جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خاندان شاذان در نیشابور اکثریت دانشور، فضیلت خواه، وکیل و محدث بوده اند. در آن میان ص ابو محمد علم الدین فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری بدون تردید یکی از استوانه های فرازمند و با شکوه و بسی ارجمند مکتب اهل بیت در سده سوم است. در منابع روایی، فقهی، کلامی و رجالی از موقعیت بی رقیب و ممتاز برخوردار و دیدگاهها و مواضع او به عنوان فصل الخطاب در قلمرو پیش گفته تلقی می گردد. زمان تولد و مدت عمر او مشخث نیست. اما با تکیه بر درگذشت او به سال ‎260 هجری و تحلیلها و کاوشهای تاریخی و رجالی، او متولد نیمه دوم از قرن دوم می باشد و جزو معمرین به حساب می اید. اینکه او ازدی بالاصاله و از قحطانیان یمن باشد در این رساله با دیده تردید نگریسته شده است. شرایط سیاسی و ناهمگونی های کلامی مرامی و فزونی روات مکتب خلافت در نیشابور، دشواری پویش و ره پویی او را به خوبی ترسیم می کند. او خود برخی گزارشها در ارتباط با فراز و فرودهای زندگی خویش داده است. امام حسن عسگری عیه السلام و رجالیان پس از او در طول قرنها او را ستوده اند و توقیع مذمت آمیز منسوب به امام عسگری علیه السلام در مورد او ساختگی و نتیجة توطئة عباسیان و غالیان است. او جزو صحابیان امام رضا و سه امام پس از او می باشد و دهها دلیل و قرینه و تجزیه و تحلیل در این که او جزوه صحابیان امام رضا علیه السلام است به چشم می خورند. راویان در حدود هجده نفره از او، اکثریت برخاسته از منطقه خراسانند که زیست و استقرار فضل بن شاذان را برای مدت طولانی در آن منطقه مسجل می سازد. برخی از دیدگاههای فقهی او در کتب اربعه شیعه با تلاش مشایخ ثقات گزارش شده است و دیدگاههای کلامی او در کتابهای ص الایضاح، ص العلل که از او به یادگار مانده است و ص الفصول المختاره قابل پیگیری است. در این رساله تقریبا به نحوی به تمامی این دیدگاههای پرداخته شده است. اکثریت نگاشته های صد و هشتادگانة او به نوعی بیانگر آسیب شناسی و دل مشغول بودن او به چالشهای برآمده در زمان و مکان او است و تألیفات او بیشتر به نقد مکاتب کلامی و فقهی آن برهه اختصاص یافته است. بدون استثناء تمامی رجالیان از زمان رجالی نامدار، شیخ کشی تا کنون توثیقات و تضعیفات او را مهم دانسته و به آن استناد جسته اند. برخی به خطا یا به عمد سخنانی را مانند اینکه او از صحابیان امام کاظم علیه السلام بوده و یا این که به عکس او اصولا متولد شده پس از شهادت امام رضا علیه السلام است و یا اینکه از در زیر پوشش تشیع به مبارزه به اعراب مسلمان پرداخته است به وی نسبت داده اند که دستخوش نقد و ارزیابی این رساله قرار گرفته اند.