جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: آیا می توان «با ایمان» خود را به یک ادعای دینی متعهد کرد که حقیقت آن فاقد پشتوانه کافی از کل شواهد موجود باشد؟ جان بیشاپ در کتاب «باور به ایمان» از نسخه ای از ایمان گرایی الهام گرفته شده از سخنرانی ویلیام جیمز در سال 1896 با عنوان «اراده برای باور» دفاع می کند. بیشاپ با نقد معرفت‌شناسی «انزواگرایانه» (ویتگنشتاینی) و اصلاح‌شده اعتقاد دینی، استدلال می‌کند که هرکسی بپذیرد که مدارک در دسترس عموم ما به همان اندازه برای تفاسیر خداباورانه و طبیعت‌گرا/الحادی باز است، باید از موضع متواضعانه فیدیستی دفاع کند. این فدائیسم متواضع، تعهد خداباورانه را شامل «سرمایه‌گذاری دوکساستیک» می‌داند - تعهد عملی به گزاره‌هایی که از طریق علل «شور» صادق هستند (دلایلی غیر از شناسایی شواهد مربوط به صدق آنها). در حالی که بیشاپ استدلال می کند که نگرانی در مورد توجیه پذیری سرمایه گذاری دینی در نهایت نگرانی اخلاقی است، او می پذیرد که سرمایه گذاری های ایمانی تنها در صورتی می توانند از نظر اخلاقی قابل توجیه باشند که با اعمال مناسب ظرفیت های معرفتی عقلانی ما مطابقت داشته باشند. بنابراین، سرمایه‌گذاری‌های مشروع ایمانی ممکن است هرگز ضد شواهد نباشند، و علاوه بر این، تنها زمانی ممکن است که صدق گزاره‌ی ایمانی مربوطه لزوماً بر اساس شواهد قابل حل نباشد، به‌صورت فوق‌شواهدی انجام شوند. اسقف این روایت جیمزی را با این الزام گسترش می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های ایمانی قابل توجیه نیز باید از نظر انگیزه و محتوا از نظر اخلاقی قابل قبول باشند. با این حال، مدرک گرایان تندرو، اصرار دارند که تمام سرمایه گذاری های دینی از نظر اخلاقی اشتباه است. بنابراین بیشاپ مناظره گسترده ای را بین فیدیست ها و مدرک گرایان تندرو انجام می دهد و استدلال می کند که هیچ یک از طرفین نمی توانند در اثبات غیرمنطقی بودن مخالفت خود موفق شوند. او در پایان پیشنهاد می کند که با این وجود، فیدیسم ممکن است از نظر اخلاقی ترجیح داده شود، به عنوان موضعی کمتر جزمی، خودپذیرتر و حتی دوست داشتنی تر از رقیب شواهد گرای خود.

چگونگی توجیه باور به خدا و اثبات صدق وحقیقت این باور یکی از دغدعه‌های مومنانه بوده است که درطول زمان الگوهای مختلفی را برای توجیه آن به کار برده‌اند. این تحقیق با توجه به اهمیت کلام معصومین علیهم‌السلام برای حرکت در مسیر شناخت حق، روایات اصول کافی را محوری در جهت یافتن الگوهای خداباوری و کارکردها و گستره آنها قرار داده است. یافته‌های این پژوهش نشان داد که روایات معصومین از سه الگوی عقل‌گرایی، ایمان گرایی و عمل‌گرایی برای توجیه باور به خدا سود جسته‌اند. گستره الگوهای عقل‌‌گرایانه، اثبات اصل وجود خدا و توحید و تبیین صفات الهی است؛ اما روایات کافی برای توصیف خداوند، تنها به الگوهای ایمان‌گرایانه متمایل شده‌اند. الگوی عمل‌گرایی نه تنها نفی نشده بلکه نحوه مواجهه معصومین علیهم السلام با ملحدان، استفاده از این الگو را برای مخاطبینی که خدا را انکار می‌کنند نشان داد. در حالی که بار معرفتی الگوی عقل گرایی، ایمان تفصیلی را در پی دارد و الگوی ایمان گرایانه به ایمان اجمالی و یقین روان‌شناختی منجر می‌‌گردد الگوی عمل‌گرایی لزوماً به تولید ایمان دینی منتهی نمی‌شود اما از باب جدال احسن صرفاً برای اقناع و دعوت کفار به مقوله خداباوری است. با توجه به نوع مخاطب، کارکردهای متفاوت الگوها روشن شد: الگوی عقل‌گرایی در اثبات صدق باور دینی، پایه‌گذاری ایمان عقلانی، دفع شبهات و اسکات خصم، به کار رفته؛ کارکرد ایمان‌گرایی در پایه بودن باور الهی، تنبیه و تذکر و اشتداد معرفت بوده و از عمل‌گرایی، برای اقناع و دعوت و فرو ریختن جزم‌اندیشی ملحدانه سود جسته‌اند.

در دوران معاصر، می‌توان سه کلان‌الگوی خداباوری را دنبال کرد. این سه کلان‌الگو عبارت‌اند از: ایمان‌گرایی، قرینه‌گرایی، عمل‌گرایی. هر ‌یک از این سه کلان‌الگو متضمن الگوهایی است. ایمان‌گروی سه نظریه عمده را شامل می‌شود که بر‌ اساس آن‌ها، ایمان در تعارض با استدلال عقلانی، بی‌ارتباط با استدلال عقلانی یا بی‌نیاز از استدلال عقلانی است. قرینه‌گرایی دو نظریه عمده قرینه‌گرایی برهانی و قرینه‌گرایی استقرایی (احتمالاتی) را در‌ بر ‌می‌گیرد. عمل‌گرایی نیز مشتمل بر دو نظریه عمل‌گرایی آخرت‌محور و عمل‌گرایی دنیا‌محور است. مراجعه به آرای فیلسوفان مسلمان و باز‌سازی آن‌ها به زبان جدید هم‌سخنی با نظریات معاصر را برای ما ممکن می‌کند؛ مثلا با تأمل در اندیشه‌های ابن سینا می‌توان به باز‌سازی دیدگاه او در قالب قرینه‌گرایی برهانی و با تأمل در اندیشه‌های ملا‌صدرا می‌توان به بازسازی دیدگاه او در قالب ایمان‌گرایی از نوع سوم اقدام کرد. همچنین توجه به آرای غزالی امکان بازسازی آن‌ها را در قالب عمل‌گرایی به ما می‌دهد. فهم دقیق الگوهای خداباوری در دوران معاصر و تلاش برای بازسازی نظریات فیلسوفان مسلمان این امکان را به ما می‌دهد که در مواجهه با الحاد و الگوهای مختلف آن نیز به‌خوبی عمل کنیم.