جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش کوشش شده است به بررسی و مقایسه داستان پیامبران و اولیاء، در دو کتاب مهم عرفانی فارسی یعنی شر ح تعرف و کشف المحجوب پرداخته شود. داستان انبیاء و اولیاء،در بیشتر متون عرفانی وارد شده و نویسندگان این آثار از داستان های مذکور برای تبیین مسائل عرفانی،سود برده اند.در بین این متون،شرح تعرف وکشف المحجوب به عنوان نخستین آثار منثور عرفانی به زبان فارسی،از جایگاه ویژه ای برخوردارند به گونه ای که نویسندگان این دو اثر،در بیان مباحث مختلف از این داستان ها سود برده اند.در این پژوهش پس از بیان کلیات تحقیق در فصل اول، در فصل دوم داستان پیامبران و اولیاء در شرح تعرف مورد بررسی قرار گرفته و استفاده ای که از این داستانها شده تبیین گردیده است. فصل سوم، به بیان داستان های مربوط به زندگی پیامبران و اولیاء در کشف المحجوبو استفاده ای که از این داستان ها شده، پرداخته است. فصل چهارم به بیان شباهت ها و تفاوت های حکایات مذکور در دو کتاب می پردازد.در پایان هم ضمن نتیجه گیری از مطالب این پژوهش،امتیازات کشف المحجوب نسبت به شرح تعرف،مورد تبیین قرار گرفته است.

در این پژوهش برآنیم به بررسی و مقایسه مباحث کلامی و اعتقادی، در دو کتاب مهم عرفانی فارسی یعنی شرح تعرف و کشف‌المحجوب بپردازیم. مباحث کلامی و اعتقادی، در بیشتر متون عرفانی وارد شده و نویسندگان این آثار از آیات و احادیث برای تبیین مسائل عرفانی، سود برده‌اند. این دو کتاب به عنوان نخستین آثار منثور عرفانی به زبان فارسی، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند به گونه‌ای که نویسندگان این دو اثر، در بیان مباحث مختلف از داستان‌ها و آیات و احادیث و روایات فراوانی سود برده‌اند. پس از بیان مقدمه تحقیق تعاریف و کلیاتی از علم کلام مورد بررسی قرار گرفته و شرح حال زندگانی و آثار نویسندگان این دو اثر و معرفی فرقه‌های کلامی مشهور در این دوران تبیین گردیده است. سپس به بیان مباحث کلی از جمله، قدیم و حادث، جوهر و عرض و ایمان پرداخته‌ شده است. آن‌گاه توحید ذکر شده و در ادامه اصطلاح کلامی نبوت و کرامت و در پایان معاد و سپس اصطلاح انسان مورد بررسی قرار گرفته است. روش تحقیق بدین گونه است که ابتدا اصطلاح کلامی از لحاظ لغوی بررسی شده و سپس در قرآن و حدیث تببین گردیده و در مرحله بعد مبتنی بر فرهنگ اصطلاحات توضیح داده شده و سپس دیدگاه شرح تعرف و در مرحله بعد دیدگاه هجویری و در نهایت به بررسی مقایسه‌ای این دو دیدگاه پرداخته‌ شده است. کتاب شرح تعرف که سرشار از مباحث کلامی و عقیدتی است، از کتاب کشف‌المحجوب و حتی کتاب‌های دیگر منثور صوفیانه از لحاظ استفاده از آیات قرآن و احادیث و روایات بزرگان و داستان‌ها متمایز می‌گردد. سبک انشا و مقدار کلمات عربی، با کتاب کشف‌المحجوب هجویری که مدتی بعد از این کتاب نوشته شده و کلمات عربی کمتر و تعبیرات قدیمی بیشتر دارد، متفاوت است.کلید واژه: شرح تعرف، کشف‌المحجوب، کلام، اعتقاد، مستملی بخاری، هجویری

سماع، اصطلاحی است که از زمان رشد عرفان در ایران در آثار صوفیانه درباره آن سخن گفته شده است.بسیاری از عارفان متشرع یا علاقه چندانی به سماع نشان نداده‌اند و یا برای آن شرایط سختی قایل شده‌اند.در مقابل، بسیاری از عارفان نیز سماع را وسیله‌ای برای جذب واردات قلبی از جانب محبوب دانسته و شرایط آن را ذکر کرده‌اند.از آغاز تا قرن پنجم(هـ ق) تفکر و رفتار صوفیانه در ذهنیت جامعه ایرانی در حال شکل‌گیری و نمو بود؛ از این‌رو دیدگاه نویسندگان کتاب‌های تئوریک صوفیانه در این دوره بر عرفان دوره‌های بعد تأثیر فراوان گذاشت.در این مقاله نظر نویسندگان مهم این دوره درباره سماع و شرایط آن در تصوف بررسی شد تا روشن شود انجام سماع در آن دوره چگونه و با چه شرایط و اعتقاداتی در تصوف رواج داشت.به این منظور پس از ذکر مقدماتی در زمینه سماع، بررسی و تحلیل بحث سماع تا قرن پنجم(هـ ق) انجام شد.اساسِ این پژوهش بر نظر نویسندگانی است که چارچوب متصوفه به کتابهای نظریِ آن‌ها وابسته بوده است.در پایان روشن شد تا قرن پنجم هنوز پایکوبی در مجالس سماع چندان جایگاهی نداشته و تا آن زمان منظور متصوفه از سماع تنها گوش دادن به آواز و شعر و خرقه کردن جامه و بیخود شدن و فریاد زدن و نوعی حرکت بوده است نه بیش‌تر از آن.

شرح تعرف مستملی بخاری و کشف المحجوب هجویری، از ارجمندترین متون صوفیانه فارسی اند که از لحاظ تقدم زمانی نیز در میان متون دیگر متمایز بوده اند و در حوزه عرفان خراسان جای می گیرند. نگارندگان این پژوهش، ماهیت و غایت درد و رنج را در نظام اندیشگی مستملی و هجویری در چهار ساحت معناشناسی، وجودشناسی، غایت شناسی و شأن اخلاقی بررسیده اند. این بررسی ها نشان می دهد که در زمینه مطالعات عرفانی، بسیاری از تعاریف معمول که در حیطه عالم محسوس ارائه می شود، به چالش کشیده می شود و معنا و وجهی دیگر می یابد، چنان که در این زمینه، درد و رنج از ملزومات سلوک و نیز از نتایج زیستن در دنیا شمرده می شود و رنج های عرفانی که حاصل بلاهای عظیم راه عشق و معرفت است، مبارک دانسته می شود؛ بنابراین دو عارف مورد بحث، ضمن تفاوت هایی که در برخی رویکردهای جزئی با یکدیگر دارند، هر دو عرفایی معرفت اندیش اند که به جای نجات صرف از رنج، به تهذیب یافتگی و زرگشتگی عارف ثابت قدم می اندیشند.