جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرفسور حامد الگار استاد دانشگاه برکلی کالیفرنیا و مسلط بر چندین زبان می باشد. او در زمینه مطالعات خاورمیانه و به خصوص ایران فعالیت می کند و در مورد موضوعات مرتبط با ایران و اسلام تحقیق می کند و کرسی استادی در زبان فارسی، تاریخ و فلسفه اسلامی را داراست. تاریخ معاصر و عصر قاجاریه و تحولاتی که زمینه ساز تحول ایران می باشد، مشروطه و نقش بازیگران و کنش گران این دوره به خصوص روحانیت وی را برآن داشته که آثاری چند در این زمینه تألیف نماید. ما در این مقاله سعی بر آن داریم که ضمن شرح مختصری از زندگی این ایران شناس به معرفی آثار و تالیفات او در این زمینه و هم چنین نقد و بررسی یکی از کتابهای معروف او در این زمینه، یعنی نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت بپردازیم.

کتاب «الفیلسوف الفارسی الکبیر» نوشته ابوعبدالله زنجانی، در بردارنده اجمالی یک دوره اصول فلسفی ملاصدرا است که مولف آنها را با مراجعه به حدود پنجاه کتاب و مقاله جمع آوری کرده است. کاوشی در زندگی علمی ملاصدرا بر پایه منابع رجالی و گزارشی از اوضاع اجتماعی شیراز در دوران حیات وی بخش های اول رساله را به خود اختصاص داده است. از جمله مسائلی که در رابطه با درج زندگی نامه ملاصدرا در رساله قابل ذکر است، تاریخ ولادت وی می باشد که بعد از نگارش این رساله و با تحقیقات صدرا شناسان مشخص شده است و مؤلف به واسطه عدم دسترسی به آن، تاریخ ولادت را ذکر نکرده است. ابوعبدالله زنجانی در رساله خود سعی در بیان آرای فلسفی ملاصدرا داشته و لذا از مواردی که ملاصدرا در بنیان مکتب خویش از آنها بهره برده بحث کرده و منابع افکار ملاصدرا را شامل آرای ارسطو، ابن سینا، ابن عربی و منابع دینی دانسته است. از مسائلی که دارای اهمیت خاصی در آشنایی با افکار ملاصدرا به شمار می رود، آگاهی از عوامل اجتماعی دوران حیات وی می باشد که مؤلف به خوبی از عهده آن بر آمده است. بخش دیگری از رساله ابوعبدالله به تالیفات ملاصدرا اختصاص یافته و تمامی آثار ملاصدرا که تا زمان نگارش این رساله شناخته شده بودند، ذکر شده اند. نواقص این بخش در بخش های قبلی تامین شده و مجموعه کامل آثار و تالیفات ملاصدرا به تفکیک آثار چاپ شده (مصحح و سنگی) و نسخه های خطی ارائه شده است. بخش پایانی رساله را ابوعبدالله به بحث از امهات اصول فلسفی ملاصدرا پرداخته و مباحثی چون وحدت وجود -حرکت در جوهر- الهیات به معنی الاخص -علم باری- غایت وجود عالم و تحلیلی از عشق هیولی به صورت را به شکل تطبیقی با افکار و اندیشه های فلاسفه دیگر چون ابن سینا- مالبرانش و... مورد بحث قرار داده است. رساله «الفیلسوف الفارسی الکبیر» اولین نوشته ای است که افکار و اندیشه های ملاصدرا را به جهان عرب معرفی نموده و بیش از هر چیز از ارزش تاریخی خاصی بر خوردار می باشد با اینکه در گزارش اندیشه های فلسفی ملاصدرا از نواقصی بی بهره نبوده است. وی این رساله را به عنوان تز و پژوهش علمی برای عضویت در فرهنگستان علمی عربی دمشق در سال 1347 ق نگاشته و در آن مجمع مورد تایید قرار گرفته است.

کتاب «مسائل ابن رشد» نوشته محمد بن احمد ابن رشد است. این کتاب، جواب‌ ها و فتاوی ابن رشد به سؤالاتی است که از او پرسیده شده یا سؤالاتی که در محضر او طرح شده و جواب داده است. او در جواب سؤالات به فتاوی پیشینیان نیز نظر داشته و جواب می‌ دهد. این کتاب در مجموع، 358 مسئله اصلی و گاهی فروعی دارد که ابن رشد به آنها جواب داده است. جلد اول در سه باب نوشته شده است: باب اول حیاة ابن رشد، باب دوم کتب ابن رشد و اتجاهاتها العامة و باب سوم مسائل ابن الولید ابن رشد است.

از دیگر طلایه داران وحدت و اتحاد اسلامی و فریادگر احیای عظمت اسلام ناب محمدی سید جمال الدین اسدآبادی است که سر سلسله جریان فکری استبداد داخلی و استعمار خارجی را در جوامع اسلامی تشخیص داد و با این دو مسئله به شدت مبارزه و بیدار سازی را در این جوامع آغاز کرد و با همه توان مترصد آن شد با قدرت و توانایی راه نجات مسلمانان را به عالمان دینی آنان بشناساند و غبار نشسته بر دین را از چهره اسلام دور کند.

کتاب «ابن رشد» نوشته عباس محمود عقاد است. این کتاب اولین شماره از مجموعه نوابغ الفکر العربی است که زندگینامه و عقاید ابن رشد (محمد بن احمد بن رشد اندلسی) از فلاسفه مهم در آن آمده است. فلسفهٔ او را در غرب «اوروئسیسم» می‌ نامند که همان «ابن رشدگرایی» است. او تلاش داشت فلسفه ارسطویی را با اسلام تطبیق دهد. محمد بن احمد بن رشد اندلسی، فیلسوف نامدار عربی اندلسی بود. در اکثر زبان‌ های غربی او را با نام «اورئوس» می‌ شناسند که به نوعی همان تلفظ «ابن رشد» است. فهرست مطالب کتاب به این قرار است: فصل اول - عصر ابن رشد شامل الحرکة العلمیة، الحرکة السیاسیة و تاثیرها فی الثقافة، الحرکة الاجتماعیة. فصل دوم - ابن رشد فی عصر شامل حیاة ابن رشد و نکبته و اسبابها. فصل سوم - جوانب ابن رشد شامل آثار ابن رشد، فلسفه ابن رشد، اثر الفلسفة الرشدیة، قوة الاثر و خاتمة. فصل چهارم- منتخبات من آثار ابن رشد که در چهار بخش ابن رشد فیلسوف، ابن رشد و کتاب الخطابة ارسطو، ابن رشد طبیب و ابن رشد فقیه به بررسی و تحلیل آثار ابن رشد پرداخته است.

کتاب «الفکر الاسماعیلی فی عصر الحاکم بامرالله», مشتمل بر شرح احوال و اندیشه‌ های سیاسی, فلسفی و دینی احمد بن عبدالله کرمانی از دانشمندان دوره خلفای فاطمی است. وی یکی از نویسندگان و رهروان فرقه اسماعیلیان است که در این کتاب ضمن مروری بر آثار و تالیفات نامبرده روابط و مکاتبات وی با علمای هم عصر او بررسی و تشریح می‌ گردد. همچنین اندیشه‌ های فلسفی وی و آراء او در باب عبادت, خدا, آفرینش و نظام عالم تبیین می‌ شود. این کتاب در اصل, بازبینی اندیشه اسماعیلیه در دوران "کرمانی" است.