جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند حکیم از نزول قرآن و تک‌تک آیات آن اهداف خاصی را مدنظر داشته است تا بشر را به سوی سعادت اخروی سوق دهد و در این میان قصص قرآنی نیز مستثنا نبوده است واهداف خاصی مانند عبرت‌آموزی و ... در فحوای قصص قرآن نهفته است. داستان زندگی حضرت موسی ازجمله داستان‌هایی است که دارای ابعاد و زوایای مختلفی است و به همین علت قرآنتوجه زیادی به آن داشته است. کثرت آیات ناظر به داستان زندگی حضرت موسی و بنی‌اسرائیل در قرآن روایات تفسیری فراوانی در منابع تفسیر روایی خاصه و عامه به دنبال داشته است.حجم زیاد آیات و روایات تفسیری و همچنین جایگاه حضرت موسی در بین اهل‌کتاب که احتمال ورود اسرائیلیات به حیطه روایات به‌خصوص در منابع اهل سنت گردیده است، ما را بر آن داشت تا روایات تفسیری ناظر به داستان‌های حضرت موسی در قرآن را از زمان ولادت تا زمان دستور خداوند برای حرکت به سمت فرعون، با تأکید بر تفاسیر روایی البرهان و الدرالمنثور که از معتبرترین تفاسیر روایی نزد مذاهب خود می-باشند، از زوایای متعدد بررسی و بازشناسی کنیم. زیرا پرداختن به تمام ابعاد و مراحل زندگی آن حضرت در این نوشتار نمی‌گنجد. بررسی تطبیقی روایات تفسیری شیعه و اهل‌سنت در مورد داستان حضرت موسی در قرآن کریم، موضوعی است که در پایان‌نامه حاضر در سه بخش؛ بررسی اختلافات و اشتراکات روایات تفسیری، بررسی سندی روایات تفسیری و گونه شناسی روایات تفسیری، به آن‌ پرداختیم و در نهایت نتایج زیر به دست آمد:1ـ روایات شیعه به بحث شبکه معنایی سور قرآنی توجه داشته و به همین علت روایات تفسیری ذیل آیات سوره قصص بیشتر درصدد شرح داستان و بازگو کردن زوایای مختلف آن هستند.2ـ روایات اهل سنت، آیات را جزء به جزء مورد بررسی و تفسیر قرار داده‌اند که می‌تواند نشانه آن باشد که تعابیر بکار رفته در ذیل جزءهای منتخب از آیات، کلام مفسران صحابه و تابعین است نه کلام معصوم و یا پیامبر6.3ـ از مجموع 50 روایت وارد شده در تفاسیر البرهان و الدرالمنثور راجع به داستان حضرت موسی در قرآن، 11 روایت صحیح، یک روایت موثق، 17 روایت ضعیف و 21 روایت مرسل می‌باشد.4ـ از مجموع 22 روایت نقل شده در این زمینه، شش روایت صحیح، 14 روایت ضعیف و دو روایت مرسل است.5ـ روایات تفسیر البرهان در مجموع شامل نُه گونه از گونه‌های کاربرد احادیث در تفسیر آیات می‌شوند؛ که بیشترین حجم روایات تفسیری البرهان مربوط به بیان تأویل آیات داستان حضرت موسی می‌باشد. و روایات تفسیری الدرالمنثور در مجموع شامل هفت گونه از گونه‌های کاربرد احادیث در تفسیر آیات می‌شوند؛ که بیشترین حجم روایات تفسیری الدرالمنثور مربوط به تبیین اجمال آیات داستان حضرت موسی می‌باشد.

در طول تاریخ تفکر، برهان و شهود دو روش دست‌یابی به حقیقت تلقی شده است. در این راستا آنچه در وهلۀ اول اندیشمندان را به فکر واداشته این است که کدامیک از این دو طریق معتبرتر و کاربردی‌تر است. بررسی این دو روش نشان می‌دهد که، گرچه هر یک از آن‌ها به تنهایی از مزایای خاصی برخوردار هستند، ولی در عین حال حصر‌نظر به یکی از دو روش برهان و شهود، در مسیر حقیقت‌یابی، چندان راهگشا نبوده، و توانایی حل بسیاری از معضلات فکری اندیشمندان را نداشته است. لذا تلفیق این دو روش مورد توجه برخی متفکران قرار گرفته است. در واقع این دسته از متفکران اسلامی، فلسفه‌ای شهودی را ابزار کار خود قرار داده‌اند، که از جملة آنان می‌توان به ملاصدرا اشاره نمود. پرسش پایه این جستار عبارت است از: چگونه شهود ملاصدرا با فلسفة او سازگار است؟ در این مقاله ضمن اشاره به پاره‌ای انتقادات در باب کاربرد شهود در فلسفه و پاسخ به آن‌ها با توجه به نظام حکمت صدرایی نشان خواهیم داد که صدرا توانست به نحوی از شهود در فلسفه استفاده نماید که نه تنها به حیثیت تعقلی فلسفه خدشه‌ای وارد نگردد، بلکه چنین کاربردی با تفکر فلسفی صدرایی کاملاً هماهنگ باشد.

«علم» در حکمت متعالیه مساوق با وجود انگاشته می‌شود. تحلیل علم در پرتو تفسیری وجودی از آن، سبب ارائۀ ویژگی‌هایی خاص برای دو گونۀ علم حصولی و علم حضوری در معرفت‌شناسی حکمت متعالیه می‌گردد. مسئلۀ پژوهش جاری، تبیین نسبت علم حصولی و حضوری با «توجیه معرفتی» و مشخص نمودن حیطۀ جریان توجیه معرفتی در دو گونۀ مذکور از معرفت است. رهیافت به‌دست آمده که با روی‌آوردی تحلیلی‌ـ‌منطقی در عبارات صدرالمتألهین حاصل شده، اثبات نیازمندی علم حصولی (به‌سبب دوگانگی وجود علمی و وجود عینی در آن) به توجیه معرفتی و انحصار آن در «برهان» است. علم حضوری نیز، از آن جهت که با شهود وجود عینیِ معلوم حاصل می‌گردد، در دو گونۀ متفاوت خود (حسی و فراحسی)، بی‌نیاز از توجیه بیرونی و خودموجه است.

برای اثبات وجود خداوند، براهین مختلفی ارائه شده است. یکی از مشهورترین این براهین، برهان وجوب و امکان است که نخستین‌بار توسط ابن‌سینا تقریر شده است. بعد از او، متفکران اسلامی و غربی تقریرهای متفاوتی از این برهان به‌دست داده‌اند. در جهان اسلام، بعضی متفکران، از جمله غزالی، ابن‌رشد و ملاصدرا و در جهان غرب، کسانی مثل سوی هیوم و راسل از این برهان انتقاد کرده‌اند. ملاصدرا به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، چندین نقد بر تقریر ابن‌سینا از برهان امکان و وجوب وارد کرده است، از جمله: نادرستی ویژگی برهان، استفاده از دور و تسلسل در آن، استفاده از وجود اعتباری به‌جای وجود حقیقی و بروز مغالطة ترکیب. بررسی این نقدها حکایت از عدم کارایی آنها دارد. این نوشتار، به‌شیوة تحلیلی‌ـ‌نقدی، درصدد تبیین درستی یا نادرستی نقدهای ملاصدرا بر برهان وجوب و امکان است.

تخالف و توافق میان عقل و شرع، موضوع معارضه ابنرشد و غزالی است. در مقالـه پـیش رو، اختلافات و مشابهتهاي فکري غزالی و ابنرشد ترسیم شده است تا درجه اعتبار آراي هریک روشن شود و کوششهاي آن دو در ابطال یا اقبال بـه فلسـفه در عرصـه دیـن بـه محـک نقـد گذاشته شود. ازسویی به بررسی علل ساختاري و معده بهوجودآورنده مناظره ابنرشد و غزالـی نیز پرداخته شده است. از علل ساختاري میتوان به جریان نوگرایی معتزله اشاره کرد که تکامـل آن بهوسیله رشد فلسفه مشاء بهواسطه ابنسینا صورت گرفت. ابـنسـینا فلسـفه مشـاء را بـا مشرب افلاطونی درآمیخت که این علت ساختاري، خـود علتـی معـده محسـوب مـیگـردد تـا ابنرشد به معارضه با غزالی برخیزد. علت معـده ایجـاد ایـن معارضـه نیـز شـرایط سیاسـی ـ اجتماعی عصر ابنرشد بوده است که با فلسفه سر مخالفت داشتهاند؛ بنابراین ابنرشـد مـورد ایذاي ابناي زمان شد و بهنوعی با انتقـاد از آراي غزالـی، بـه دفـع اتهـام از خـود مجبـور شـد. درحقیقت منازعه غزالی و ابنرشد، هم منشأ سیاسی ـ اجتماعی داشت و هم منشأ عقیدتی که ناشی از دو ساختار و بنیاد ایمانگرایی و عقلگرایی است که در جهان اسلام بهعنـوان دو طیـف دامنهدار، حیات یافته بودند

میل به شناخت خود، جهان و آفریدگار همواره بشر را به تلاشهای فراوانی در این رابطه سوق داده است. در این میان شناخت مبدأ و سرچشمه هستی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و نقش تعیین کننده ای درسرنوشت بشر ایفا می کرده است. برای دستیابی به شناختی صحیح از خداوند، تبیین میزان توانایی انسان در این راه ، بسیار حائز اهمیت است به گونه ای که بدون توجه به این مهم ، قدم نهادن در این مسیر لغزش راه به همراه خواهد داشت. در تحقیق پیش رو سعی شده است تا با تعیین جنبه هایی از توانایی و محدودیت بشر در معرفت خداوند، از لغزش در این مسیر جلوگیری شود. از آنجا که تصور شئ وتصدیق به آن از مهمترین مراحل شناسایی هستند و از آنجا که بهترین نوع تصور و تعریف ، حد می باشد و مطمئن ترین تصدیق ، برهان است بنابراین بحث از حد و برهان در شناخت خدا، بسیار راه گشا خواهد بود. تحقیق در این زمینه در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول با دلایل متقن ثابت می شود که ذات وحقیقت خدواند منزه و مبرای از حد و برهان می باشد. در بخش دوم برنفی حد و برهان از حقیقت صفات ، اسماء و مفهوم ذات استدلال می شود و درمقابل به اثبات حد پذیری و برهان پذیری مفاهیم صفات و اسماء الهی پرداخته می شود. در پایان به این نتیجه رسیده می شود که هرچند انسان قادر به شناسایی کنه و حقیقت خداوند نخواهد بود اما راه شناخت به طور کلی بر روی او بسته نیست و به اندازه ی توان خود و نه به میزان حقیقت شناخت خدا، می تواند آن ذات اقدس را بشناسد و آنچه معتبر است همین می باشد.