جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده نظم شهر اسلامی را می‌توان با نظم فطری تعریف و تبیین کرد. نظم یک بایستۀ فطری و بدیهی در خلقت الهی است که در ابعاد مختلف و نظام‌های اجتماعی و فرهنگی، کالبدی، زیست‌محیطی، طبیعی و اعتقادی امکان بررسی و مطالعه دارد. نظم فطری هم بنا به آیات قرآن بر اصول ثابت و تغییرناپذیری استوار است. احکام ثابت، همان قانون‌های شریعت هستند که بر اساس فطرت انسان برای انسان‌ها وضع شده است. احکام اعتباری، قانون‌های متغیر هستند که بر طبق نیاز و مصلحت جامعه در دوره‌های مختلف ایجاد می‌شوند. در این زمینه پرسش‌های پژوهش حاضر عبارت است از اینکه اصول و احکام ثابت و نظم‌دهنده در شهر اسلامی چیست؟ ویژگی‌ها و معیارهای عملی احکام ثابت در شهر اسلامی کدامند؟ احکامی که بر زندگی مسلمانان تأثیر می‌گذارند و به‌عنوان سیستم نظم‌دهنده، شهر اسلامی را شکل می‌دهند و تعریف می‌کنند. احکام ثابت و فطری به‌عنوان قانون‌ها و اصول تغییرناپذیری در شهر اسلامی در طول زمان‌ها و مکان‌های مختلف ثابت بوده و تبعیت از آنها امری فطری و الهی است. احکام ثابت را می‌توان در قالب چهار دستۀ قانون‌های اخلاقی، عبادی، اجتماعی، خلقت زیست‌محیطی دسته‌بندی کرد. همچنین مهم‌ترین شاخص و معیار ثابت در شهر اسلامی قاعدۀ حلال و حرام بوده که همیشه ثابت و تغییرناپذیر است. قانون‌ها و مقررات اعتباری در شهر اسلامی قراردادهایی هستند که در زمان‌ها و مکان‌های مختلف برای تأمین نیازهای مختلف جامعه و حل مسائل آن و نیز توسعه و پیشرفت شهری و جامعه، به شرط هماهنگی و تبعیت از احکام ثابت تدوین و اعمال می‌شوند.

تعارض تعقل و تعبد محصول تصوری ناصواب از درک جایگاه عقل در نظام معرفتی دین و بیگانه شدن از معارف خالص وحیانی است. گرچه برخی تعالیم کتاب الهی جنبه تعبدی داشته و از دسترس عقل متعارف بیرون است، لکن تامل در آیات نشان می دهد که این امر به مفهوم گریز از تعقل و خردورزی نیست. هندسه معرفتی سوره حجرات که متضمن آداب و سبک زندگی دینی است، یک هرم چند وجهی است که وجهی از آن به ادب بندگان با حق تعالی، وجهی دیگر به ادب پیروان با رسول خدا (ص) و وجهی به ادب اهل ایمان با یکدیگر نظر دارد، آنچه در راس این هرم می درخشد خردپذیری گزاره های آن و سوق دادن مخاطبان به تعقل در جریان تعبد است. این مقاله با تاملی در مفردات، مضامین و سیاق سوره، در کنار اسلوب بیان نشان می دهد که چگونه این آیات، از سویی دارای گزاره های خردپذیر است و از سوی دیگر خرد انسانی را در دستیابی به حقایق، مدد و در جهت شکوفایی آن بسترسازی می کند. تعلیل احکام، تشبیه محسوس، وضع احکام اعتباری، تغییر خطاب، و مرزبندی مفهومی شیوه های این بسترسازی است.

نظریه ادراکات اعتباری نظریه ای ابداعی و ابتکاری است که به واسطه لوازم و استلزاماتش در حوزه ادراکات عملی یا به تعبیر سنتی حکمت عملی، سرشت و سرنوشت جدیدی می یابد. این نظریه با مطرح ساختن تبیینی خاص از نحوه شکل گیری دانش های عملی انسان در تعامل با واقع زیستی و روانی انسان با محیط طبیعی و اجتماعی او، دست مایه و زمینه فربهی را برای گشایش افق های نظری جدید در فلسفه های به اصطلاح مضافی هم چون فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق، فلسفه سیاسی، فلسفه فعل، و معرفت شناسی فراهم آورده است. از دیدگاهی عام تر و با توجه به ظرفیت های غنی و بالای این نظریه در تبیین و توجیه گزاره ها و قواعد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و هنجارها و آداب و رسوم فرهنگی می توان این نظریه را مبنا و سرپلی برای نظریه پردازی در حوزه فلسفه علوم انسانی و اجتماعی قرار داد. در این جهت علاوه بر واکاوی ماهیت ادراکات اعتباری و ساز و کار اعتبارسازی ذهن بشری و ابعاد فردی و اجتماعی و اقسام این اعتبارسازی، باید اصل و چگونگی ارتباط و پیوند این دست از ادراکات را با واقعیت و با ادراکات حقیقی و نیز با مکانیسم تحول پذیری و احیانا مبنای ثبات آن ها و نحوه تاثیر آن ها بر واقع و یا اثرپذیری آن ها از واقع را بررسی کرد.