جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الشيعة في مصر من الإمام علي حتى الإمام الخميني از آثار ارزنده فعّال سياسى و نويسنده و روزنامه‌نگار مصرى صالح الوردانى است كه تاريخ حضور شيعه را در مصر از آغاز تا امروز به صورت اجمالى و مستند بررسى و تحليل كرده است. نويسنده در اين كتاب مباحث متعددى را بدون تقسيم به بخش و فصل ذكر كرده است. پس از مقدمه، عناوين مورد بحث در كتاب بدين‌ترتيب است: 1- تاريخ سخن مى‌گويد؛ 2- صلاح‌ الدين؛ 3- باقيمانده تشيع؛ 4- شخصيت‌هاى شيعه در مصر؛ 5- شهادت‌گاه‌هاى شيعه در مصر؛ 6- مسافرت‌هاى شخصيت‌هاى شيعى؛ 7- غارت‌كردن اموال شيعيان؛ 8- عكس العمل‌هاى شيعى؛ 9- شور و نشاط شيعى؛ 10- جمعيت آل البيت؛ 11- بُهره. دانستنى است كه اين اثر از نظر زبان و ادبيات ممتاز و ستودنى است و به زبان شيواى عربى معاصر -نه عربى قديمى و سنتى- نوشته شده است. جناب صالح الوردانى از نويسندگان موفق جهان اسلام است و در اين اثر نيز قدرت ادبى ايشان به‌خوبى آشكار شده است. نويسنده در پايان هر قسمت از مباحث به صورت پى‌نوشت، منابع مباحث را معين كرده است. در مواردى ارجاعات در پى‌نوشت‌ها كامل است و گاه نيز به ذكر نام كتاب و نويسنده اكتفا شده و شماره جلد و صفحه معين نشده است. اشكال ديگر اين‌كه نويسنده در فهرست مطالب كتاب نيز به ذكر عناوين مطالب اكتفا كرده و از ذكر شماره صفحات خوددارى كرده است. فهرست منابع مورد استفاده خودش را نيز ذكر كرده ولى با تأسف در اين فهرست نيز به ذكر نام كتاب و نويسنده و گاه محل چاپ اكتفا كرده و از ذكر بقيه مشخصات خوددارى كرده است. همچنين نويسنده در قسمت ضميمه‌ها از تصاوير متعددى مانند تصوير شخصيت‌ها و روى جلد كتابها و نشريات و نامه‌ها استفاده كرده است. نيز نويسنده در ابتكارى جالب به صورت جدول موضع ايجابى يا سلبى شيعه را در مورد برخى از صحابه مشخص كرده است. در اين جدول، علت اين موضع‌گيرى نيز بيان شده است. بر طبق اين جدول، سبب نگرش ايجابى شيعه به كسانى مانند سلمان، ابوذر، مقداد، امّ سلمه و نيز سبب نگرش سلبى شيعه به كسانى مانند ابوهريره، عمرو بن عاص، معاويه و مغيرة بن شعبه معلوم شده است

«مراقد اهل البيت فى القاهره»، اثر ابوالبركات زكى الدين محمد زكى ابراهيم، كتابى است به زبان عربى كه به معرفى آرامگاه‌هاى آن دسته از ذريه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) كه در مصر واقع شده مى‌پردازد. مولف در باب نخست كتاب با اشاره به خصومت نواصب نسبت به اهل بيت (علیهم السلام) و انكار فضائل ايشان، به نقل حديث شريف ثقلين پرداخته و آن را مورد بررسى قرار مى‌دهد. وى ابتدا به نقل دو حديث مشهور كه از اهل سنت روايت شده مى‌پردازد. در اين دو حديث از سنت پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان ثقل دوم در كنار قرآن كريم نام برده شده و سپس به نقل حديث مشهور ثقلين از طرق متعددى مى‌پردازد كه در آنها از اهل بيت پيامبر(علیهم السلام) به عنوان عِدل كتاب خدا نام برده شده است. مولف همچنين در ادامه با اين ادعا كه اين حديث شريف به صورت متواتر روايت شده به برخى كسانى - از جمله بسيارى از صحابه پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) - كه اين حديث را روايت نموده‌اند، اشاره مى‌كند.

«كتاب الفضل المأثور» تأليف شافع بن على عسقلانى مصرى(متوفى 730ق) به زبان عربى است. اهميت اين كتاب بدين جهت است كه از مصادر اصلى بخشى از جنگ‌هاى صليبى و حكومت مماليك مصر به شمار مى‌رود. عسقلانى مورخى است كه مقطعى از جنگ‌هاى صليبى و بخشى از روابط بين حكمرانى مماليك مصر و كشورهاى اروپايى و ديگران را ثبت كرده است. سلطان منصور قلاوون مؤسس خاندان است كه بر دولت مماليك در طول يكصد سال حكومت نمود و عسقلانى در حكومت او داراى مناصبى بوده و در اجراى برخى امور مشاركت داشته است. او حدود 65 سال از اين مقطع زمانى را گزارش كرده است. او زمان ديگر سلاطين مصر؛ مانند سلطان نجم‌الدين ايوبى و سلطان ظاهر بيبرس و فرزندش سعيد و ديگران و در مجموع حدود 65 سال از اين مقطع زمانى را گزارش كرده است. در كتاب مجموعه‌هاى از نصوص معاهدات و نامه‌ها سلطانى و مكاتباتى رسمى ذكر شده است. بعضى از اين اسناد را تنها عسقلانى ذكر كرده و در هيچ منبع ديگرى نيامده است و مطالعات اسنادى محققان را تكميل نمود. در اين كتاب همچنين آثار منظوم و منثور ارزشمندى ديده مى‌شود كه در شناخت بيشتر ادبيات عصر مماليك حائز اهميت است. قصيده مؤلف در بشارت پيروزى بر تاتار در واقعه حمصه، نگارش استقرار امير سنقر در صهيون، تبريك منثور و منظوم فتح طرابلس و رثاء سلطان قلاوون در هنگام وفاتش از جمله اين آثار است.

کنزالدرر و جامع الغرر کتابی است در تاریخ عمومی، تالیف یکی از ترکان نه چندان پرآوازه در دوره ممالیک مصر به نام ابن آیبک دواداری، که آن را در نه جلد فراهم آورده است و از این طریق یک دوره تقریبا کامل از تاریخ سلسله های مصر پس از اسلام را تا زمان خود ارائه کرده است. آگاهی دقیق نویسنده از رویدادهای دوره ممالیک که ناشی از ارتباط ویژه نویسنده با حکومت و حضور او در دربار و دسترسی وی به استاد دولتی بوده، در دو جلد واپسین کتاب انعکاس یافته است. مسائل سیاسی، ادبی و نظامی محورهای عمده نویسنده در طرح گزارش های تاریخی اند، ولی از موضوعات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز غفلت نکرده است. در این مقاله ویژگی ها، نقاط قوت و ضعف کنزالدرر بررسی شده است.

عبدالرحمن بن حسن جبرتی(1168-1240/1756-1825) با نگارش تاريخ عجائب الآثار فی تراجم و الاخبار حوادث و تحولات دوره حساس و تاثيرگذاری از تاريخ متاخر اسلام را ثبت و ضبط كرده است. نخستين حضور استعمارگران اروپائی، بروز نخستين تمايلات استقلال طلبانه مصريان در برابر سلطان عثمانی و ظهور جريان وهابيت در حجاز، از حوادث بسيار مهمي هستند كه او با ديد ناقدانه و موشكافانه خود به تحليل و ثبت آن ها پرداخته است. اما تاكنون به زبان فارسی، پژوهش قابل اعتنايی در باب جبرتی و جايگاهش در تاريخ نگاری اسلامی تاليف نشده است. بنابراين در پژوهش حاضر به معرفی و تبيين مواضع خاص جبرتی در تاريخ نگاری مصر و تحليل آن پرداخته شده است. همچنين تلاش نگارنده در بخش مرتبط با تاريخ وهابيت بر آن بوده تا علاوه بر اعتنا به روايات جبرتی، به كمك اسناد و مكتوبات موجود در آرشيو عثمانی(تركيه) از منظر تازه ای به حوادث تاريخ دولت اول سعودی بنگرد.