جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داستان پیامبران یکی از مهترین دستمایه های عرفا برای بیان مضامین و افکار متعالی انسان ساز است. در این میان داستان یوسف (ع) از ویژگی خاصی برخوردار است. در میان سرگذشت پیامبران، قصه یوسف (ع) به واسطه حوادث و اتفاقات خاصی که در زندگی او رخ داده، وجوه عرفانی فراوانی دارد، به صورت تمثیلی یا تاویلی بیان شده است. ان داستان نزد عرفا سیروسلوک روح است. در این مقاله سیر روحانی روح را از زمان گرفتار شدن در قهر چاه جسم و دنیا تا رسیدن به اوج آسمان در قالب داستان یوسف (ع) همراه با مهترین تاویل هایی که ذیل شخصیت ها و حوادث قصه نقل شده، در متون نظم عرفانی از قرن ششم تا قرن نهم مورد نقد و تحلیل قرار داده است.

دنيای خواب و رؤيا، جهانی است بس شگرف و شگفت در اعماق اقيانوسی عظيم و عميق با سرزمينهايی كه در آسمان شهرهايش هزاران منظره عجيب و غريب نهان است. آنجا كه همگـان را رخصت سفر و مشاهده عجايب و گوش دادن به غرايب آن بـا چـشم بـرهم نهـادنی اسـت و بيرون آمدن از آن با پيچش دمی و بازدمی. خواب ديدن و پا نهادن به عـالم رؤيـا بـی گمـان تنهـا «حق» از حقوق بشر است كه هيچ قدرتی و هيچ قدرتمندی در جهان قادر به سلب و تـصرف در آن نيست. پهنه خيال و گستره انديشه تنها پناهگاه انسان و شايد تنها ضامن آينده بـشر و بـشریت است چرا كه خيال را حـدی و انديـشه را مـرزی نيـست و جبـاران و زورگويـان روزگـار تنهـا می توانند رؤيای انسان را به كابوس مبدل كنند، ولی قادر به نابودی آن نيستند. در گستره فرهنگ اسلامی و ادبيات منثور و منظوم عرفانی كمتر اثری را می توان يافـت كـه در آن حداقل به اشاره ای يا بيتی به مسئله خواب و رؤيا و خـوابگزاری پرداختـه نـشده باشـد. بدين مناسبت پديده خواب و رؤيا يكی از مسائل مورد توجه شعرا و نويسندگان قرار گرفتـه و پيوسته از مسائلی بوده است كه انديشه افراد عـادی و دانـشمندان را بـه خـود جلـب كـرده و شاعران را به تحقيق در مورد اين پديده واداشته است. مولانا جلال الدين محمد بلخی در آثار خويش، به ويـژه در مثنـوی شـريفش، تحقيقـات و توصيفات كاملی درباره خواب و رؤيا ارائه داده است. از ديدگاه اين شاعر بزرگ خواب و رؤيا پنجره ای به سوی ناديده ها و ناشنيده ها و سرانجام به سوی ناشناخته ها است و در عالم خـواب هر انسانی توان سرك كشيدن به سراپرده عالم ملكوت داشته و با وجود آنكه در آن حالت همه حواس ظاهری از كار می افتد، حواس باطنی شخص با نيرويی خستگی ناپذير به كار می افتـد و يك بيداری حقيقی شامل حال انسان می شود. در اين مقاله سعی بر آن است كه مسئله خواب و رؤيا از منظر صاحب مثنوی مـورد بحـث قرار گرفته و نظرات اجمالی و حدسیات مولانا شاعر بزرگ و نامدار ايرانی در اين زمينه كه بـه نوبه خود جامع و پربار می باشد ارائه گردد.

عارفان برای بیان اندیشه های عرفانی خود از قالبهای متعددی همچون حکایت، تمثیل، داستان، روایت و ... استفاده می کنند. رویاهای صادقه یکی از متداول ترین این قالبهاست که به دلیل برخورداری از امکان فضا سازیهای فرا واقعی، شکل داستانواره ای و عام و ملموس بودن، یکی از کارآمدترین ابزار تعالیم عرفانی است. در واقع، رویا نزد عارفان وسیله ای است برای رساندن پیامهای اخلاقی، عرفانی و دینی؛ به همین دلیل این رویاها آیینه افکار، اندیشه ها، اعتقادها، و آرزوهای عارفان است و ویژگیهای خاصی دارد که آنها را از رویاهای دیگران متمایز می‌سازد.وجود عناصر ماوراء طبیعی و صحنه های فراواقعیِ مرتبط با مسائل دینی، تأثیر اعتقادها و باورداشتهای دینی در شکل گیری این رویاها، مخاطب محوری و به کارگیری رویا به قصد تعلیم مبانی دینی و عرفانی و اخلاقی و تعظیم و بزرگداشت بزرگان عرفان و تصوف، غلبه مقصود تعلیمی بر زیباییهای هنری و ساختار گزارشی غالب رویاها، عدم توجه به فضاسازیهای هنری، اعتباری بودن شخصیت رویابین که غالباٌ بر اساس شخصیتهای عرفانی بازآفرینی شده اند، عدم مرز بین واقعیت و خیال، غلبه رویاهای ساده و صریح بر رویاهای نیازمند تعبیر و به کارگیری هدف دار نمادهای ساده در رویاهای تعبیردار، از جمله این ویژگیهاست. در این پایان نامه سعی شده است تا ضمن نگاهی به این پدیده شگفت و همگانی که در حالت خواب و به هنگام رهایی روح از بند جسم شکل می گیرد و ذکر نظرهای مختلف وبررسی دیدگاه عارفان درباره رویا؛ بر اساس رویاهای ذکر شده در تذکرهالاولیاء از فریدالدین عطار (قرن ششم ) و نفحات الانس فی حضرات القدس از عبدالرحمن جامی (قرن نهم)، رویاهای عارفان از جهات مختلف، تحلیل و بررسی گردد.