جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئلۀ ولایت و ختم ولایت، از جمله محورها وابواب اصلی عرفان اسلامی است که مورد توجه خاص فحول و بزرگان از عرفا قرار داشته و دارد. موضوع ولایت، افقی است که تمامی عرفان نظری با همه وسعت و عمقش را دربرگرفته و دریچه ایست پیش روی سالکان حقیقت تا از طریق آن به کمال حیقیقی خود دست یابند. به عبارت دیگر، هرگاه که سخن از ولایت به میان می آید ناگزیریم تا از تمامی ابواب عرفان، چه نظری و چه عملی به بحث بپردازیم، بنابراین می توان گفت که ولایت، آینه تمام نمای عرفان است و در نتیجه، سخن گفتن از آن با تمام گستره اش، نیازمند تسلّط بر تمامی مباحث عرفان عملی و نظری است. در میان بزرگان و اکابر عرفان بعد از ابن عربی، که عمدتاً شارحان وی محسوب میگردند، شخصیتی چون حکیم صهبا است که می تواند با تسلط فوق العاده اش بر مبانی عرفانی ابن عربی، و نیز روش محققانه اش در طرحِ موضوعات و مسائل حکمی و عرفانی، که برگرفته از روح الهی وی و نیز زبان خاص شارحان صدرایی است، به بیان مسئلۀ ولایت در تمامی ابعاد و عمق آن بپردازد.آن چیزی که نگارنده را بر آن داشت تا به کنکاش مبانی و آراء حکیم صهبا بپردازد، نوع نگرش وی به موضوع ختم ولایت از دیدگاه ابن عربی است.در نگرش شارحان ابن عربی در این مسألۀ مهم که مرادِ محی الدین از خاتم الأولیاء چیست و شخص خاتم الأولیا چه کسی است، اختلاف نظر وجود داشته و تقریر های گوناگونی از آن عرضه شده است، زیرا وی در آثارخویش، مصداقاً افراد مختلفی را به عنوان خاتم ولایت معرفی نموده است. در میان شارحان وی تنها حکیم متأله آقا محمدرضا قمشه ای(مشهور به حکیم صهبا) (1234-1306ق.) توانسته است با طرحِ تقریری ابتکاری و بیانی نوآورانه، ارائه دهندۀ نوعی خوانش از دیدگاه ابن عربی در موضوع ختم ولایت باشد که در آنمراد ابن عربی از چیستی و کیستی خاتم ولایت را به خوبی تبیین کرده باشد.

در اين مسئلة مهم كه مراد ابن عربي از خاتم الاوليا چيست و شخص خاتم الاوليا چه كسي است، ميان شارحان آثار وي اختلاف نظر وجود داشته و تقريرهاي گوناگوني از آن عرضه شده است. اين گوناگوني بدين دليل است كه وي در آثار خويش، مصداقاً افراد مختلفي را بعنوان خاتم ولايت معرفي نموده است. در ميان شارحان ابن عربي، تنها، حكيم متأله آقا محمدرضا قمشه‌اي (مشهور به حكيم صهبا 1306-1234ق) توانسته است با طرح تقريري ابتكاري و بياني نوآورانه، ارائه‌دهندة نوعي خوانش از ديدگاه ابن عربي در موضوع ختم ولايت باشد كه در آن مراد ابن عربي از چيستي و كيستي خاتم ولايت بخوبي تبيين شده است. حكيم صهبا معتقد است شيخ اكبر براي خاتم ولايت اطلاقهاي گوناگوني را لحاظ نموده و هرجا كه شخص خاصي را بعنوان خاتم ولايت معرفي نموده، اطلاق خاصي را در نظر داشته است. از ديدگاه وي، ابن عربي براي خاتم ولايت دو اطلاق در نظر گرفته و هر كدام را نيز به دو قسم كه در مقابل يكديگر قرار دارند، تقسيم ميكند؛ به اين صورت كه در اطلاق اول ولايت به مطلقه و مقيده و در اطلاق دوم به عامه و خاصه تقسيم ميشود و براي هر يك از اين اقسام خاتمي معرفي شده است. مراد از مقيده، مقيد بودن به اسمي از اسما و حدي از حدود بوده و مقصود از مطلقه، مطلق بودن از حدود و بري بودن آن از قيود است، بگونه‌يي كه جامع تمام اسما و صفات و واجد تمام تجليات ذاتي باشد. ولايت عامه مخصوص تمامي مؤمنين بوده اما ولايت خاصه تنها‌ مختص به وجود حضرت محمد (ص) بالاصاله و محمدين و ورثة او بتبع ايشان ميباشد.