوهش بازخوانی ظرفیت فلسفه اسلامی و الهیات در تحلیل دیدگاه‌های جهان شناختی درزمینهی پیدایش جهان و فرجام آن است؛ در این پژوهش، مطالب به روش کتابخانه‌ای گردآوری‌شده و شیوه بحث توصیفی_تحلیلی می‌باشد.

قاعده «معطی الشیء لایکون فاقداً له» از قواعدی است که فلاسفه به بداهت آن اذعان دارند؛ زیرا ملاک بدیهیات اولیه بر آن صادق است؛ یعنی از تصور موضوع (معطی الشیء) و محمول (لایکون فاقداً له) بدون نیاز به هیچ واسطه دیگری به صدق آن حکم می‎شود. همچنین ملاک بدیهیات فطری بر آن صادق است؛ یعنی می‌توان گفت مفاد این قاعده قضیه‌ای است که قیاس خود را همراه خود دارد و سایر انواع بدیهی مانند مجربات، مشاهدات، متواترات و حدسیات، قضایایی شخصی‌اند؛ لذا همان‏گونه‏که نمی‎توان قاعده‌ای عقلی را که ویژگی آن کلیت و همه‌شمولی است بر اساس این نوع قضایا توجیه نمود، به همان ترتیب نمی‎توان قائل به ابطال آن از طریق تجربه و یا راه‌های دیگر شد. مهم‏ترین اشکال مخالفان در رد این قاعده ناسازگاری‌هایی است که مفاد این قاعده با بسیاری از مسائل خداشناسی پیدا می‏کند که پاسخ آنها فقط از طریق قول به اصالت وجود ممکن خواهد شد.