جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ناصرخسرو شاعری بوده استمبلغ مذهباسماعیلی و شعر را به عنوان وسیله‌ای در خدمتگرفتتا به هدفخود که همان نشر مذهباسماعیلی بود، دستیابد. هدفاز نگارشاین پایان‌نامه شرح اصطلاحاتفلسفی، کلامی و منطقی سه اثر از آثار ناصرخسرو - دیوان اشعار، زادالمسافرین و خوان‌الاخوان - بوده استکه با راهنمائی استاد دکتر سیدمحمدترابی و مشاورتاستاد دکتر محمدحسین بیاتانجام گرفته استتا شاید کمکی باشد به خوانندگان و علاقه‌مندان آثار ناصرخسرو. شرح بسیاری از این اصطلاحاتدر زادالمسافرین و خوان‌الاخوان یا در جامع‌الحکمتین که جزء موضوع پایان‌نامه هم نبود - آمده است . شروح مذکور را ذیل هر اصطلاح آوردیم. تنها علامتاختصاری که در متن پایان‌نامه آمده است ، علامت"<----" می‌باشد به معنی "رجوع کنید" حکمهء دیوان که در ذیل ابیاتشاهد به چشم می‌خورد. بیانگر دیوان اشعار ناصرخسرو است . جلوی این کلمه همواره اعدادی به چشم می‌خورد، عدد سمتچپخط کج شمارهء قصیده و عدد سمتراستآن شمارهء بیتمی‌باشد. این پایان‌نامه در پنج بخشتنظیم شده است : -1 مقدمه‌ای مختصر در احوال و آثار ناصرخسرو صفحهء سه تا هشت-2 متن اصلی پایان‌نامه که همان شرح اصطلاحاتاست . صفحهء 1 تا 207 -3 فرهنگفرق صفحهء 208 تا 221 -4 فهرستاشخاص ، اماکن و فرق صفحهء 222 تا 225 -5 فهرستماخذ صفحهء 226 تا 228

اشعار ناصرخسرو (394- 481) شاعر بزرگ سبک خراسانی از جهات مختلف، دشواری دارد. یکی از دشواری‌های شعر ناصرخسرو، مربوط به کلمه وکلاممی‌شود که در علم معانی، زیر مجموعهمبحث عیوب فصاحت قرار می‌گیرد. در پایان‌نامه حاضر، عیوب فصاحت کلمه و کلام به روش کیفی ( با گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه و فیش برداری) در کل دیوان ناصرخسرو بررسی می‌شود. برای این موضوع، پانزده کتاب مرجع یا معتبر در حوزه فصاحت کلمه و کلام؛ مورد تحلیل قرار گرفته و ضمن نقد و بررسی، ده عیب مخل فصاحت ؛ استخراج و معرفی شده و عیوب ده گانه فصاحت سخن در شعر ناصرخسرو، در ده بخش، معرفی و مشخص شده و با راه حل‌ها و نمودارهایی ارائه گردیده است. با بررسی انجام شده در این پایان نامه، مشخص شده است که بیشترین عیب فصاحت در شعر ناصرخسرو درحوزه غرابت استعمال و تنافر حروف و کمترین آن از حیث تتابع اضافات و مخالفت قیاس صرفی و تعقید لفظی بوده است. هرچند در شعر و دوره ناصرخسرو، یعنی قرن پنجم و سبک خراسانی، برخی از این گونه دشواری های لفظی، عیب؛ به شمار نمی‌آمده اما در زمان حاضر به علت سیر پیشرفت زبان فارسی به‌سوی سادگی، برخی از آن موارد از کاربرد و روایی افتاده و جزو عیب‌های لفظیکلمه و کلام به شمار می‌آید که عمده موارد و شواهد آنها در کار حاضر معرفی شده است.

موضوعاتی که در این تحقیق به آنها پرداخته‌ایم و در بابمشترکاتگفتار اخوان‌الصفا و ناصرخسرو سخن گفته‌ایم، شامل موضوعاتمتعددی استبرخی از این موضوعاترا میتوان تحتعنوانی کلی‌تر تقسیم‌بندی کرد ما در این تحقیق موضوعاتمتعدد مطرح شده را در چهار بخشکلی گنجانده‌ایم.موضوعاتی را تحتعنوان "خداشناسی" مطرح کرده‌ایم و موضوعاتی تحتعنوان "انسان‌شناسی" و "جهان‌شناسی" مطرح شده‌اند.اما در این میان موضوعاتی دیگر نیز وجود دارند که نمی‌توان آنها را به یکی از موضوعاتسه‌گانه مذکور منحصر کرد.آن موضوعاترا در بخشی جداگانه با عنوان "موضوعاتدیگر" آورده‌ایم و در واقع هر موضوع را مستقلا مطرح کرده‌ایم.اما پیشاز ورود به بحثاصلی که همانا موضوعاتمشترکبین ناصرخسرو و اخوان‌الصفاست ، لازم بود که اجمالی از زندگی و آثار ناصرخسرو، مذهباسماعیلی و ماهیتگروه اخوان‌الصفا و تاریخ آنان آورده شود تا مدخلی باشد برای ورود به بحثاصلی. ما این مدخل را در بخشی با عنوان "کلیاتو مقدمات " در آغاز این تحقیق گنجانده‌ایم.

از زوایای مهم و قابل بررسی در دیوان حکیم ناصرخسرو، وزن عروضی و پیوند آن با محتوا در اشعار این شاعر بزرگ است. با مطالعه در دیوان شعر شاعر، می توان دریافت که او در بحرهای بسیط، جدید، غریب، طویل، متدارک، مشاکل، مدید، کامل، وافر، هیچ شعری نسروده، اما از 11 بحر عروضی هزج، رمل، مضارع، متقارب، منسرح، سریع، خفیف، مجتث، قریب، رجز، مقتضب و در مجموع، 26 وزن عروضی بهره گرفته که خود، نشان از تنوع وزنی در دیوان اوست. وی هر یک از اوزان را در خدمت مفاهیم و مضامینی درخور و شایسته آن وزن به کار گرفته و توانسته است پیوندی خوب میان وزن و محتوای اشعار ایجاد کند. از دیگر ویژگی های مهم عروضی در شعر ناصر خسرو، به کار رفتن اختیارات و زحافات عروضی فراوان است که نه تنها مایه ضعف موسیقایی شعر او نشده، بلکه موسیقی سخنش را پر صلابت تر و سنگین تر ساخته است.

ناصرخسرو قبادیانی بلخی یکی از حکماء و شعرای نیمهء دوم قرن پنجم هجری است ، ایام شباب را به عیش و نوش گذراند اما در سن چهل و سه سالگی تحول معنوی برای او پیش آمد از تعلقات چشم پوشید و به سوی کعبه روانه شد. پس از زیارت کعبه به مصر رفت و با دعاه اسماعیلیه آشنا شد و زندگانی معنوی تازه‌ای را آغاز کرد. پس از بازگشت به خراسان، بی‌پروا به نشر دعوت فاطمیان پرداخت . ناصرخسرو دارای تالیفات زیادی است از جمله: وجه دین، جامع‌الحکمتین، زادالمسافرین، سفرنامه و دیوان اشعار. او در فن قصیده‌سرایی استادان استادی مسلم است . او حکیمی است الهی و در مبحث الهیات و تاویل آیات قرآن نظراتش شایان توجه است . اسماعیلیه و ناصرخسرو به تاویل قائلند و آیات قرآن را به کلی تاویل می‌کنند: "شورست چو دریا بمثل صورت تنزیلتاویل چو لولوست سوی مردم دانا" و در "جامع‌الحکمتین" می‌گوید: "مر کتاب خدای را تاویل است ، اما بتاویل عقلی گویند صفات مخلوق را از خالق نفی کنیم" ناصرخسرو، قرآن کریم را از حفظ داشته و به سبب اعتقاد محکم او نسبت به قران، در شعر خویش از این کتاب آسمانی بسیار تاثیر پذیرفته است . در این رساله کوشیده‌ایم تا تاثیر قرآن کریم را در شعر ناصرخسرو براساس ابواب زیر بررسی کنیم: تلمیح به قصص قرآن: ناصرخسرو طبق روش خاص خود به قصص مختلف قرآن اشاره کرده است ، مانند داستان خلقت آدم و سجده نکردن شیطان بر او، داستان هاروت و ماروت ، داستان حضرت نوح و کشتی و طوفان و غیره. اشاره به آیات قرآن کریم: در این بخش بیتهایی از دیوان ناصرخسرو که در آنها به سوره‌ای از قرآن یا آیه‌ای از آیات قرآن کریم اشاره شده، آورده شده است ، در هر مورد آیهء مورد نظر را نیز ذکر کرده‌ایم. معنی و مفهوم آیات : ناصرخسرو در بسیاری از اشعار خود مضمون آیات قرآن کریم را آورده است ، آنچنان که به خواندن آن بیت ، و آشنایی مختصر با قرآن کریم، آیهء مورد نظر به ذهن می‌رسد. در این بخش ، ابیاتی را آورده‌ایم که مفاهیم آن از مفاهیم آیات قرآن اقتباس شده است . مفردات قرآن کریم: در این بخش اشعاری از دیوان ناصرخسرو ذکر شده است که شاعر در آنها، لغات و ترکیباتی را از قرآن گرفته است . کاربرد این لغات و ترکیبات گاهی هیچ ارتباطی به آیهء قرآن ندارد و گاهی نیز با آیات قرآن مرتبط است . تشبیهات قرآن کریم: آخرین بخشی که در رسالهء حاضر به آن پرداخته شده است تصاویر قرآنی و تشبیهاتی است که ناصرخسرو با استفاده از قرآن کریم در دیوان خود آورده است . در این رساله، هر جا آیه‌ای نقل کرده‌ایم، ترجمهء آن را نیز تفسیر ابوالفتوح رازی آورده‌ایم.