جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"تجربه‌ی بنیانگذار" یعنی اولین تجربه‌ی وجودی انسان، تجربه‌ای که ساختمان وجود و حیات انسان بر آن بنا می‌شود و بالا می‌رود. این تجربه‌ی وجودی در زندگی هانری دروش، تجربه‌ی فقر بود، عشق بود و همبستگی، هانری دروش در 12 آوریل 1914 در فرانسه متولد شد و پس از پایان تحصیلات مقدماتی به تحصیل فلسفه و الهیات در صومعه‌ی مطالعاتی پرداخت. وی پس از شروع جنگ جهانی دوم، به ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی جامعه‌شناسی و تاریخ فلسفه پرداخت. دروش در طول زندگی خود کتاب‌های بسیاری تالیف کرد و فعالیت‌های بسیار نمود، از جمله تاسیس دانشگاه تعاون بین‌المللی و شبکه‌ی مطالعات عالی عمل اجتماعی و یا بنیانگذاری کتابخانه‌ی تاریخی اقتصادی اجتماعی و... .او در سال 1994 درگذشت. اما مهم‌تر از همه همواره فقر، عشق و همبستگی در زندگی و اندیشه‌ی دروش نقش پررنگی داشت. فقر او را به سوی عدالت‌خواهی کشید، عشق در او آفریننده‌ی امید بود و همبستگی او را تا آخر عمر مدیون مردم کرد و تا پایان عمر متعهد به فعالیت‌های جمعی بود. این شرایط از همان آغاز زندگی، سرنوشت وی را با دین پیوند زد و او هربار از آن گسست و گریخت و در "فرار خود به جلو"، هربار با چهره‌ی دیگری از آن مواجه شد. وی به پیروی از آگوست کنت، سه مرحله را در "زندگی‌های خود در دین" از یک‌دیگر تفکیک کرد: مرحله‌ی دینداری معصومانه‌ی موروثی، مرحله‌ی دین الهیاتی فلسفی و مرحله‌ی پوزیتیو. دروش مرحله‌ی چهارمی را نیز در سیر زندگی خود تجربه کرد: مرحله‌ای پس از عصر پوزیتیو که گاه آن را "آمورا دین" و یا "ماورا تقریب" می‌نامید و توضیح می‌داد که: "آن‌ها که بالای می‌روند و اوج می‌گیرند، به هم نزدیک می‌شوند و با هم تلاقی می‌کنند. "این مراحل، سرفصل‌های مطلبی قرار گرفته‌اند که به ارائه‌ی طرحی از زندگی هانری دروش اختصاص دارد. در کتاب حاضر دروش به عنوان "جامعه‌شناس دین" معرفی شده و اندیشه‌ها و آرای وی مورد بررسی قرار گرفته است. از میان آثار متعدد وی نیز سه متن کوتاه و قدیمی که به جامعه‌شناسی دین اختصاص دارد، برای ترجمه و معرفی اندیشه‌اش انتخاب شده است.

تلگمینار “شریعتی و راه آینده” که به مناسبت نودمین سال تولد دکتر علی شریعتی توسط انجمن جامعه شناسی ایران (گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در روز یکشنبه ۱۶ آذر (روز دانشجو) برگزار شد. در این نشست ۲۱ نفر از شهرهای تبریز، بجنورد، اصفهان، اردبیل، دزفول، رشت، ساری، کرج، انزلی، تهران شرکت کردند. حسن محدثی با موضوع “خطای راهبردی شریعتی” در باب تفوق مفهوم دین جنبشی بر دین نهادی در اندیشه شریعتی سخنرانی کردند. محمد حسین بادامچی به “مقایسه دیدگاه علی شریعتی و هانا آرنت” درباره مفهوم انقلاب و نسبت آن با انقلاب ایران پرداختند. زینب شریعت نیا با موضوع “انسان ایده آل” در نسبت با مفهوم فطرت در تفکر شریعتی سخنرانی خویش را صورتبندی نمودند. سخنران بعدی سمیه السادات شفیعی بود که به مسئله زنان در مفصلبندی تئوریک شریعتی پرداخت و پرسش از کدامین صورتبندی از امر زنانه را در بحث خویش پیش کشیدند. تینا امین به مسئله مهم اما مغفول رتوریک و جایگاه آن در فهم شریعتی اشاره داشتند و از این چشم انداز به گفتمان روشنفکری پرداختند. رزیتا خسروی از اصفهان سخنرانی خود را با تمرکز بر روی مفهوم “یک! جلویش تا بی نهایت صفر” ارائه کردند و تلاش داشتند این مفهوم شریعتی را در نسبت با اکنونیت صورتبندی نظری کنند. سید حسین حسینی بازخوانی انتقادی خویش از “اسلامشناسی شریعتی” را موضوع محوری سخنرانی ۱۶ آذر خود قرار دادند و تلاش کردند بحث های روشی و بینشی را در نسبت با گفتمان اسلامشناسی شریعتی مفصلبندی نظری بنمایند. حسین روحانی از تبریز به مقایسه بین هایدگر و شریعتی در باب “ماهیت تکنولوژی” دست زد و تلاش نمود با رویکرد مقارنه ای بین این دو نظریه پرداز نقاط مشترک و مفترق را بازخوانی انتقادی نماید. شیما وزوایی به نکته مهمی در حوزه مطالعات پسا-استعماری و “امر ترجمه” در نسبت با آثار شریعتی پرداختند و این موضوعی است که کمتر مورد التفات قرار گرفته است. میلاد دخانچی که در کانادا بحث پسا-اسلامیسم را در رساله دکتری خویش دنبال کرده بود در این سخنرانی به موضوع “مدل حکمرانی” در اندیشه شریعتی پرداخت. محمد حسن علایی از اردبیل به مسئله نیهیلیسم و امکانات اندیشه شریعتی در مواجهه با آن در اکنون و اینجا پرداخت. حسین حجت پناه از کرج به امر بنیادین آموزش و پرورش و نسبت آن با نظریه پداگوژیک شریعتی پرداخت. شیرین ولی پوری از تهران به تطابق آرای فقه اجتماعی شریعتی و نسبت آن با “ایران امروز” پرداخت. عباس نعیمی جورشری دیگر سخنران گیلانی در این سمینار ملی بود که از مفهوم “شریعتی علیه شریعتی” در ساحت پسا-انقلابی ایران سخن راند. مزدک رجبی در باب امکان زیستن در جهان معاصر ذیل اندیشه شریعتی سخن گفت. او دو ویژگی در “انسان بی خود” را توضیح داد؛ یکی دورگه بودن اندیشه شریعتی است که همزمان هم نقد گذشته فرهنگی ما و هم نقد جهان معاصر است که این از بی بدیل ترین ویژگیهای اندیشه وی است و در آخر به پرش اتوپیایی خیال نظری وی اشاره داشت. آیدین ابراهیمی از اعضای کلیدی گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی در انجمن جامعه شناسی ایران در باب تقابل یا تفاهم بنیادهای غیر تاریخی در هبوط در کویر سخنرانی نمود. حسین شیر محمدی از اصفهان در باب دو مفهوم کلیدی جنبش و نظام در اندیشه شریعتی سخنرانی کرد و نقدهای خویش را ذیل جامعه شناسی معرفت صورتبندی انتقادی نمود. آزاده گریوانی از شهر بجنورد در باب مفهوم تمدن در اندیشه شریعتی و مقایسه آن با رویکرد مالک بن نبی از الجزایر پرداخت و تلاش کرد مشترکات و مفترقات این دو اندیشمند جهان اسلام که در شرق و غرب دنیای اسلام می زیستند را مورد بازخوانی انتقادی قرار دهد. فرامرز معتمد دزفولی از شهر دزفول دیگر سخنران این سمینار بودند که در باب هبوط به مثابه “سرنمونی برای تاب آوری واقعیت” سخن گفتند. لیلا اردبیلی مسئله را این می داند که شریعتی در کلان روایت خویش به امر مهمی اشاره کرده است و آن تباین دو جهان ایرانیت به مثابه اسلامیت یا اسلامیت به مثابه جزیی از ایرانیت. شریعتی در خوانش اردبیلی به این مسئله تحویل داده شده است. آخرین سخنران سیدجواد میری بود که به بازخوانی هبوط در کویر پرداخت و آن را نه یک کتاب بل یک مفهوم کلان در اندیشه شریعتی می داند و مدعی بود که جنس تفکر شریعتی هبوط در کویر است و این تلقی از متافیزیک شریعتی را به مکتب “الهیات فرآیندی” در خوانش وایتهد نزدیک می کند. سمینار در ساعت ۲۱ روز یکشنبه به پایان رسید. خبرگزاریهای ساعد نیوز، ایکنا، ایلنا و روزنامه اعتماد این سخنرانی ها را پوشش دادند و در روزهای آتی گزارش های کامل تر سخنرانی به اطلاع شما عزیزان خواهد رسید.

صور بنیانی حیات دینی (به فرانسوی: Les Formes élémentaires de la vie religieuse) عنوان کتابی است از امیل دورکیم که در ۱۹۱۲ در فرانسه منتشر شد. موضوع کتاب بررسی خاستگاه نخستین شکل از دین است. این کتاب از متون کلاسیک جامعه‌شناسی دین به‌حساب می‌آید. دورکیم در ابتدای کتاب هدف این مطالعه را چنین اعلام می‌کند : «هدف ما مطالعهٔ ساده‌ترین و بدوی‌ترین دینی است که بشر تاکنون بدان پی‌برده؛ می‌خواهیم این شکل از دین را تحلیل و تبیین کنیم.» ریمون آرون این کتاب را مهم‌ترین، عمیق‌ترین، اصیل‌ترین و گویاترین کتاب دورکیم به‌لحاظ روشن‌کردن منبع الهام فکری او می‌داند. در فارسی دو ترجمهٔ زیر از این کتاب موجود است: 🔺دورکم، داوید امیل (۱۳۸۲)، صور ابتدایی حیات مذهبی، ترجمهٔ نادر سالارزاده امیری و خدامراد فولادی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. 🔺دورکیم، امیل (۱۳۸۳)، صور بن‍یانی حی‍ات دین‍ی، ترجمه باقر پرهام، ته‍ران: نش‍ر مرکز.

بخش اول اين مقاله، با مباحثى تحت عنوان "دين و تفكر دينى"،"عناصر اجتماعى در دين"،"معيارهاى باورهاى دينى"،" دين و جادو"،" خاستگاه نظر اصل توتمى يا مانا"، " قدرت و تواناى جامعه"، " تاثير جامعه و گروه بر افراد" مورد بحث و بررسى قرار گرفت. اينك ادامه اين مقال را ذیل این مباحث پى مى گيريم: مطالعه زندگى اجتماعى، ماهيت جامعه، علم و دين.

مجموعه «سرو»؛ كتاب‌هايي در حوزه جامعه‌شناسي تشيع: از جمله مي‌توان به مجموعه «سرو» در انتشارات «نشر آرما» اشاره كرد كه به ‌طور مشخص جامعه‌‌شناسي شيعي را محور مطالعاتي خود قرار داده است. مجموعه‌اي كه تاكنون 30 جلد كتاب در اين حوزه منتشر كرده است كه از جمله مهم‌ترين عناوين آنها مي‌توان به «آيين نيكي؛ مطالعه جامعه‌شناختي خيرِ ديني در آيين پياده‌روي اربعين»، «زمان در زندان؛ بررسي سياست‌گذاري تقويم در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي»، «فرهنگ شيعي»، «در سرزمين امام‌باره‌ها»، «مجالس مذهبي در ايران معاصر»، «تراژدي جهان اسلام» و... اشاره كرد. به تازگي اما سي‌امين جلد اين مجموعه با عنوان «رسانه شيعه؛ جامعه‌شناسي آيين‌هاي سوگواري و هيات‌هاي مذهبي در ايران» منتشر شده است. «رسانه شيعه» نوشته محسن حسام مظاهري است كه با نگاهي جامعه‌‌شناختي به بررسي مناسك و مراسم شيعي -آيين‌هاي سوگواري و هيات‌هاي مذهبي- در ايران پرداخته است. لذا به همين مناسبت شهركتاب مركزي در روز سه‌شنبه اقدام به برگزاري نشستي با موضوع «دين در آيينه پژوهش و نشر» كرد. اين نشست با سخنراني سعيد طاوسي مسرور استاد تاريخ و عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي، محسن حسام مظاهري دانش‌آموخته و پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسي دين، جبار رحماني پژوهشگر، نويسنده و استاديار رشته مردم‌شناسي و عضو هيات علمي پژوهشكده مطالعات فرهنگي و اجتماعي برگزار شد. همچنين عظيم محمودآبادي دانش‌آموخته رشته فلسفه دين و نويسنده و پژوهشگر حوزه دين و فلسفه دبيري اين نشست را برعهده داشت.

توضیح کتاب: در سنت جامعه‌شناسان کلاسیک، دین یک موضوع مهم به شمار می‌رفته است. مخصوصاً سه جامعه‌شناس بزرگ کلاسیک یعنی «کارل»، «مارکس»، «امیل دورکیم» و «مارکس وبر» به پدیده دین توجه ای وافر داشته‌اند. در این کتاب پژوهشی عمدتاً نظریه‌های جامعه‌شناسان بزرگ درباره دین موردبررسی قرارگرفته است. چنانکه در جامعه‌شناسی نیز مرسوم است، این بررسی در این کتاب در دو بخش جامعه‌شناسان کلاسیک ازجمله: «مارکس»، «دورکیم» و «وبر» و جامعه‌شناسان معاصر ازجمله: «برگر»، «لاکمن»، «استارک» و «بن بریج» صورت گرفته است. همچنین پدیده‌هایی چون غیر دیدنی شدن و نیز بنیادگرایی مذهبی موردبررسی اجمالی قرارگرفته‌اند.

معرفی کتاب دین نمرده است اثر مایکل امرسون: دین‌داری و دین‌ورزی و دین‌خویی، عمری به درازنای تاریخ و حتی پیش ‌از تاریخ دارد! شاید به لحظه‌هایی که هنوز بشر نمی‌دانست چگونه بنویسد و مکتوب کند، اما شکلی از دین‌داری را در قالب مناسکی ابتدایی اجرا می‌کرد. جوامع انسانی بی‌وقفه دین‌دار بوده و ماجرای مهم این‌جاست که پس از عصر روشنگری با اینکه آرام‌آرام دین قدرت سابقش را از دست داد، اما اصل دین‌ورزی و دین‌خویی و مناسک آن پابرجا ماندند، هرچند کمرنگ و کمرنگ‌تر شدند. زمانه‌ی اکنون، یعنی دوران پسامدرن، زمانه‌‎ای‌ست که به شکل حیرت‌آوری شاهد برخاستن دین و از سر گرفته شدن دین‌داری از سوی مردم سراسر جهان هستیم. کتاب «دین نمرده است» دست بر روی همین موضوع گذاشته و با پژوهشی جامعه‌شناسانه مسئله‌ی سربرآوردن دین در عصر ما را به کمال بررسی کرده است. نویسندگان این کتاب نشان می‌دهند که چرا و چگونه دین‌داری یک خواست و نیاز جمعی است که با وجود همه‌ی تلاش‌های انسان سفیدپوست سکولار غربی، از نو سربرآورده و تمام جهان ازجمله اروپا و آمریکا را در نوردیده است. جامعه‌شناسی با حساسیتی که همواره نسبت به همه‌ی پدیده‌ها، برساخت‌ها و وضعیت‌های اجتماعی داشته، درخصوص دین نیز با حساسیت و دقت نظری وارد شده که هرچند نمی‌تواند همواره بدون نگاه قضاوت‌کننده و همراه با ارزشیابی باشد، ولی می‌تواند با دقتی بیشتر از همه‌ی حوزه‌های پژوهشی، پرسش‌ها را پیش بکشد و چرایی‌ها را هویدا کند. دین نمرده است نیز با همین رویه کتاب مهم و تأمل‌برانگیزی‌ست و تلاشش پیش کشیدن ماجرای دین‌داری در جهان قرن بیست‌‎ویکمی ماست.

سخنرانی دکتر سارا مزینانی شریعتی، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، با عنوان "دین عامه، دین خاموشی"، در نشست گروه جامعه شناسی دین انجمن جامعه شناسی ایران، توجه بسیاری از صاحبنظران وعلاقمندان این حوزه فکری را به خود جلب کرد و بازتاب ها ونظرات مختلفی را در برداشت. دکتر شریعتی در این نشست برخلاف اغلب جلساتی که در میان متفکران حوزه­ی دین و دینداری، با بحث درباره­ی مفاهیم مدرنیته، سکولاریزاسیون، لائیسیته، روشنفکری دینی و غیر دینی، هرمنوتیک، الهیات انتقادی ، کلام جدید و ... برگزار می­شود، موضوع بحث خود را "دین خاموش و پنهان اجتماع" اعلام کرد.