جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تکرار» کارکردهای مختلفی در متون ادبی دارد. اگرچه این شیوه را در بیشتر سوره­های قرآن کریم می­توان جُست، اما سوره یوسف یکی از بهترین نمونه­های آن است.با وجود انحصار بیان داستان حضرت یوسف (ع) در این سوره و عدم تکرار آن در سوره­های دیگر، سوره یوسف (ع) دارای محتوایی تکرار شونده در درون خود است و با تدبر در آن، می­توان نوعی توازن و تشابه را مابین فرازهای مختلف آن قائل شد. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین برجسته­ترین الگوهای تکرار در سوره مذکور در قالب چهار الگوی تکرارشونده «رؤیا، کید و پیراهن»، «مکان‌های متناقض­نما»، «افعال متضاد» و «عاقبت نیک تمامی چهره­های داستان» می­پردازد. این الگوها از یک سو، با ارائه یک پوشش عاطفی، معنا و مفهوم نهفته متن را برجسته می­سازد و از طرف دیگر، انواع تکرار به تجسّم مفاهیم و مضامین آیات و نیز عواطف و هیجانات مدد می‌رساند.

هدف انجام این پژوهش بررسی شیوه‌های شش‌گانة اصلاحِ رفتار به ترتیب شامل: 1. پیشگیری؛ 2. عفو و صفح؛ 3. انذار؛ 4. ملامت؛ 5. طرد و 6. عقوبت، در «تربیتِ تأدیبی» با توجه به آیاتی از سورة یوسف است. روش تحقیق در شناختِ واژگانِ اصلی، روش تحلیل مفهومی و در استنباطِ شیوه‌هایِ اصلاحِ رفتار، روش استنتاج است. متنِ مورد مطالعه، آیاتِ چندی از سورة یوسف است که شیوه‌های اصلاح رفتار را از جانب یعقوب نبی (ع) نسبت به فرزندان خطاکارش نشان می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که شیوه‌های اصلاح رفتار، اساساً، صورتی تأدیبی دارند و از مراحل ملایم و هماهنگ با طبیعت متربّی شروع شده و به مراحل سخت، از لحاظ تحمّلِ روانی برای او منتهی می‌گردند. ترتیبِ آیات نشان می‌دهد که یعقوب نبی (ع) از چهار مرحلة اول، در اصلاح بدرفتاریِ پسرانش استفاده کرده است، اما دو مرحلة بعدی یعنی طرد و عقوبت در آموزه‌های اخلاقی و تربیتی وی کاربردی ندارند. همچنین شیوه‌های ضمنی چون: تفهیمِ خطا، هشیاری، رفتارِ حکمت‌آموز از جانب مربّی؛ دادنِ حقِ انتخاب، ابتکار و میدانِ عمل به متربّی و در نهایت استفاده از زبان تلویحی بین اعضای خانواده، از روش‌های مؤثّر در اصلاح رفتار است.

این تحقیق یکی از بخشهای تفسیری را که همان تفسیر قرآن است روشن می کند و بی شک این نوع تفسیر یکی از بهترین رویکردها در تفسیر قرآن است. با اشاره به مفسران چهارگانه، علامه طباطبایی و تفسیر او (المیزان فی تفسیر القرآن)، محمد صادق الطهرانی و تفسیر او (الفرقان فی تفسیر القرآن) و از اهل سنت شنقیتی و تفسیر او (ادواء البیان) و خطیب شافعی و تفسیر او (تفسیر قرآنی قرآن) هدف از این پژوهش تفسیر داستان های قرآنی و عبرت گیری از آنهاست. من داستان حضرت یوسف (علیه السلام) را انتخاب کردم، زیرا در آن نکات بسیاری از جمله اخلاقی، اجتماعی، تربیتی و غیره مورد نیاز مردم است و یکی از بهترین داستان های قرآنی است. از این رو یکی از داستان های مهم قرآن است که در صورت تحقیق و بررسی دقیق می توان از آن درس ها و خطبه های بسیاری از جمله صبر بر امتحان گرفت و از ابتدای سوره متوجه قرب پدر به پسر خردسالش به حدی می رسد که چشم بر پدرش قطع می کند و این نشان دهنده استحکام و انسجام رابطه بین جوان و پدر و دانش اوست.پدر با فرزندانش است و امکان برادران بزرگترش به او حسادت می کنند، بنابراین یوسف توصیه می کند که رؤیا را به آنها نگویید و از این طریق استنباط می کنیم که صحبت از نعمت او به خاطر علاقه جایز است و از درس ها نیز وجود استقامت در صبر است. که در آن شکایت و تشویش نیست، بلکه با توکل بر خدا و استعانت از او، زن و چگونگی نجات معجزه آسا از سوی خداوند متعال، به برکت توسل به خداوند و استعانت از او. مهمترین نتایج پیام به شرح زیر است با ردیابی آیاتی که مفسران در سوره یوسف در تفسیر قرآن به کار بردند، اعداد بین مفسران شیعه و مفسران سنی یکسان نبود و پس از آن آیات بر اساس موضوع تقسیم شد و شامل آن شد. آیات توضیحی و نظرات مفسر، که در آن سید طباطبایی از تفسیر آیات سیزده گانه، الصادقی الطهرانی در تفسیر آیات بیست و ششم، شنقیتی از دوازده آیه و خطیب نوزده آیه سوره یوسف از آیه شریفه بهره برده است. تفسیر قرآن توسط قرآن

در پژوهش‌های مربوط به متون دینی، رویکرد معنی‌شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در میان مکاتب زبان‌شناسی، مکتب لندن به مقوله معنا اهتمام بسیار دارد و بر علل تحول معنی براساس بافت موقعیتی و آشکارسازی زوایای پنهان متن نظر دارد. این پژوهش می‌کوشد با شیوه توصیفی‌تحلیلی به معرفی نظرات فرث (بنیانگذار مکتب لندن) در باره ائتلاف بافت با گفتمان متن در جهت رسیدن به معنی بپردازد و با تطبیق آن با سوره مبارکه یوسف رویکرد بافت‌شناسی آن را در جهت رسیدن به معنا بازتاب دهد. در این پژوهش تلاش شده است با تحلیل ارتباطات معنایی در ترکیب‌های متن، یعنی سویه‌های آوایی، صرفی، نحوی و دیگر نشانه‌های دلالی در بافت درون‌زبانی متن سوره یوسف، نقش اصلی موقعیت، به‌عنوان بافت برون‌زبانی در فرایند شکل‌گیری معنا براساس حال گوینده و مخاطبان و گفتگوهای کنشگران اصلی و فرعی این سوره در محیط اجتماعی به دست آید. از همین گذر، بافت موقعیت، تعیین‌کننده گفتمان معنایی مناسب در متن سوره یوسف محسوب می‌شود.

برخی از علمای مسلمان با استناد به ظاهر آیۀ ۲۴ سورۀ یوسف و شماری از احادیث ضعیف، به حضرت یوسفG نسبتِ قصد معصیت داده‌اند. گروهی نیز برای آیه، تأویل‌های غیر‌منطقی ارائه کرده‌اند. این شرایط، فهم معنای آیه را دشوار کرده است. پژوهش‌حاضر به روش توصیفی، تحلیلی مهم‌ترین نظریات و تأویل‌های آیه را تحلیل و نقد کرده است. دستاورد این تحقیق تبیین و تثبیت نظریۀ تفاوت متعلق«همَّت» و «همَّ» در دو جملۀ «هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها» است. به‌ گواهی جمله‌های «وَ راوَدَتْهُ الَّتیٖ هُوَ فیٖ بَیْتِها»، «هَیْتَ لَکَ»، «مَعاذَ اللَّهِ» و «إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ»، متعلق «همّ» زلیخا انجام گناه است، اما متعلق «همّ» یوسف، عملی بازدارنده از گناه است، نه قصد گناه. به همین سبب، واژۀ «همَّ» دو مرتبه تکرار شده تا به این تفاوت اساسی اشاره کند. بنابراین آیه چنین معنا می‌شود: «زلیخا قصد کرد با یوسف گناه انجام دهد و یوسف قصد کرد با انجام عملی بازدارنده، زلیخا را از گناه بازدارد و ترک معصیت کند». در این لحظه اگر برهان رب نیامده بود، یعنی اگر یوسف از طرف خداوند به عاقبت هرگونه عکس العملی در مقابل زلیخا واقف نمی‌گشت، آن عمل بازدارنده را انجام می‌داد و در آن صورت متهم به خیانت می‌شد، اما چون یوسف به این علم دست یافت، حرکتی انجام نداد و صحنه را ترک کرد. به این ترتیب، خداوند سوء(عمل بازدارندۀ اتهام‌زا) و فحشا(زنا) را از حضرت یوسفG دور ساخت. این همان معنای عصمت مطلقه‌ای است که تمام انبیای الهی، از جمله حضرت یوسف، متصف به آن بودند.

یکی از گونه های قرآن شناسی ده های اخیر در میان مستشرقان و مسلمانان، پژوهش های نوین در شناخت ساحت های جدید نظم قرآن کریم است . در این میان پژوهش های مبتنی بر نظم متقارن یا همان نظم معکوس توانسته است جایگاه خوبی را در این میان به خود اختصاص دهد . مقاله حاضر با در پیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی انسجام سوره مبارکه یوسف می پردازد . این مقاله، نخست به معرفی مفهوم نظریه نظم متقارن پرداخته و پس از آن به تحلیل بلاغی سوره یوسف می پردازد . سوره یوسف به شانزده بخش تقسیم می شود و به صورت معکوس میان بخش های سوره ارتباط برقرار شده و یک مدل کلی و فراگیر را از ارتباط بخش های سوره با یکدیگر ارائه می کند . از نتایج این پژوهش اثبات ساختار منظم سوره مبارکه یوسف در قالب نظریه نظم متقارن می باشد.

یکی از واقعیّت‌های تاریخی در مورد پیامبران، شأن نزول‌های جعلی و ساختگی است که در برخی تفاسیر فریقین وجود دارد. از جمله آیاتی که روایات جعلی در تفسیر آن وارد شده آیۀ 37 احزاب،20نجم و24 سورۀ یوسف است. این پژوهش، اسباب نزول درتفاسیر فریقین را از حیث اعتبار سنجی با غرض و مقاصد همان سُوَر، مورد ارزیابی قرار داده و گویای این است که غرض سوره، نقش مهمی در اعتبارسنجی اسباب نزول آن سوره دارد. به عنوان نمونه؛ یکی از اغراض سوره یوسف، بیان ولایتى است که خداوند نسبت به بنده اش دارد ویوسف را از مخلصان معرفی می‌نماید. اما؛ در اسباب نزول آیه‌ی 24 یوسف، روایاتی آمده که در تضاد کامل با غرض سوره است و اعمالی را به آن جناب نسبت می‌دهد که در شأن پیامبر مخلص نیست. بدین شیوه می‌توان به استناد به غرض سوره، روایات اسباب نزول ذیل آیه مذکور را جعلی و نامعتبر دانست. آنچه پژوهشگران در این پژوهش به روش توصیف، تعلیل و تحلیل به آن دست یافتند این است که در هر سه آیه، شأن نزول‌ها معارض با غرض سوره و غرض سوره، معیار و میزان برای ارزیابی شأن نزول است.

قرآن کریم از زیبایی‌های ادبی و ساختارهای زبانی و موسیقایی شگفت‌آوری برخوردار است. ازجمله تجلیات اعجاز این کتاب الهی، تکرار صامت‌ها و مصوت‌هاست که تحت عنوان هماهنگی آوایی، معانی خاصی را به مخاطب القا می‌کند و علاوه بر افزایش برجستگی در کلام الهی، به جذب بیشتر مخاطب می‌انجامد. جستار حاضر تلاش دارد تا بر اساس نظریه موریس گرامون، با تبیین میزان هماهنگی فرم آیات و نقش آن در رساندن مضمون و تأثیر بر مخاطب، به خوانش و تحلیل هماهنگی آوایی در القای معنا دست یابد. ازاین‌رو به بررسی شاخصه‌های موسیقایی آیات دو سوره هود و یوسف، به‌ویژه واکه‌ها و همخوان‌ها به شیوه توصیفی- تحلیلی پرداخته و این نتیجه حاصل شده است که تکرار واکه‌ها و همخوان‌ها در آیات قرآن کریم، به انتقال مقصود کمک کرده و مخاطب را بیش از پیش به سوی کشف القای معنا رهنمون می‌سازد.

یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های حرکتی در انسان رقابت است که ریشه آن در مواردی چون احساس کمبود، حسادت، رهایی از نقص و به دست آوردن کمال است. تحقق رقابت در جامعه و در بین افراد زمینه‌های شکل‌گیری رقابت مثبت و منفی را به همراه دارد که در عرف از آن به چشم‌وهم‌چشمی یاد می‌شود که در دو زمینه مثبت و منفی می‌تواند موردتوجه قرار گیرد. ازآن‌رو نگارنده با روش توصیفی- تحلیلی و از نوع کتابخانه‌ای به بررسی موضوع چشم‌وهم‌چشمی مثبت و‌ منفی با توجه به آیه 108 سوره یوسف و آیه 179 سوره اعراف پرداخته است. با تحلیل آیات قرآنی و مستندات روایی فریقین در خصوص این آیات به یافته‌های پیش رو دست‌یافتیم. غفلت عامل اصلی رقابت و چشم‌وهم‌چشمی منفی و بصیرت عامل اصلی رقابت و چشم‌وهم‌چشمی مثبت می‌باشد.