جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز دلایل ضرورت نبوت موردتوجه بسیاری از متفکرین اسلامی قرار گرفته است. برخی مانند اشعری‌ها که حسن و قبح عقلی را نمی‌پذیرند، برای اثبات نبوت چه در صدق ادعا و چه در محتوای رسالت، تنها معجزه داشتن را شرط دانسته‌اند، ولی برخی مانند عدلیه و معتزله معجزه را تنها دلیل ادعای نبوت دانسته و دلایل متفاوتی را در اثبات ضرورت نبی مطرح کرده‌اند. فاضل مقداد، متکلم قرن هفتم و علامه طباطبایی، فیلسوف دورۀ معاصر در بیان ضرورت نبی از براهین و روش‌هایی متفاوت بهره برده‌اند. فاضل مقداد با تمسک به روش متکلمین و بهره‌گیری از برهان لطف و همچنین با استدلال به روش حکما و بهره جستن از برهان اصلاح نوعی انسانی، ضرورت بعثت نبی را اثبات کرده است. اما علامه نه تنها دو روش فاضل مقداد را با دلایل متقن رد نموده است، بلکه براهین متعددی را مانند برهان نیازمندی بشر به ‌نظام قانون کامل، برهان هدایت انسان به کمال مطلوب و برهان خالی نبودن زمین از حجت اقامه نموده است. در این مقاله دیدگاه علامه طباطبایی به دلیل داشتن براهین یقینی به عنوان نظر برگزیده، تبیین شده است.

کتاب حاضر در باب اصول دين و مسائل كلامى اسلامى شيعى است. این کتاب شرح مختصری بر باب حادی عشر علامه حلی است که مشتمل بر شش بخش است و به كلم الطيب در تقرير عقايد اسلام نامگذاری شد. همچنین به اصطلاحاتی مانند اصول دين، تقليد، وجود و عدم، واجب و ممكن، جوهر و عرض، دور و تسلسل پرداخته است.

كتاب «الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد»، تاليف فاضل مقداد، شرح مختصرى است بر كتاب واجب الاعتقاد علامه حلى كه به صورت سؤال و جواب نوشته شده است. واجب الاعتقاد كتابى است كاملا موجز در بيان مسائل اصوليه و فرعيه فقهيه كه اعتقاد به آن بر مكلف واجب است. چون اين كتاب از سويى تمام اعتقادات را شامل مى‏ شود و از سوى ديگر خيلى مختصر نوشته شده است، علما شروح متعددى بر آن نوشته ‏اند. در اصل كتاب و شرح آن تنها به چهار ركن از اركان اعتقادى؛ يعنى توحيد، عدل، نبوت و امامت پرداخته شده است و بحثى از مسائل معاد ندارد. مولف در ابتداى اين كتاب مقدمه ‏اى كوتاه در مورد علم اعتقاد بيان مى ‏كند و در ادامه به بيان صفات تعالى، چهار ركن از اعتقادات و واجبات بعضى از فروع دين مى‏ پردازد.

«الهیات سلبی» به مثابه نظریه‌ای مهم و پرطرفدار در ادیان ابراهیمی، بر مؤلفه سلبی‌گروی در حوزه خداشناسی تأکید داشته، ساحت‌ها، رویکردها و تقریرهای مختلفی دارد که شاخص‌ترین آن‌ها در میان متکلمان امامیه، رویکرد الهیات سلبی به مثابه تقریر نظریه «عینیت» است. این رویکرد، رابطه نظریه عینیت و الهیات سلبی را در کانون بررسی قرار داده، در پی سازگار انگاری این دو نظریه است و مورد پذیرش ثقةالاسلام کلینی، شیخ صدوق، علامه حلی و فاضل مقداد قرار دارد. از رهگذر این جستار که با روش توصیفی، تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی این رویکرد سامان یافته، آشکار می‌شود که این نظریه سه مؤلفه برجسته دارد؛ 1. سلبی‌انگاری صفات ثبوتی در ساحت هستی‌شناختی؛ 2.سازگاری سلبی‌انگاری صفات ثبوتی با بساطت ذات الهی و ناسازگاری ثبوتی‌انگاری آن‌ها با بساطت ذات(برهان نظریه)؛ 3. تقریر نظریه عینیت در سایه سلبی‌انگاری صفات ثبوتی. با این همه، به ‌نظر می‌رسد هیچ کدام از این مؤلفه‌ها موجه نیست و این نظریه علاوه بر اشکالات درونی، نمی‌تواند تقریرکننده نظریه عینیت باشد.

متن از خواجه نصيرالدين طوسي - مترجم ركن الدين محمد بن علي فارسي گرگاني استرآبادي از افاضل نيمه دوم سده 7 (روضات الجنات ص 265 و 609) شارح، مقداد بن عبدالله بن محمد بن حسين بن محمد سيوري حلي اسدي از اعلام نيمه اول سده 9 كه در 822 ميزيسته و روايت مي كند از شهيد اول. الذريعه تاريخ وفات شارح را در 26 جمادي الثاني 826 ضبط كرده است. كتاب شرحي است بطور قال اقول كه شارح بنام امير جلال الدين ابي المعالي علي بن شرف الدين حسيني آوي تاليف نموده. و شارح در 8 رمضان 808 ازين شرح فراغت يافته است. (مهدي ولايي) شارح در مقدمه مي گويد: فصول خواجه كه رساله مختصر و مفيديست در كلام، چون به زبان فارسي بود چندان شناخته و مورد اقبال نبود تا مدتي پس از درگذشت مولف، علامه سعيد گرگاني آن را به زبان عربي در آورد و كتاب مشهور آفاق شد. فاضل مقداد در شرح «ختم» فصول نصيريه نكات و فوائدي در ارشاد و سلوك دارد كه مي گويد آن را از كلام مولف استفاده كرده ام «فاشار المصنف رحمه الله الي شي يسير من ذلك اشارة يحتاج الي بسط فلنبسط ذلك مختصرا مما استفدناه من كلامه و ذلك يتم بفوائد ... . .». در ايندفتر از يكتاپرستي و دادگري خداوند و پيامبري و پيشوائي و رستاخيز در چهار فصل بروش كلام شيعي آميخته با فلسفه گفتگو گرديد. خواجه در آن بتوحيد عرفاني و مقامات تصوف نيز اشاره نمود و مشرب عرفاني او از آن پيداست و سيوري هم در اين باره داد سخن را داده مطلب را بمانند يك فيلسوف عارف روشن نمود (پايان فصل يكم). از نسخه تاريخ 781 طوس بر ميآيد كه اين گزارش از نگارشهاي نخستين سيوري ميباشد (ذريعه 2: 423). (محمد تقي دانش پژوه) ع شرحي است با عنوان «قال - اقول» بر الفصول النصيريه خواجه نصيرالدين که رکن الدين محمد جرجاني آن را از فارسي به عربي ترجمه کرده است. فاضل مقداد اين شرح را در 8 رمضان 808 در زمان حيات جرجاني و به نام جلال الدين علي بن شرف الدين مرتضي علوي حسيني آوي فراهم آورده است. آغاز كتاب: سبحانك اللهم واجب الوجود و غاية وجود كل موجود أنت أخرجتنا من مرتتق ظلام العدم الي فضاء ضياء الوجود. انجام كتاب: ... و لا يضيعه بتفريطه و جهله و الا شقي شقاء متينا و خسر خسراناً مبيناً وفقنا الله و اياكم لسعادة الدار الآخرة بمحمد و عترته الطاهرة و الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله و سلم تسليماً كثيراً آمين. [التراث العربي 1/326؛ الذريعة 2/423؛ فهرست سپهسالار 3/210؛ الهيات 468؛ کتابخانه ملک 1/52 و 5/181 و 5/373؛ فهرست آستان قدس 4/33 و 11/39-40 و 11/318؛ فهرست دانشگاه تهران 3/539 و 2143 و 6/2143 و 14/3539 و 8315 و 17/107 و 17/185؛ مرعشي 15/55 و 32/166 و 11/241 و 19/101و 21/52 و 16/301 و 16/305و 21/347 و 27/121 و 27/250 و 28/475 و 34/750؛ كتابخانه هاي گلپايگان 95؛ الهيات تهران ص 283 و 734؛ آستانه حضرت عبدالعظيم 1/68؛ مدرسه نواب 502؛ ص 6 فاضليه؛ فرهنگ مشهد ص 46؛ علامه طباطبايي 2/116؛ مجلس شورا 10/751 و 10/848 و 10/1683 و 22/167 و 32/300؛ و آثار و احوال خواجه از مدرس رضوي: 250 و همين فهرست: 751 و 848؛ عكسي مرعشي 2/399؛ ريحانة الادب 4/3-282؛ كتابخانه سيد حسين امام ص 192؛ معجم التراث الكلامي 1/519؛ اهدائي به آستان قدس ص 334؛ كتابخانه ملي 9/475؛ عكسي مركز احياء ميراث 5/405 و 6/201؛ كشف الحجب و الاستار ص 67؛ الاعلام زركلي 7/282؛ معجم المؤلفين 12/318؛ مرعشي 34/695؛ اهدايي به آستان قدس ص59؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 72؛ فرهنگ و هنر مشهد ص 18؛ مهدوي، مصلح الدين ص 125؛ شيخ علي حيدر 1/389؛ شورا 2/203/24 و 1/17/33؛ رايانه آستان قدس]

علامه حلي کتاب جامعي در اصول اعتقادات بغير از مبحث معاد و نيز در فروع فقهي از طهارت تا آخر امر بمعروف و نهي از منکر نگاشته است بنام -واجب الاعتقاد- که شيخ جمال الدين ابوعبدالله مقداد بن عبدالله بن محمد سيوري حلي اسدي معروف به -فاضل مقداد- متوفي 826 هـ. ق. شاگرد فخرالمحققين محمد بن حسن بن يوسف متوفي 771 هـ. ق. آن را شرح کرده است بصورت مزجي تحت عنوان - قال - اقول - که بنام - الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد - موسوم است و همين كتاب حاضر مي باشد. فاضل مقداد، اين شرح را قبل از سال 771 هـ. ق. يعني در زمان حياة استادش فخرالمحققين ساخته است، چنانکه در مبحث - سلام نماز - گويد: و يجب عليه التسليم فقيل انه واجب و هو قول السيد المرتضي رحمه الله و جماعة من الاصحاب و قيل انه مندوب و هو قول ابي جعفر الطوسي رحمه الله واختاره المصنف قدس الله روحه في اکثر ثم رجع عن القول بالندب وافتي بالوجوب علي ما نقله عنه شيخنا العلامه ولده فخرالدين محمد ادام الله ايامه». اين کتاب در سال 1315 هـ. ق. در تهران چاپ سنگي شده است ضمن مجموعه اي بنام -کلمات المحققين- (فاضل) الاعتماد شرح مختصري است با عناوين «قال قدس الله روحه -اقول» بر متني بسيار مختصر در كلام و فقه كه مطالب با عنوان «و يجب أن يعتقد» شروع ميشود. (سيد احمد اشكوري) آغاز كتاب: بسمله قال الحمدلله علي نعمائه و صلي الله علي سيد رسله و اشرف انبيائه ... و بعد فقد بينت في هذه المقالة واجب الاعتقاد علي جميع العباد و لخصت فيما يجب معرفته ... اقول الحمد هو الثناء اللساني علي الفعل الحسن الاختياري ... انجام كتاب: و اذا ارتفع الامن من ارتفع الوجوب والجواز ايضا والتمکين و هذا آخر ما اردنا ... خير موفق و معين ... محمد المصطفي و علي آله الطيبين الطاهرين. [کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1204؛ كتابخانه هاي گلپايگان 95؛ شورا 1/179/33]

شرح مفصل ومبسوط با عناوين <قال - اقول> بر کتاب <نهج المسترشدين> تأليف علامه حلي (726ق) که در آن به توضيح مشکلات ومعضلات متن پرداخته ودر پنج شنبه 21 شعبان 792ق تأليف آن پايان يافته است. شرحي است متوسط با عناوين <قال-اقول> بر رساله <نهج المسترشدين في اصول الدين> علامه حلي که در 21شعبان 792به پايان رسيده است. اين كتاب به سال 1303هـ در بمبئي به طبع رسيده (مشار، چاپي عربي/41) گزارش «نهج المسترشدين» (ذريعه 24/424) علامه حلي در اصول دين استدلالي است. با سربندهاي «قال، اقول» كه در پنجشنبه 21 شعبان 792ق به انجام رسيده است و در بمبئي 1303ق و پس از آن چاپ شده است. در نسخه در دست تاريخ انجام پنجشنبه 21 شعبان 772ق آمده است. (احمد منزوي) شرح استدلالي متوسطي است با سبك قال -اقول بر رساله نهج المسترشدين علامه حلي كه در روز پنجشنبه 21 شعبان 792 ق به پايان رسيده است «باريك بين، محمد كريم» شرح متوسطي است با عناوين «قال-اقول» بر رساله «نهج المسترشدين في اصول الدين» علامه يوسف حلي (-726ق.). شرح لنهج المسترشدين في أصول الدين للعلامة الحلي، و قد شرحه بعنوان: «قال ... أقول» (خادمي، محمد علي) آغاز كتاب: <بسمله، ان اولي ما صرفت فيه قوة فحول الافکار لاقحة لتجريد ابکار الاذکار مستخدمة في اظهار نتايجها ... اما بعد نحوي [ ... ] اکرمه الله من عنده واولاه المزيد فضله وجليل رفده ان ينحل ... > انجام كتاب: < ... يا الله يا الله يا الله اسألک ان تصلي علي محمد وآل محمد وان لاتشوه خلقني بالنار وان تفعل بي ما انت اهله ولاتفعل بي ما انا اهله انک اهل التقوي واهل المغفرة. تم> [الذريعة 1/515؛ مجلس 10/1289 و 25/232؛ کشف الحجب 359؛ مرعشي 9/214؛ فهرست دانشگاه تهران 3/524؛ فهرست سپهسالار 3/107-108؛ ‌التراث العربي في مكتبة‌ المرعشي 1/184؛ آية الله فاضل خوانساري ص 28؛ عكسي مركز احياء 1/130و 2/289 و 1/252؛ ادبيات تهران 3/69؛ علامه طباطبايي 2/111؛ عكسي مرعشي 1/108 و 387 و 388؛ كشف الحجب 359؛ ذريعه 1/15؛ مجلس شورا 10/1289 و 25/232؛ حضرت شاهچراغ ص 7؛ ذريعه، 1/515؛ اعلام، 3/2341؛ طبقات، 9/138-140: مشار، مؤلفين، 6/272: براي چاپ كارهايش؛ مشار، عربي، 41: ‌كه تنها چاپ بمبئي را نشان داده؛ مرعشي، 9/214: ‌نوشته 1089ق؛ سپهسالار، 3/107: نوشته 1115 ق؛ ديوان هند، ش 471 نوشته 1156ق با سرآغازي ديگر.؛ دائرة المعارف اسلامي 1/20؛ شيخ علي حيدر 1/84]