جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه مشتمل بر یک پیشگفتار و چهار فصل است. در پیشگفتار درباره چگونگی انجام کار، گزینش موضوع پایان نامه، فائده و کارهای انجام شده در این زمینه سخن رفته است. در فصل اول درباره تحول علم اصول و نیاز به تجدد و عصری شدن آن همانند دیگر علوم بحث و بررسی شده، فهرست چند کتب اصولی با هم مقایسه گشته و مواردی از مسائل اصولی که زائد و یا بدون ارتباط با علم اصول بوده اند ذکر و دیدگاه چند تن از دانشمندان را در ارتباط با لزوم تحول و تجدد مطرح نموده ام.در فصل دوم که اختصاص به اثرگذاری و اثرپذیری علم اصول دارد، در زمینه ارتباط و تعاون علوم و نحوه ورود اصطلاحات فلسفی و منطقی در اصول و نیاز اصول به دیگر علوم و نیز تاثیر اصول فقه در علوم مختلف و نقش دانشمندان اصولی در پیشرفت علوم مفصل بحث شده است.در فصل سوم که به بازگو نمودن تاریخ پیدایش وتطور اصول فقه اززمان صدر اسلام تا امروز اختصاص یافته است، اصول فقه در ادوار مختلف مورد بررسی قرار گرفته، در هر سده ای وضعیت دینی و علمی آن سده و نیز اصولیان بزرگ و کتب اصولی نوشته شده و نیز زندگی اصویان کرد بیان شده است که این فصل از لحاظ تاریخی و مرحله بندی و آشنایی با وضعیت هر سده و اصولیانی که در هر سده ای می زیسته اند حائز اهمیت است. در فصل چهارم دیدگاههای هریک از دانشمندان اصولی کرد را که اولین بار از سوی آنان ابراز شده از آثار خود آنان یا از کتب منبع استخراج نموده، اهمیت آن را متذکر شده و در ضمن تاثیر او را در دیگر دانشمندان و نقشی که در تحول این علم داشته بیان نموده ام، و یا در میان چند نظر آنچه را که ترجیح و یا مختار او بوده و با دلیل قاطع آن را برگزیده و نوشته ام.

عنوان این رساله "سهم دانشمندانی ایرانی و مسلمان در تدوین زبانشناسی" است . هدف این مجموعه، معرفی شماری از زبانشناسان ایران و مسلمان و بررسی آرا و دیدگاهها و سهم آنان در این علم می‌باشد. ابتدا به سابقه فرهنگی و تمدن ایرانی در دوره قبل از اسلام اشاره می‌شود. با ظهوذ اسلام و تشویق و ترغیب مسلمانان به کسب علم، که لزوم فراگیری و تسلط بر زبان عربی را ایجاب می‌کرد، دوره دیگری رقم خورد، که دوره اسلامی شهرت دارد. محوریت کلام وحی و تعالیم عالیه اسلام، اساس کار پژوهشگرانی شد که از گوشه و کنار عالم بویژه ایران، در تدوین زبانشناسی اسلامی بررسیهای قابل توجهی به ثمر رساندند. از پیشگامان اولیه زبانشناسان اسلامی می‌توان به خلیل‌بن‌احمد فراهیدی و شاگردان برجسته او سیبویه و کسائی اشاره کرد که سیبویه در تکوین مکتب بصره سهم بسزائی داشت و به پیشوای نحویون اشتهار یافت و کسائی شالوده مکتب کوفه را بنا نهاد. "الکتاب " سیبویه یکی از شاهکارهای قواعد نحو و ادب عربی است که مانند دریای بیکران پراز در و گهر است و در نزد اهل ادب پس از قرآن محکمترین کتاب در قواعد نحود می‌باشد. مسادل عمده الکتاب به صرف و نحو اختصاص یافته و بخشی از آن به آواشناسی عربی می‌پردازد. شگفت‌انگیز است که آواشناسی وی با آنچه امروز در باب مسائل آواشناختی مطرح می‌شود، قابل تطبیق است .

موضوع این پایان نامه بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین است. صحاح سته و کتب اربعه نزد دانشمندان اهل سنت و شیعه جایگاه والایی داشته و به عنوان نخستین و مهم ترین جوامع حدیثی نزد آنان شناخته شده اند. هر یک از این کتاب ها از نظر ساختار، محتوا و سند، نقاط قوت و ضعفی دارند که باعث می شود در اعتبار و صحت، نسبت به دیگری در رتبه ی بالاتر یا پایین تری قرار گیرند. بررسی ویژگی های هر یک از این کتاب ها زمان زیادی را طلب می کند. و نیز تحقیقی فراتر از محدوده ی یک پایان نامه است. از این رو در این نوشتار برای دست یابی به امتیازها و ضعف های صحاح سته و کتب اربعه به رأی و نظر دانشمندان حدیث شناس رجوع شده است. و براساس همان آراء به بررسی تطبیقی این آثار روایی پرداخته شده است. شاید بتوان گفت چنین تحقیقی از اعتبار بیشتری برخوردار است، به این جهت که برمبنای آراء دانشمندان صاحب نظر در دانش حدیث صورت گرفته است. این پایان نامه با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و به شیوه تحلیل محتوا، به بررسی تطبیقی ویژگی های صحاح سته و کتب اربعه از نظر دانشمندان فریقین پرداخته است. در این تحقیق بعد از ارائه دیدگاه های دانشمندان در مورد ساختار، محتوا و سند احادیث صحاح سته و کتب اربعه به تحلیل و تطبیق آن آراء پرداخته شده است. در پایان مشخص شد که به لحاظ ضعف های محتوایی و سندی، صحاح سته عنوان مناسبی برای کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت نیست. زیرا از این عنوان صحت و اعتبار کامل احادیث آنها برداشت می شود، در صورتی که در این تحقیق ثابت شده است که مملو از ضعف های محتوایی و سندی هستند. همچنین به جهت ضعف ها و انتقادهای فراوان وارد شده به کتاببخاری و مسلم، نام گذاری آنها به صحیح نیز مناسب نیست. علاوه بر این مشخص شد که تمجید و تکریم بسیار آنها مبالغه است. کتب اربعه نیز دارای ضعف هایی هستند اما اغراقی در صحت کامل آنها وجود ندارد. و مشخص شد که این آثار روایی از لحاظ ویژگی های محتوایی و سندی و اعتبار در جایگاه بالاتری از صحاح سته قرار دارند.

جی. ال. مکی، فیلسوف ملحد انگلیسی مدعی است که باورهای دینی فاقد تکیه‌گاه عقلانی‌اند. وی برای اثبات مدعای خویش بین سه قضیه‌ای که مورد قبول خداشناسان است ، ناسازگاری برقرار می‌کند. این سه قضیه از این قرار است : "خداوند قادر مطلق است" ، "خداوند خیر محض است" ، "و شر وجود دارد"؛ گرچه در بین قضایای مذکور، تناقض صریحی به چشم نمی‌خورد اما اگر چند قضیه دیگر را به آنها ضمیمه کنیم، تناقض آشکار می‌گردد. برای حل مشکل شر، الهیون در طول تاریخ نظریه‌ها و دفاعیه‌های مختلف را ارائه کرده‌اند. مکی برخی از مهمترین این راه‌حلها را مورد ارزیابی قرار داده و آنها را رد می‌کند. این راه‌حلها عبارتند از: -1 شر قرین با خیر است . -2 شر واسطه ضرور برای خیرات است . -3 جهان با وجود شر، بهتر از جهان عاری از شر است . -4 شر مولود اختیار انسان است . به نظر وی تنها راه‌حل سوم و چهارم در تبیین مسئله شر موفق‌اند. زیرا در راه‌حل سوم، مشکل "شرور مستهلک" ; و در راه‌حل چهارم مشکل "شر غیر مستهلک است" ; مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. اما جان مکی، مشکلات متعددی را مطرح می‌کند تا این دو راه‌حل را نیز به بن‌بست بکشاند. او در پیشنهاد خود مبنی بر اینکه "چه اشکالی داشت که خداوند انسانها را به گونه‌ایمی‌آفرید که همواره به نحو مختارانه خیر را انتخاب می‌کردند؟"، امکان وقوع جهانی را مطرح می‌کند که خداوند قادر مطلق باشد و شر نیز وجود نداشته باشد و ... فلسفه اسلامی به خصوص صاحبان سه مکتب مهم فلسفی اسلامی، پاسخهایی را در رابطه با کیفیت ورود شر در قضاءالهی مطرح کرده‌اند. از نظر آنان شر یا عدمی است و یا منشا عدم است . شرور عدمی مبدا نمی‌خواهند و منتسب به خداوند نیستند، اما شرور وجودی، از حیث وجودی بودنشان خیر محسوب می‌شودند و از این حیث که منشا عدم هستند، شر به حساب می‌آیند. ایشان راه‌حلهای دیگری از جمله: نسبی بودن شر، تلازم (ملازمت) خیرات با شرور، واسطه بودن شر برای رسیدن به خیرات برتر و ... مطرح کرده‌اند. ما در این نوشتار برآنیم که پس از طرح جامعی از نظریات جان مکی و فلاسفه اسلامی، شبهه مکی را توسط ادله فلسفه اسلامی نقد و بررسی کنیم.

سنت معصومین (ع)، دومین منبع اساسی کشف و تبیین معارف الهی دین اسلام، امروزه و در عصر غبیت ، در مجموعه‌های روایی برای ما به یادگار مانده است و از آنجا که در گذر زمان به دلایل گوناگون از تغییر و تحریف بر کنار نمانده و بهره‌برداری از آن نیز در تبیین ارزشها و احکام دینی، نیاز به تحلیل و تشریح فنی و عالمانه دارد، نقد و ارزیابی روایات ، شیوه و سیره مستمر دانشمندان اسلامی بویژه اندیشوران شیعی بوده است و بر خلاف آنچه که مشهور است و مستشرقان مغرض نیز با تبلیغات گسترده بدان دامن می‌زنند، تنها به نقد خارجی و ارزیابی اسنادی آنها اکتفا نکرده، بلکه با بهره‌گیری از رهنمودهای قرآن کریم، ارشادات معصومین (ع)، براهین عقلی و روشهای علمی به نقد و تحلیل متون احادیث نیز توجهی در خور و بایسته داشته‌اند. اولین فصل این پژوهش به بیان کلیات و تبیین طرح تحقیق می‌پردازد. دومین فصل، پیشینه نقد متن حدیث در میان اندیشوران شیعه و مبانی و ملاکهای گوناگون آنها را در این زمینه بیان می‌کند. محدثان و مولفان کتب حدیث ، دانشمندان علم رجال، درایه و فقه الحدیث و اندیشوران علوم نقلی، یعنی تاریخ و سیره معصومین (ع)، اخلاق، کلام، تفسیر و فقه، جملگی همتی والا و سهمی بسزا در این امر داشته‌اند. سومین فصل، به تفصیل نمونه‌های متعدد و متنوع نفد متن حدیث را از لابلای آثار اندیشوران شیعه، ارائه می‌دهد و روشهای آنها را در نقد متون گوناگون روایی اعم از عقیدتی، تاریخی، اخلاقی و فقهی، عینا به تصویر می‌کشد. تبیین اصل صدور حدیث و کشف روایات جعلی و ساختگی، تبیین و کشف جهت و مورد صدور حدیث و کشف دلالت الفاظ و عبارات حدیث ، مهمترین مراحل نقد متن است . حدیثی که با مبانی و ملاکهای صدور خبر از معصوم (ع) هماهنگ و در مقام تشریح حکم و یا ارزشهای الهی بیان شده باشد، حجت ، قابل استناد و در تبیین علوم و معارف اسلامی، ابزاری کارساز و کارآمد خواهد بود.

چکیده ندارد.

در بیت دوم غزل درخشان و ریاستیزانه حافظ با مطلع:واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می کنندچون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنندحافظ مشکل خویش را از «دانشمند مجلس» باز می پرسد.این اصطلاح- بنابه پیشینه اجتماعی و تاریخی آن- می تواند نشانه ای قابل تامل از تلقی و باور پیشینیان نسبت به «دانش» و وجه اجتماعی اصطلاحات عامی همچون «دانشمند» و «صاحب دانش» به شمار آید.با توجه به شواهد و نشانه های گوناگون «دانشمند» و «دانشمندی» از دیرباز به عنوان یکی از «طبقات» و «درجات» نام آشنای اجتماعی در تاریخ و فرهنگ ایران مطرح بوده است.در این نوشته به جایگاه و نیز منزلت و ویژگی های «دانشمندان» به عنوان یک طبقه مطرح اجتماعی پرداخته شده است.

معرفت بشری در مسیر تکامل خود، منزل‌گاه‌های متفاوتی را اختیار کرده است. امروزه بر سر این نکته اختلاف چندانی وجود ندارد که درباره‌ی خاستگاه معرفت، نمی‌توان به‌طور قطع اظهار نظر کرد. در آثار تاریخیِ بر‌جای-مانده از دوران‌های قدیم و اندک اطلاعات موجود، می‌توان نقش حوزه‌های جغرافیایی مختلفی را همچون چین باستان، بین‌النهرین و شمال آفریقا، در گسترش زمینه‌های مختلف معرفت بشری و تقویت بنیان‌های اساسی آن، پر رنگ دید. سیر حکمت از این حوزه‌های جغرافیایی به یونان باستان در همراهی با شرایط مختلف جامعه‌ی آن روزگار یونانساختمان جدیدی از دانش و معرفت را در زمینه‌های متنوعی بنا نهاد و نوابغ یونان سهم خود را در حرکت تکاملی دانش بشری به‌خوبی ایفا کردند. بعد از افول ستاره‌ی یونان در اندیشه‌ورزی و تنگ‌شدن عرصه بر اندیشمندان آن دیار، کاروان دانش در جستجوی منزل‌گاهی جدید برای نوزایی، جان‌های تشنه‌ی معرفتِ مسلمانان را رصد کرد و قلب‌های آکنده از شوقِ به دانستن آنان را که با آیات و روایات به حرکت درآمده بود مأمن مناسبی برای رشد و شکوفایی یافت.بنابراین سیر حکمت و معرفت در گذر زمان به دنیای اسلام نیز رسید و بر اساس مدارک موجود، نقش دانشمندان مسلمان در پیش‌برد علم و دانش، انکارناپذیر است. پیشرفت مغرب زمین در حوزه‌های مختلف در طول دو قرن اخیر و دست‌یابی به توانائی‌های متنوع علمی، فنی و مهندسی، صنعتی، مالی، سیاسی، نظامی و ... که یک شکاف عمیق میان آن‌ها و دیگر مناطق به‌وجود آورده است، زمینه-ی شکل‌گیری این تصور را در اذهان مردم مغرب‌زمین فراهم کرده است که فرهنگ خود را حائز مشخصه‌هایی بدانند که مبنای این رشد چشم‌گیر قرار گرفته‌اند و بالتبع دیگران را فاقد این ویژگی قلمداد می‌کنند. از نظر آن‌ها، استقراء و کاربردِ منطق، متعلق به خودشان است و مشرقیان از این عناصر بی‌بهره‌اند و درعوض اهل مکاشفه و شهودند.از طرفی می‌توان ادعا کرد که میان روش پژوهش هر شاخه از معرفت بشری با همان شاخه، همبستگی متقابل وجود دارد. البته این همبستگی به‌گونه‌ای نیست که نتوان به صراحت بر این نکته پای فشرد که روش پژوهش هر علم بر خود آن علم مقدم است. حال پرسش این است که اگر دانشمندان مسلمان توانستند در طول چند قرن حاکم بلامنازع قلمرو معرفت‌های بشری باشند و افق‌های جدیدی در عرصه‌های مختلف علمی پدیدار سازند به چه روش‌های علمی استناد جسته‌اند و آیا اصولاً روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که بتوان به کمک آن بر معتبر بودن یافته‌هایشان مهر تأیید زد، به‌کار گرفته‌اند؟ و این‌که از این رهگذر آیا می‌توان خط‌مشیِ علمی و پژوهشی آنان‌را با دست‌آوردها و معیارهای امروز بشر در عرصه‌های پژوهشی سنجید و قالبی مستدل و مستند برای گزینش و اختصاص ایشان به هر کدام از آن‌ها پایه‌ریزی نمود؟ بر این اساس فهم و اطلاع از روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که دانشمندان مشهور مسلمان ایرانی در دوره‌ی طلایی نهضت علمی دنیای اسلام مورد استفاده قرار داده‌اند، هدف اصلی پژوهش قرار گرفت. این هدف به‌ویژه از آن‌رو حائز اهمیت است که تقریباً در اکثر منابع مربوط به روش‌های پژوهش، نام و نشانی از تلاش‌های دانشمندان مسلمان در این زمینه دیده نمی‌شود. در این میان با توجه به نقش بارز ابوریحان بیرونی و ابن سینا در گسترش مرزهای دانش، بررسی موضوع پژوهش بر تعدادی از آثار ایشان متمرکز گردید.

براساس تقسیم بندی موجود درباره روشهای مختلف تحصیل شناخت این روشها به چهار شکل تجربه، عرفان، وحی و فلسفه تقسیم گردیده اند. در این بررسی ضمن پیگیری عوامل مهم شکل گیری دیدگاه هر یک از آنها در زندگینامه آنان به بررسی مبانی نظری هر یک از دانشمندان اخیر درباره شخصیت سالم روش های مورد استفاده آنها در گردآوری داده ها و ویژگی های شخصیت سالم از منظر هریک از آنان پرداخته شده است. این تحقیق تلاش داشته است تا به بررسی تطبیقی دیدگاههای موجود درباره انسان کامل از منظر روشهای پیش گفته بپردازد. در این جمه بندی پس از ارزشیابی هر دیدگاه به شکل مستقل ارزیابی کلی از مباحث پیش گفته ارایه شده است. پژوهش در انجام خویش با تالیف روشهای گردآوری داده ها از سوی دانشمندان تجربه گرای غربی و انسان شناسان اسلامی، افقهای جدید مطالعه و تحقیق در امر انسان کامل را مورد تاکید قرار داده است.