جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل و عقلانیت یکی از مهمترین مفاهیمی است که همواره مورد توجه بشر از جمله پیروان ادیان الهی بوده است. نسبت عقل و وحی ، قلمرو ادراکات و اعتبار حکم عقل در منظر دین، از چالش های جدی مورد بحث در بین اندیشمندان مسلمان در طول تاریخ بوده است. در بین شیعیان و براساس آموزه های ائمه (ع) عقل از جایگاه ارزشمندی برخوردار بوده و کاوش های عقلی و فلسفی در کسب معارف دینی مورد تاکید بوده است.در این پژوهش به محضر امام موسی بن جعفر (ع) رفته و تلاش نموده ایم با استفاده از مفاهیم فلسفی حکمت متعالیهمباحث پیرامون عقل در روایات حضرت را مورد کنکاش قرار دهیم. در ابتدا مبتنی بر روایت معروف امام خطاب به هشام، معانی عقل را استخراج و با آموزه های حکمت متعالیه انطباق دادیم و فضائل عقل و ویژگی های عاقلان را از نظر امام بحث نمودیم. سپس قلمرو ادراکات عقل در روایات حضرت را مورد بحث قرار دادیم و با تبیین مبادی مادی و صوری عقلی در این احادیث، به بررسی مبانی عقل از دیدگاه امام هفتم (ع) پرداختیم، تا مشخص نماییم که حکم عقلانی از چه اعتباری در نزد حضرت برخوردار است.در این رساله بر اساس روایات معتبر امام، می توان نتیجه گرفت که در دیدگاه حضرت، عقل از مراتب مختلفی برخوردار بوده و در هر مرتبه به سطحی از ادراکات و معارف دست می یابد. استکمال عقل و شکوفایی آن از طریق به کارگیری مراتب اولیه عقل، انجام طاعات و دوری از معاصی و پیروی کامل از اهل بیت (ع) میسر است و در مرتبه عقل استدلالی و برهانی، انسان می تواند با بهره از اصول اولیه و صورت های استدلالی به نتایجی معتبر در معارف دینی و از جمله مقوله توحید دست یابد و اعتبار این امورِ عقلی و برهانی، اعتباری ذاتی است.

بررسی ابعاد مختلف زندگی امام موسی کاظم (ع) از مهمترین راه‌‌های شناخت آن حضرت و نشان دهنده نقش وی در پیشبرد اهداف متعالی الهی در آن برهه حساس از زمان است. یکی از آن ابعاد، بررسی تعالیم آن حضرت به لحاظ سیر تاریخی است. امام موسی کاظم (ع) در دوران امامت خویش و پیش از آن، با توجه به حضور جریانات فکری و سیاسی و مکاتب کلامی و فقهی، تعالیمی را در حوزه‌‌های مختلف داشته‌اند. آن حضرت در حوزه کلام به تعالیم موضوعات مهمّ و مبتلابه آن عصر همانند: امامت، توحید، ایمان، قضا و قدر، جبر و اختیار که شبهات زیادی از طرف معاندان و مکاتب کلامی درباره آنها می‌شد، پرداخت و با تبیین درست این آموزه‌ها از انحراف شیعیان جلوگیری کرد. همچنین در حوزه فقه با توجه به حضور مکاتب فقهی همچون مالکیه و حنفیه، و پرسش‌‌های فقهی بی شمار از سوی شیعیان درباره مسائل فقهی، به تعلیم و تبیین برخی احکام مبتلابه در تمام ابواب فقهی ـ از طهارت تا دیات ـ در قالب گفتار، نامه و احتجاج پرداخت. که منابع روایی تعداد این روایات را 2000 حدیث ثبت کرده‌اند. این پژوهش که در پاسخ به پرسش: تعالیم امام موسی کاظم (علیه السلام) به لحاظ تاریخی، در حوزه کلام و فقه چگونه بوده است؟ سامان یافته، می‌تواند به بخش وسیعی از پاسخ‌‌هایی که از امام رسیده، پاسخ دهد. اگر چه سعی بر آن بوده تا تعالیم امام (علیه السلام) به لحاظ سیر تاریخی در تمام دوران حیات ایشان با واکاوی دقیق بررسی شود ولی در عین حال، بیشتر روایات رسیده از امام (علیه السلام) مشخص نمی‌کند که این پرسش‌ها و پاسخ‌ها در چه برهه‌ای از زمان حیات امام مطرح شده است. ولی تلاش بر این بوده در چنین مواردی نیز به قرائن حالی و تاریخ وفات راویانی که در کتب رجالی ثبت شده استناد شود. روش تحقیق در این پژوهش روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر داده‌‌های اصیل ترین کتاب‌‌های روایی و تاریخی موجود است. الگوی این تحقیق، برگرفته از کتاب خانم آرزینا لالانی با عنوان نخستین اندیشه‌‌های شیعی ـ تعالیم امام محمد باقر علیه السلام ـ می‌باشد.