جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با شروع دوره اسکولاستیک و خارج شدن آموزش متون دینی از دیر‌ها و وارد شدن آن‌ها به کلاس‌های درسی، لازم بود تغییراتی نیز در نظام آموزشی پدید آید؛ ازجمله این تغییرات اضافه ‌شدن مطالعه متون معتبر به مطالعات رهبانی بود. بدین منظور لازم بود تا الهیدانان متونی معتبر و با اهداف و معیارهای آموزشی فراهم آورند. summa یا خلاصه‌های نظام‌مند، یکی از گونه‌های نوشتاری بود که به چنین نیازی پاسخ می‌داد. در این آثار، آرا و نظرات آبای کلیسا در موضوع یا موضوعاتی خاص، در قالبی نظام‌مند بیان و سپس شرح می‌شد. به‌طور نمونه می‌توان به کتاب جمل نوشته پی‌تر لومبارد اشاره کرد که در الهیات قرون وسطا از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بود. این اثر را می‌توان تألیفی انتقادی دانست از نقل قول‌هایی که بیشتر از آگوستین نقل شده‌ بود و الهیادانان قرون وسطی موظف بودند آن‌ها را نقد و بررسی کنند. وجه مهم این کتاب‌ها این بود که متناسب با اهدافی کاملاً آموزشی شکل گرفته بودند. اثر دیگری که آن نیز چنین هدف و رویکردی داشت مجموعه‌ای بود با عنوان مسائل جدلی که توماس آکویناس به رشته تحریر درآورد. توماس درباره این اثر می‌گوید: «هدف من از نوشتن این کتاب این نیست که به اشکالات الهیاتی پاسخ دهم بلکه هدفم بیشتر این است که مخاطبانی را که برای فهم بهتر آموزه‌ها تلاش می‌کنند به حقیقت رهنمون شوم». مهم‌ترین summa در قرون وسطی به قلم توماس آکویناس نوشته شد. اهمیت و شهرت این کتاب به‌حدی است که وقتی واژه summa بدون پسوند استفاده می‌شود معمولاً منظور از آن‌‌ همان کتاب آکویناس، یعنی اثر ارزشمند Summa theologiae است. عنوان این کتاب در فارسی معمولاً به جامع الهیات ترجمه می‌شود. شاید وجه تسمیه این نام آن باشد که یک دوره کامل الهیات مسیحی را به‌طور خلاصه و مختصر بیان کرده است. توماس آکویناس در فاصله سال‌های۱۲۶۵-۱۲۷۴، یعنی از چهل سالگی تا پایان عمر، کتاب ارزشمند جامع الهیات را نوشت. این کتاب مهم‌ترین و برجسته‌ترین اثر آکویناس نیز به‌حساب می‌آید. هرچند توماس موفق نشد این اثر را کامل کند ولی باز هم جامع الهیات، اثری کلاسیک در تاریخ فلسفه و در زمره تأثیرگذار‌ترین آثار در فرهنگ مغرب‌زمین به ‌شمار می‌آید. این اثر آکویناس هم از حیث جامعیّت و هم از حیث نظام‌مند بودن کم نظیر است. خود توماس می‌گوید هدفش از نوشتن جامع الهیات این بوده که به بخشی از نیازهای الهیاتی جامعه مسیحی پاسخ دهد نه این‌که بخواهد اثری هنری خلق کند. آکویناس کتاب جامع الهیات را نوشت تا برای نوآموزان در عرصه الهیات مسیحی کتابی راهنما و برای جامعه کاتولیک اثری خلاصه در زمینه آموزه‌های الهیاتی فراهم آورد. او معتقد بود یک متخصص در آموزه‌های کلیسایی، وظیفه‌اش این نیست که فقط به افراد خبره آموزش دهد؛ او باید مراعات حال نوآموزان را هم بکند. آکویناس برای تأیید این سخن، به عبارت پولس در رساله اول قرنتیان استناد می‌کند: «شما را شیر دادم نه خوراک سخت؛ [که] هنوز تاب آن را نداشتید». آکویناس در اولین مسئله کتاب با موضوع ماهیّت و محتوای آموزه‌های الهیاتی مسیحی می‌گوید: «هدف ما در این اثر بیان آموزه‌های مسیحی به زبانی است که مناسب حال نوآموزان باشد.» هانس کونگ الهیدان معاصر مسیحی می‌گوید معمولاً مبتدیان را مخاطب کتاب جامع الهیات معرفی می‌کنند؛ اما به‌نظر می‌رسد این نوعی مبالغه متعارف در بیان توانایی‌های دانشجویان است. کونگ کتاب جامع الهیات را این‌گونه معرفی می‌کند: «جامع الهیات کتابی راهنما، همراه با هدفی کاملاً علمی و آموزشی در درون کلیسا است که هدف آن بررسی نظام‌مند کل آموزه مقدس است. در اینجا به‌رغم تمام براهین عقلی آن، اصولاً پیام کتاب مقدس و در نتیجه ایمان مسیحی همواره مفروض گرفته شده است.» آکویناس در کتاب جامع الهیات فقط آرای مسیحیان را بیان نکرده است، او‌ گاه به فراخور بحث به دیدگاه‌های یهودیان و مسلمان نیز اشاره می‌کند. این کتاب به‌لحاظ ساختار تا حدودی شبیه کتاب دیگری است که آکویناس اندکی قبل آن را نگاشته بود، یعنی کتاب جامع علیه منکران؛ اما این کتاب‌ها اهداف متفاوتی را دنبال می‌کردند. کتاب جامع الهیات چنان که گفتیم به هدف آموزش یک دوره الهیات مسیحی برای نوآموزان مسیحی نوشته شده و کتاب جامع علیه منکران در پی ارائه براهینی برای دفاع از ایمان مسیحی در مقابل کسانی است که به آن باور ندارند.

ترجمه ماشینی: این مطالعه اولین گزارش مدرن از توسعه فلسفه در دوران رنسانس کارولینژی است. دکتر مارنبون استدلال می‌کند که در اواخر قرن هشتم، الاهیات‌دانان با اشتیاقشان برای منطق هدایت شدند تا پرسش‌های واقعاً فلسفی را برای خود مطرح کنند. مضامین اصلی فلسفه قرن نهم - جوهر، مقولات ارسطویی، مسئله جهانی ها - این بود که متفکران را در سراسر قرون وسطی به خود مشغول کند. از این رو، نخستین دوره فلسفه قرون وسطی، دوره شکل گیری بود. این اثر مبتنی بر مطالعه تازه منابع دست‌نویس است. اندیشه‌های دانشمندانی چون آلکوین، کاندیدوس، فردگیسوس، راترامنوس کوربی، جان اسکاتوس اریوجنا و هیریک اوسر به تفصیل بررسی و با منابع آنها مقایسه شده است. و شواهد گوناگونی برای روشن کردن محیطی که این متفکران در آن شکوفا شده‌اند استفاده می‌شود. نسخه‌های انتقادی کامل بدنه مهمی از مطالب فلسفی قرون وسطی، که بسیاری از آن‌ها قبلاً منتشر نشده بودند، گنجانده شده‌اند.

کتاب تاریخ فلسفه یهودی در قرون میانه حجم وسیعی از متون فلسفی و کلامی یهود را مورد مطالعه قرار می‌دهد و افرادی هم‌چون اسحاق البلاغ، موسی بن میمون ، سعدیا گائون ، ابراهیم بن داود ... را مورد بررسی قرار می‌دهد. هم‌چنین در این کتاب متون بسیاری از نویسنده هایی مهجورتر مورد بحث قرار می گیرند . نویسنده این متون را ارائه می‌کند و هم‌زمان بر آن‌ها شروحی می‌نویسد و آن‌ها را در بطن زمینه تاریخی آن‌ها قرا می‌دهد. در فصل دوم از متکلمان مسلمان و تاثیر آن‌ها بر فیلسوفان یهودی سخن می‌رود. در این فصل اندیشه‌های داود مقمص از جمله بحث او راجع به معنای وحدت خداوند می‎پردازد و به‎طورکلی به ربانیت یهودی پرداخته می‎شود. در ادامه فصل به بحث از جریان کارائیت‎ها پرداخته می‌شود که مبتنی بر نفی سنت شفاهی و انکار آموزه‌های تلمود و حسبنا تورات است. در فصل سوم بحث از نو افلاطونی‌گری می‌شود. در ادامه به رابطه فکری یهودا هالوی و ابوالبرکات پرداخته می‌شود و هم‌چنین به تفصیل از دلائل الحائرین ابن میمون و اندیشه‌های او سخن گفته می‌شود. هم‌چنین این کتاب در ادامه به فیلسوفان ایتالیایی ، اسپانیانی و هم‌چنین شمال آفریقا و ترکیه و یمن می‎پردازد و در نوع خود حجم بی‌نظیری از اندیشه‌های گوناگون تفکر یهودی را مورد بحث قرار می‌دهد.

بسیاری از دیدگاه‌های علم کلام و فلسفۀ اخلاق، مبتنی بر تعیین ملاک حسن و قبح است. فخر رازی معتقد است حسن و قبح در افعال بشری عقلی، و در افعال الهی شرعی است. دیدگاه او خاص و منحصر‌به‌فرد است. در این جستار، نخست ادلۀ فخر رازی را برای تفکیک جایگاه عقل در اخلاق بشری و الهی و چرایی روی آوردن او را به چنین دیدگاهی خواهیم گفت. دلایل فخررازی را در دفاع از شرعی بودن حسن و قبح افعال الهی در سه جهت طبقه‌بندی می‌کنیم: تکلیف، خلقت و جبر حاکم بر عالم. در گام بعدی، ادّله او را با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی سنجیده و نقد می‌کنیم. در پایان، با ردّ دیدگاه فخر رازی نتیجه می‌گیریم ملاک معرفت‌شناختی در تشخیص حسن و قبح افعال انسانی و الهی یکسان است.

آموزش فلسفه، اثر آیت‌الله محمدتقی مصباح است، که بـه انـگیزه بـازنگاری مباحث‌ فلسفی‌ و طرحی‌ نو در آموزش فلسفه تألیف شده و یک دوره فلسفه اسلامی را به نـوآموزان فـلسفه،‌ آموزش می‌دهد. به دلیل اتقان و استحکام و نیز شیوایی سبک نگارش و ترکیب و اسلوب بی‌سابقه کتاب و تناسب آن با محیط‌های آموزشی، این مجموعه در محیط‌های علمی و دانشگاهی مطرح است. این کتاب مشتمل بر بحث‌های مقدماتی، شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی می‌باشد که حاصل مطالعات و تحقیقات در زمینه‌های آموزش فلسفه الهی مرتبط به مسائل اسلامی بوده که می تواند در راه شناخت و تحقیق منطقی معارف الهی بنیه استدلال و مبانی فکری را تقویت نموده و به ویژه در سطوح دانشگاهی تکیه گاهی مطمئن و علمی برای دانش‌پژوهان باشد، از امتیازات این کتاب شیوه کلاسیک و آموزشی منظم آن است که در هر موضوع پرسش‌های متناسب با درس‌ها جهت تمرین و آزمون دانش‌پژوهان مطرح شده که در اخذ نتیجه بسیار مؤثر است. از دیگر امتیازات آن، شیوه نگارش با قلم روان و رسا است که در عین علمی بودن مباحث، فهم آن را آسان می‌سازد. این کتاب جزء متون درسی بسیاری از مؤسسات آموزشی و دانشگاه می‌باشد. کتاب حاضر در هفت بخش به شرح ذیل تنظیم شده است. بخش اول؛ مباحث مقدماتی، بخش دوّم؛ در شناخت‌شناسی، بخش سوّم؛ در هستی‌شناسی، بخش چهارم؛ در علت و معلول، بخش پنجم؛ در مجرد و مادی، بخش ششم؛ در ثابت و متغیّر و بخش هفتم؛ در خداشناسی و هر کدام از بخش ها در ده درس تنظیم شده است. این کتاب ارزشمند بوسیله محمد عبد المنعم خاقانی ترجمه شده است که نام آن المنهج الجدید فی تعلیم الفلسفه می‌باشد و نیز تلخیص این کتاب در یک جلد عرضه شده است.

نظریه­ی اطلاق (Supposition Theory) یکی از نظریه­های مهم منطقی-دلالت­شناسی است که در تألیفات و تفاسیر منطق­دانان قرون وسطایی در ذیل بحث «ویژگی­های حدود» مطرح گردیده است. از آنجایی که این نظریه دارای پیامدهای منطقی، فلسفی و الاهیاتی مهمی است در این پژوهش به بررسی ریشه­ی مفهومی و تاریخی آن می پردازیم. مدعای اصلی این پژوهش وجود پیوندی معنادار به لحاظ تاریخی و مفهومی بین نظریه­ی قرون وسطایی اطلاق و نظریه­ی مغالطات ارسطو است که در رساله­ی «در پیرامون ابطال­های سوفیستی» وی مطرح شده است. بررسی مورد به مورد مغالطات مطرح شده توسط ارسطو در مقایسه و تطبیق با تحلیل­های منطق­دانان قرون وسطایی این فرضیه را تقویت می کند که نظریه­ی اطلاق همان دلالت­شناسیِ پنهان در نظریه­ی مغالطات ارسطو است که توسط منطق­دانان قرون وسطایی ماهیتی آشکار و مستقل پیدا کرده است و در دوران قرون وسطایی متأخر در برخورد با مشکلات دلالت­شناسی مختلف در ابعاد گسترده­تری نیز توسعه یافته است.