جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غرور یعنی تمایل به چیزی که با هوای نفس موافق است و طبع انسان به آن تمایل دارد و تکبر یعنی خود بزرگ بینی. یعنی این که من خودم را بزرگ پنداشته و از دیگران بالاتر بدانم. ضد صفت غرور و تکبر تواضع و فروتنی است. تواضع یعنی اظهار نقصان مقدار خود از مقدار دیگران. تواضع دارای مراحلی است از جمله تواضع در برابر خدا، تواضع در برابر پیامبران، تواضع در برابر قانون تشریعی و تواضع در برابر قوانین تکوینی پروردگار و تواضع در برابر بندگان خدا. غرور و تکبر باعث از خودبیگانگی و جهل نسبت به خویشتن و دیگران است. غرور انسان را از خدا دور می کند و به شیطان نزدیک می سازد. غرور و تکبر سرچشمه صفات رذیله دیگری مانند عجب، کینه و حسد نسبت به دیگران و تحقیر آن ها می باشد. و غرور و تکبر نوعی تورم شخصیت و از القائات شیطانی است. فرد متکبر موجود ذلیل است، که چون ذلت را در نفس خود ادراک می کند، می کوشد تا در سایه تکبر این نقص خود را بپوشاند و امام صادق ( علیه السلام) می فرمایند: سرچشمه تکبر چیزی جز عقده حقارت نیست. تکبر با عزت نفس متفاوت است، هم در مبادی و هم در غایات و هم در ثمرات، تکبر مبدأش خودبینی و خودخواهی و جهل است و غایتش نفس و خودنمایی و نتیجه اش سرکشی و طغیان است ولی عزت نفس، مبدأش توکل علی الله و اعتماد بر حق تعالی و غایتش خدا است و ثمره اش ترک غیر است. اسباب و علل غرور و تکبر یا امور دینی است یا دنیوی بدین شرح، غرور و تکبر نسبت به علم و دانش، غرور و تکبر به حسب و نسب و شرفت خانواده، غرور و تکبر به داشتن مال و جمال و زیبایی و غرور و تکبر به قدرت و شهوات دنیوی و غرور و تکبر به لطف و کرم خداوند و به عمل و عبادت. نشانه های غرور و تکبر گاهی بسیار آشکار است به گونه ای که انسان در نخستین برخورد به آن پی می برد و می فهمد که فلان شخص گرفتار غرور است و گاهی حالت غرور و تکبر مخفی است و به این سادگی خود را نشان نمی دهد بلکه با دقت می توان به وجود چنین صفتی در خویشتن یا دیگران پی برد. غرور و تکبر دارای اقسامی است یکی تکبر نسبت به خداوند و دیگری تکبر نسبت به خلق که این قسم خود بر دو نوع است، یکی تکبر بر انبیاء و رسل و ائمه و دیگری تکبر بر سایر مردم. کبر، تکبر، استکبار از درجات غرور و تکبر می باشند که در معنی به هم نزدیکند. کبر یعنی خود بزرگ بینی و صفتی است که به مرحله عمل نرسیده و تنها در ذهن فرد وجود دارد و آثارش از عمل او مشخص نمی شود. تکبر زمانی است که اثر کبر در ظاهر انسان نمایان شود و به مرحله عمل برسد و استکبار یعنی طلب بزرگی کردن که شخص از دیگران طلب می کند که او را بزرگ بدانند. غرور و تکبر برای انسان متکبر آثاری در زندگی دنیوی و اخروی اش دارد که از جمله آثار دنیوی می توان به کفر و بی ایمانی، مهر خوردن بر قلب، بازماندن از توبه، پذیرش شکست و آشکار شدن رذایل و ... نام برد. و از آثار اخروی هم می توان به ورود به جهنم، دوری از پیامبر، تحقیر و طرد شدن و جای گرفتن در جایگاه مخصوص متکبرین اشاره نمود. همان طور که می دانیم انسان مبتلا به بیماری برای درمان خود به پزشک مراجعه و بیماری خود را مداوا می کند. فردی هم که مبتلا به بیماری غرور و تکبر می باشد باید به راه های درمان غرور و تکبر مراجعه نماید. راه های درمان غرور و تکبر عبارتند از درمان علمی، درمان عملی، درمان تفصیلی و آزمایش های درمانی. بزرگان علم اخلاق در برخورد با بیماری خطرناک غرور و تکبر پیشنهاد کرده اند که انسان برای اطمینان از درمان کامل غرور و تکبر و اطمینان از ریشه کن شدن آن، خود را در معرض آزمایش قرار دهد تا از ریشه کن شدن بیماری مطمئن گردد.

مجموعه ورام يكی از منابع معتبر در ميان شيعه و سنی در زمينه آيات و احاديث و اخبار، متعلق به شيخ ابوالحسين ورام بن ابی فراس بن حمدان مالكی نخعی، فقيه و محدث امامی قرن ششم و آغاز قرن هفتم است. اين اثر مشتمل بر دو جزء است. جزء اول، گزيده ای از احياء علوم الدين غزالی است شامل مواعظی در اخلاق عملی همچون سفارش به زهد و تهذيب اخلاق، بر شمردن صفات رذيله و شيوه های درمان آن ها، ذكر فضائل و راه كسب آن ها، مطالبی درباره آداب معاشرت و ديگر جزئيات زندگی، فصول متعددی درباره مرگ و حيات اخروی و وصف قيامت. در جزء دوم نيز همين مضامين تكرار شده است. ملا محمد رفيع الدين واعظ قزوينی يكي از شاعران، فضلا و اديبان قرن يازدهم هجری است كه اثری معروف به نام «ابواب الجنان» از خود به جا گذاشته است. باب اول (مجلد) اين اثر، دربردارنده چهارده مجلس از مجالس وعظ است كه نويسنده در آغاز هر مجلس با بيانی ادبی و با استفاده از انواع آرايه های بلاغی به ذم يكی از صفات پست انسانی می پردازد سپس متناسب با موضوع طرح شده آياتی از قرآن كريم را بيان كرده، ذيل هر آيه با شيوه ادبی خود به تفسير آيات می پردازد و احاديث مورد نظر را از كتبی چون: مجموعه ورام، ارشادالقلوب، كنزاللطايف، زهره الرياض، امالی ابن بابويه، عده الداعی، امالی شيخ طوسی، امالی شيخ صدوق و نهج البلاغه طرح مي كند. نكته قابل توجه اينكه ملا واعظ از تنبيه الخاطر و نزهه الناظر معروف به مجموعه ورام بيشترين بهره را برده است. از آنجا كه موضوع مجالس هشتم و نهم ابواب الجنان، كبر و عجب و ريا و سمعه است، نگارندگان در اين مقاله برآنند تا ضمن تبيين راهكارهای ملا واعظ برای غلبه بر اين صفات، تاثيرپذيری ابواب الجنان را در اين زمينه ها از مجموعه ورام تحليل كنند.