جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف اصلی و غایت سیر و سلوک الی الله، قرب و وصول به حق تعالی و اتّصاف و تخلّق به اوصاف و اخلاق الهی‌ست. برای نیل بهاین مقصود، سالک طریق حق، مقامات و منازلی را از یقظه و توبه تا فناء فی الله که نهایت مقامات و مراتب سیر الی الله است طی می‌کند وی با نیستی و فنا از صفات مذموم بشری، به هستی و بقای صفات محمود ربوبی می رسد و به زیور اوصاف الله آراسته می شود. معهذا تا زمانیکه به نیستی از عبودیت نرسد، هستی ربوبیّت در وی متجلّی نگردد. از این رو بحث«فنا» از بحث های اساسی عرفان و تصوف محسوب می شود. بایزید بسطامی، عارف بزرگ سده سوم هجری و بنیان گذار مکتب سکر، از عارفانی‌ست که در باب مقام فنا و اصطلاحات و عبارات آن داد سخن داده و راه را برای سالکان و عارفانی همچون مولانا جلال الدین بلخی هموار کرده است. مسأله‌‌ی فقر و فنا و نیستی وتعبیرات گوناگون آن از مسائل اصلی و اساسی‌ست که انعکاسی بسیار وسیع در سخنان این دو عارف داشته است. ما در این پژوهش برآنیم که نگاه بایزید و مولانا را به مقام فنا و مفاهیم و معانی مختلف آن، درقالب اصطلاحات و عبارات عرفانی، مورد بررسی و تحلیل و مقایسه قرار دهیم.

یکی از مسائل بنیادین در عرفان عملی، «معرفت شهودی نفس» میباشد. فیلسوفان و عرفا از دیرباز موضوع معرفت نفس را در کانون توجهات و تأمّلات خویش قرار داده اند. شاید بتوان ریشه های این مبحث را در آثار سقراط جست وجو نمود. وی بر این جمله بسیار تأکید داشت که «خود را بشناس». فیلسوفان پس از او، از ارسطو گرفته تا فارابی، ابن سینا، شیخ اشراق، میرداماد، ملّاصدرا، ملّاهادی سبزواری و علّامه طباطبائی، در آثار خود به این موضوع اهتمام ویژه داشته اند. سؤال اصلی این پژوهش این است که آیا انسان میتواند تمام مراتب و لایه های وجودی خویش را شهود نموده و آنها را به فضیلت برساند؟ و راه رسیدن به این مطلوب چیست؟ روش به کار رفته در این پژوهش روش عقلی ـ تحلیلی است. علّامه طباطبائی با الهام از مبانی عرفانی و تجربه شخصی خود از «معرفت شهودی نفس» تبیینی نظام مند از معرفت نفس ارائه نموده اند. حاصل این مقاله، تلاش برای بازپژوهی و بازکاوی دیدگاه علّامه است. همچنین در پرتو آثار اهل معرفت، «مراتب معرفت نفس»، که به چهار مرتبه «مثالی»، «عقلی»، «فناء فیاللّه» و «صحو بعد المحو» تقسیم میگردد، نیز تبیین شده است.