جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبناگرایی که کهن‌ترین و مهمترین نظریه توجیه به شمار می‌رود، تنها نظریه‌ای است که هم فیلسوفان غرب از آنبحث کرده‌اند و هم حکیمان اسلامی. مبناگرایان باورها را به دو دسته پایه و غیر پایه تقسیم می‌کنند. طبق این نظریه، باورهای پایه نیازی به توجیه ندارند اما باورهای غیر‌پایه به وسیله باورهای پایه توجیه می‌شوند. ویژگی‌های باور‌های پایه و چگونگی انتقال توجیه از باورهای پایه به باورهای غیر‌پایه دو مسأله بحث‌انگیز میان مبناگرایان بوده است. اختلاف بر سر این دو مسأله موجب شده که مبناگرایان به دو دسته عمده کلاسیک و معتدل تقسیم شوند. پلانتینگا، مبناگرای معتدل است و حال آن که دیدگاه مصباح یزدی به مبناگرایی کلاسیک نزدیک است. با وجود این، چون هردو مبناگرا هستند در آراء ایشان مولفه‌‌های مشترکی وجود دارند که درخور بررسی است. در این رساله، که به بررسی تطبیقی، یا به تعبیر بهتر، مقایسه‌ای دیدگاه‌های این دوفیلسوف درباره مبناگرایی پرداخته می‌شود، تلاش می‌شود وجوه تشابه و وجوه تمایز دیدگاه ایشان در این باره روشن‌شود. بنابراین، در این پژوهش روشن می‌شود که روش پلانتینگا برای شناسایی و دستیابی به باورهای پایه، یک روش استقرائی است و حال آن که روش استاد مصباح روش قیاسی است. استاد مصباح، بر پایه روش خود، گزاره‌ها یا باورهای پایه را به گزاره‌هایی موسوم به بدیهیات اوّلیه و وجدانیات محدود می‌کند در حالی که پلانتینگا دامنه این باورها را بسیار گسترده‌تر لحاظ می‌کند. رویکرد پلانتینگا به مسایل برون‌گرایانه، نسبی‌گرایانه و بالطبع فردگرایانه است و حال آن که رویکرد استاد مصباح درون‌گرایانه و مطلق‌گرایانه است. با وجود این تمایزها، مشترکاتی نیز در آراء ایشان مشاهده می‌شود: بخش کردن باورها به دو دسته پایه و غیرپایه، معقول بودن هر دو دسته از باورها و واقعی بودن آنها از جمله مسایل مشترک میان آنها به شمار می‌رود. همچنین اساس معقولیت باورهای پایه از دیدگاه پلانتینگا نوعی تجربه درونی است که از سنخ معرفت نیست. استاد مصباح نیز اساس باورها را معرفت حضوری، می‌نامد که با تجربه درونی قرابت زیادی دارد.پس از توضیح درباره پاره‌ای از مفاهیم و اصطلاحات به کار گرفته شده در این پژوهش نخست به بررسی مبناگرایی عام و کلاسیک می‌پردازیم. مبناگرایی عام صرفاً دیگاه‌هایی را بیان می‌کند که فراگیر است و همه مبناگرایان آن‌ها را می‌پذیرند. مبناگرایی کلاسیک دیدگاهی است که معتقد است باورهای پایه، باورهای یقینی، تردید‌ناپذیر و خطاناپذیر هستند. این ویژگی‌ها را می‌توان در باورهای بدیهی عقلی، بدیهی حسی و خطا‌ناپذیر یافت. مبناگرایی کلاسیک از دوره باستان آغاز می‌شود و در دوره جدید با دکارت به اوج خود می‌رسد. در دوره معاصر معرفت‌شناسان انسجام‌گرا و عده‌ای از مبناگرایان معاصر نظیر آلوین پلانتینگا نقد‌هایی رابر مبناگرایی کلاسیک وارد نمودند و روایت معتدل از آن را مطرح کردند.

تلاش و کوششی که در این تحقیق به انجام رسیده، این است که دیدگاه‌های دو اندیشمند جهان اسلام را در باره نسبت عقل و دین مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. نگارنده کوشیده است که دیدگاه‌ها و نظرات هر کدام را از مجموعه آثار و نوشته‌های آنان به اندازه توان علمی خود در باره نسبت عقل و دین مورد بحث و بررسی قرار دهد، بررسی رابطه عقل و دین یکی از بحث‌های دیرینه در میان دین‌پژوهان و فلاسفه بوده است که هر کدام نسبت به سازگاری و ناسازگاری آن پرداخته‌اند. در این رساله دیدگاه اختصاصی این دو شخصیت جهان اسلام که هر کدام نقش مهمی در این میان دارد مطرح شده است. آنچه مطالب این رساله را در بر خواهد داشت چهار فصل است و یک خاتمه. فصل اول به عنوان کلیات مطرح شده است. در کلیات بیان میاله تحقیق، سوالات تحقیق، هدف و اهمیت تحقیق، نوع و روش تحقیق، فرضیه‌های تحقیق، موانع و محدودیت تحقیق آمده است و همچنین پیشینه تاریخی بحث عقل و دین در جهان غرب و جهان اسلام مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به عنوان چیستی عقل مطرح شده است در این فصل بعد از مقدمه به تعریف گوناگون عقل پرداخته شده همچنین به بیان اقسام عقل، دیدگاه‌های برخی اندیشمندان در باره عقل عملی و نظری و مراتب عقل نظری اشاره شده است. فصل سوم به عنوان چیستی دین مطرح شده در این فصل بعد از مقدمه به تعریف دین با رویگردهای مختلف اشاره شده است و همچنین بحث دین و ایمان دین و وحی دین و نیازهای عقلانی و احساسی مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم تحت عنوان نسبت عقل و دین مطرح شده در این فصل به موضوعات انواع نسبت میان عقل و دین تعابیر مرتبط با عقل و دین (عقل و وحی، عقل و نقل، عقل و ایمان) پرداخته شده است. همچنین نسبت عقل و دین از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و استاد مصباح یزدی و تعارضات ظاهری بین عقل و دین و راه حل آنها و بیان مصادیقی از ارتباط عقل و دین (عقل یکی از ادله اربعه، عقل و فلسفه احکام) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

یکی از اندیشه های اساسی و محوری شعر شاعران، از گذشته تا به حال، اندیشه های دینی و مذهبی بوده است و توجه آنان به اولیای دین و سیره و سیمای معصومین (ع) در همین زمینه می باشد. در این پایان نامه، نگارنده یافته های پژوهشی خود را جهت تبیین سیمای معصومین (ع) در سروده های چند شاعر (بهار، شهریار، سبزواری، شاهرخی، اوستا و مردانی) عرضه کرده است. این موضوع در این دوره بیشتر به ذکر مناقب معصومین (ع) به خصوص پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسین (ع)و امام زمان (عج) اختصاص دارد و به بقیه ی امامان کم تر توجه شده و یا اصلا توجه نشده است. موضوع اشعار شاعران حوادث زندگی و فضایل و مناقب این معصومین (ع) می باشد. با آن که معصومین (ع) ذاتا دارای صفات مشترکی هستند، ولی بعضی از حوادث روزگار ایشان و یا برخی خصوصیات آنان بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند، مثلا از پیامبر (ص) معجزات فراوان، مبعث، معراج و از حضرت علی (ع) شجاعت و فداکاری و از حضرت فاطمه (س) مسأله ی فدک و محبت پیامبر (ص) به ایشان، امام حسین (ع)مظلومیت و مبارزه اش در کربلا و جان نثاری و درباره ی امام زمان (عج) مسأله ی ظهور و انتظار مورد توجه شاعران بوده است. با توجه به شعر شاعران معاصر و مقایسه ی آنان با شاعران گذشته، می توان ابراز داشت که شاعران معاصر علاوه بر مدح و منقبت یا سوگ معصومین (ع) ، به مظلومیت آنان و ایستادگی و مقاومت آنان در برابر حاکمان ستمگر و گاهی اهمیت مسأله ی ولایت نیز توجه شده است. این نگرش به خصوص در مورد امام حسین (ع) به ویژه موضوع قیام عاشورا و امام زمان (عج) خصوصا موضوع انتظار حضرت برجستگی بیشتری دارد. به گونه ای که عاشورا دیگر تابلویی از غم و اندوه و ماتم نیست، بلکه سراپا شور و عشق و جانبازی برای حیای دین خدا و مبارزه با ظلم و زور وتزویر است و موضوع انتظار نیز به سکون و نشستن و منتظر ماندن خلاصه نمی شود، بلکه قیام و ایستادگی و خودسازی و ارتقای بینش و بصیرت در راستای فراهم کردن مقدمات ظهور می باشد.

عقاید و افکار بنیادی پایه و اساس هر نظام ارزشی و هر ایدئولوژی منسجم را تشکیل می دهد و در شکل گیری رفتار انسانها اثر می گذارد. بهمین جهت دانشمندان اسلامی در طول تاریخ برای تبیین عقائد اسلامی در شکلهای گوناگون و به شیوه های مختلف پرداخته اند. در عصر جدید هم با توجه به شبهات نوظهور کتابهای عقیدتی مختلفی نوشته و در دسترس همگان قرار داده شده است. بخش اول کتاب مشتمل بر دروس خداشناسی است که مشتمل بر 20 درس است.