جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از کتب ارزندة حدیثی شیعه کتاب عیون اخبار الرضا(ع) اثر مرحوم شیخ صدوق(ره) است. در این اثر سعی شده تا شیوه های برخورد حضرت ابوالحسن الرضا(ع) در مناظرات از کتاب عیون اخبار الرضا(ع) بیان گردد. این تحقیق از سه بخش تشکیل شده که بخش اول آن شامل دو فصل می شود: فصل اول شرح حال مختصری از زندگانی شیخ صدوق(ره) و نظر علمای اعلام مذهب ما دربارة جلالت قدر او، سال تولد، اساتید، شاگردان و آثار تألیفات ایشان توضیح داده شده است. فصل دوم این بخش به معرفی کتاب عیون اخبار رضا(ع) می پردازد و انگیزه تألیف و نحوة تهیة این کتاب را بیان می کند و نگاهی گذرا به برخی روایات این کتاب از نظر متن و سند دارد. اما بخش دوم نگاه مختصری است به زندگانی حضرت امام ابوالحسن الرضا(ع) و تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عصر امامت آن حضرت. و هدف از تشکیل جلسات مناظره توسط مأمون. بخش سوم که تحت عنوان شیوه های برخورد حضرت رضا(ع) در مناظرات بیان گشته است مقصود از آن مطرح نمودن شیوه های برخورد و استدلالی حضرت رضا(ع) در مناظرات و نیز در مقابل جریانات و عقاید منحرف فکری آن عصر می شود. این بخش شامل یک مقدمه و سه فصل می شود در مقدمه به توضیح مباحثی در ارتباط با مناظره در زمینه تعریف مناظره، شیوه قرآن در مناظرات، مراحل دعوت و خط مشی قرآنی دعوتگران الهی می پردازند. در فصل اول تحت عنوان شیوه های جدلی در برخورد مستقیم حضرت رضا(ع) در مناظریات و نمونه ای از مناظرات آن حضرت را با علمای ادیان و متکلمین اسلامی که مصداق جدل احسن می باشند را بیان می دارد. در فصل دوم تحت عنوان نمونه هایی از شیوه های استدلالی حضرت رضا(ع) به مناظرات آن جناب با زنادقه و عدم تقیه ایشان را در بیان احکام و عقاید صحیحه بر اساس کتاب و سنت و استفاده ایشان را از ضرب المثل برای تفهیم قرآن بیان می دارد. فصل سوم به شیوه های برخورد غیر مستقیم حضرت رضا(ع) با عقاید انحرافی آن روز جهان اسلام با استناد و علم به کتاب خدا و روایات صحیحه و نیز از طریق تربیت شاگردان در مکتب اهل بیت(ع) می پردازد. در بخش چهارم بررسی واژه حکمت و موعظه در لغت و تفسیر آمده است و ویژگیهای این شیوه را در امر تبلیغ و ترسیم آیه«ادع الی سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه» را با توجه به سیرة حضرت رضا(ع) در مناظرات بیان می نماید.

در فرهنگ و سیره رضوی که ترجمان وحی الهی است، ادیان آسمانی با همه جلوه های تاریخیشان ماهیت واحد دارند. با وجود این، تحریف ادیان از مسیر اصلی و حقیقی خود که در طول تاریخ و به دست حکام فرصت طلب صورت گرفته است، باعث شده تا در برخی از اصول از یکدیگر فاصله بگیرند. آنچه امروزه جهان بشری به شدت به آن نیازمند است، تعامل و گفت و گوی ادیان برای کم کردن فاصله های موجود، تالیف قلوب پیروان آن ها و یک سو نمودن حرکت انسان ها به سوی سعادت است. بر همین اساس، قرآن کریم خطاب به پیامبر (ع) می فرماید: «ما تو را برای سعادت همه انسان ها مبعوث کردیم»؛ زیرا یکی از ویژگی های منحصر به فرد دین اسلام، جهانی بودن و تعلق آن به همه انسان ها از هر نژاد و آیینی است. امام رضا (ع) با توجه به موقعیت خاص خود در دوران ولایتعهدی، گامی موثر برای رفع اختلافات، آشکار ساختن نواقص موجود در ادیان تحریف شده و اثبات حقانیت اسلام برداشتند و می توان گفت ایشان از جمله شخصیت هایی هستند که باب گفت و گوی ادیان را در جامعه اسلامی باز کردند. نمود بارز این پدیده را می توان در مناظرات امام با جاثلیق، راس الجالوت، هربذ، عمران صابی و عده ای از علما و سران برهمن مشاهده کرد.در این مقاله برآنیم تا با روش توصیفی تحلیلی، به بررسی سبک ارتباطی امام رضا (ع) با پیروان ادیان مختلف به ویژه سیره ایشان در مناظرات بپردازیم.