جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واژه‌های عرفان و تصوف، دیرگاهی است که صاحب بخش بزرگی از ذهن و فضای ادبی و تاریخی تاریخ ادبیات ماست.واژگانی که معمولاً مترادف پنداشته می‌شوند؛ و با تفاوتی جزیی به طور خلاصه، این گونه معنی می‌شوند: «یافتن حقایق اشیاء به طریق کشف و شهود، سالک راه حق شدن و عالم را مظهر حق دانستن. »جذابیت عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی، آن چنان قوی بوده است‌، که ذهن و توجه اکثر مستشرقان را به خود جلب کرده است؛ و در این میان بزرگانی دانش آموخته، سال‌های سال از عمر خود را صرف تحقیق، تفحص و گره‌گشایی از متون عرفانی ما کرده‌اند.افسانه‌ی رابعه‌ی عدویه (عارفه‌ی بزرگ قرن سوم هجری) که توسط «ژوئن ویل» صدر اعظم لویی نهم به اروپای سده‌ی سیزدهم برده شد، نقطه‌ی آغاز آشنایی اروپائیان با عرفان و تصوف اسلامی است. آشنایی غربیان با تصوف ایرانی- اسلامی، با تحقیقات و پژوهش‌های بزرگانی چون: رینولد. آلین نیکلسون، ادوارد هنری و ینفیلد، لویی ماسینیون و... ادامه یافت.ما از میان خیل عظیم پژوهش‌ها و کارهای گران سنگ مستشرقان به بررسی آثار سه تن از مستشرقان آلمانی زبان می‌پردازیم. پژوهش حاضر، با نهایت احترام و ارادت به همه‌ی بزرگ اندیشانی که در راستای معرفی عرفان و تصوف ایرانی- اسلامی (چه در داخل و چه در خارج) همت می‌گمارند، اساس کار خود را بر بررسی آثار خانم آنه ماری شیمل، فریتس مایر و هلموت ریتر قرار داده است؛ چرا که مطالعات و تحقیقات مستشرقان (به ویژه آلمانی) در حوزه‌ی عرفان و تصوف، امری چشمگیر و قابل تعمق است.خانم پروفسور آنه ماری شیمل، به عنوان واسطه‌ی اسلام و غرب، پژوهش‌های بسیاری در خصوص عرفان و تصوف داشته است؛ که حجم وسیع آثار باقی مانده از ایشان، موید این مطلب است. هم چنین شرق شناس مشهور، «هلموت ریتر» با دانش خاص خویش، که در حال حاضر نیز سرمشقی است برای سایر پژوهش گران و شرق شناسان، با مطالعه و تدبر در نسخ قدیمی، و هم چنین پدید آوردن کتاب کم نظیر «دریای جان» عشق و ارادت خود را به وادی سیر و سلوک عارفانه‌ی ایرانی- اسلامی بیان کرده است.فریتس مایر، نیز با کشف زوایای نهفته و دور از چشم دیگر پژوهش گران، آن چنان از زندگی بهاء‌ولد پرده بر‌می‌دارد که او را برای همیشه از سایه‌ی پسرش مولانا جلال‌الدین رومی جدا می‌سازد.هم چنین، در پژوهشی که مدت ده سال طول می‌کشد، زندگی و خط سیر فکری و عرفانی ابوسعید ابوالخیر را به جامعه‌ی عرفان پژوه تقدیم می‌کند.هر سه مستشرق بزرگوار با توان علمی خویش، تا حد امکان، سعی در بررسی علمی و منطقی و مهم‌تر از همه مستند آثار عرفانی گران مایه‌ی ادبیات ایران نموده‌اند.اگر کارهای ارزشمند و پُرمایه‌ی خانم آنه ماری شیمل، هلموت ریتر و فریتس مایر، که همگی با دیدی ژرف و کنجکاوانه و توأم با شهامت علمی، عرفان اسلامی را احیاء نموده‌اند؛ در اختیار فارسی زبانان قرار نگیرد و معرفی نشود، جامعه‌ی اسلامی ما از پژوهش‌های پُرمایه و به دور از تعصب و غرض این عالمان قله‌ی پژوهش محروم و بی-نصیب می‌ماند.

ندای فراگیر اسلام و دستورات ناب آن، عده‌ای از متفکران غربی را بر آن داشت که مطالعات خود را بر روی اسلام شناسی و بررسی شخصیت پیامبر اکرم ? متمرکز نمایند. در این بین برخی منصفانه و بعضی مغرضانه به داوری پیرامون آن حضرت پرداخته‌اند. «ایگناس گلدزیهر» ، «هنری لامنس»و «ویلیام مونتگمری وات»از جمله افرادی می‌باشند که به بررسی شخصیت رسول اکرم ? پرداخته‌اند اما نسبتهایقابل تأملی به آن حضرت داده‌اند که شایسته نقد و بررسی می‌باشد. با توجه به اینکه مستشرقان منتخب از منابع اهل تسنن استفاده نموده و به هیچ منبع شیعی استناد نکرده‌اند و مطالبی را که در مورد پیامبر ? ذکر کرده‌اند یا در صحاح سته و یا علاوه بر کتابهای شش‌گانه اهل سنت در دیگر منابع اهل تسنن نیز موجودند؛ نگارنده معتقد است که مستشرقان منتخب در بررسی شخصیت خاتم انبیا، از منابع اهل تسنن مخصوصا صحاح سته تأثیر پذیرفته‌اند. علی رغم اینکه بعضا خود نیز به تأثیر پذیریشان از صحیح بخاری و مسلم تصریح کرده‌اند . از این رو در این رساله به میزان تأثیر پذیری «گلد زیهر» و «وات» از مطالب صحاح سته در مورد شخصیت پیامبر ? می‌پردازیم. بنابراین در این نوشتار بر آنیم که به بررسی بازتاب تفکر صحاح سته در آثار برخی از مستشرقان «گلد زیهر، وات» بپردازیم. بعد از ذکر کلیات و مفاهیم، آراء دو مستشرق برگزیده را در ضمن دو گفتار بیان نموده و در نهایت به مقایسه مطالب مستشرقین پیرامون رسول اکرم ? و روایات صحاح در این زمینه و نقد و بررسی داده‌های صحاح سته می‌پردازیم.

این پژوهش، با رویکردی قرآنی به وصف و شناسایی ابرار می‌پردازد و ویژگی‌های آنان را بر اساس کتاب خدا بیان می‌کند. نویسنده می‌کوشد با مراجعه به آیات و روایات، مقام و جایگاه والای ابرار و مصادیق آن را مشخّص کرده و اهل بیت پیامبر اسلام ( را بنا بر ادلّه‌ای فراوان به عنوان شاخص‌ترین مصداق ابرار در قرآن معرّفی نماید. وی در چهار فصل به تفسیر و شرح اجمالی سوره دهر یا انسان می‌پردازد که در آن به تفصیل از اوصاف ابرار سخن رفته است. او در فصل اوّل تعریف ابرار را از لِحاظ لغوی، اصطلاحی و تفسیری ارائه کرده و تفسیر علمای شیعه امامیه مانند شیخ طوسی، شیخ طبرسی و عالمان اهل سنت همچون: طبری و قرطبی را در این زمینه مطرح می‌سازد. در فصل دوم به تفسیر سوره دهر پرداخته، و نخست به سبب نزول سوره انسان (دهر) و سپس به شبهه‌هایی درباره مکی یا مدنی بودن و نزول آن در شأن اهل بیت پیامبر اسلام ( پاسخ می‌دهد. او در ادامه به تفسیر برخی آیات این سوره در شأن ابرار و جایگاه والای بهشتی آنان می‌پردازد. در فصل سوم ویژگی‌های ابرار، علایم آنان در قرآن و سنّت و نیز صفاتی همچون: وفا به نذر، خوف و رجای الهی، اِطعام کردن به فقیر، امنیت و سلامت، ایمن بودن از آتش جهنّم، رسیدن به وعده الهی، توکل کردن بر خدا، اخلاص نسبت به خداوند متعال، عمل کردن در طاعت الهی، تقوی، مَحبّت الهی، طلب شهادت در راه خدا و مساوی بودن ظاهر و باطن آن‌ها ذکر شده است. نگارنده در فصل چهارم آثار مترتب بر بِرّ و نیکوکاری، اعمّ از آثار دنیوی و اخروی آن را بازکاوی کرده و نوشیدن از آب سلسبیل، بهره بردن از نعمت‌های بهشتی و رفتن به مقام علّیین را از آثار مترتّب بر ابرار و داشتن صفت برّ بر شمرده و آیات، روایات و داستان‌هایی نیز از اوصاف ابرار و عملکردهای آنان نَقل می‌کند.

رساله حاضر تحت عنوان واژگان دخیل در قرآن و نقد آرای مستشرقان می باشد که شامل یک مقدمه و دو بخش می باشد و هر یک بخش مشتمل بر سه فصل است و در آخر یک خاتمه و نتیجه گیری.پس از فصل اول از بخش اول که به کلیات موضوع اختصاص یافته است در فصل دوم پیرامون تاریخچه استشراق و انگیزه های آن، مفهوم استشراق و فعالیتهای مستشرقان بحث شده است و در فصل سوم این بخش، مراد از زبان، زبان قوم، زبان قرآن، تأثیر متقابل زبانها، علل وامگیری زبانها و راه های نفوذ آن بررسی شده است.امّا فصل اول از بخش دوم، به طرح دیدگاه های مختلف درباره وقوع معرّبات در قرآن مجید و معرفی طرفداران آن با بیان ادلّه شان و نقد و بررسی ادلّه آنان اختصاص یافته است.در فصل دوم از بخش یاد شده، جدول های متعددی از واژگان دخیل در قرآن از نظر دانشمندان مسلمان و غیر آن با بیان مفترقات و مشترقات از واژگان دخیل میان آنان آمده است و بالاخره در فصل سوم از همان بخش دیدگاه های برخی از مستشرقان پیرامون تعدادی از واژگان دخیل بر اساس کتاب واژه های دخیل در قران مجید نوشته آرتور جفری مطرح و آرای آنان با استناد به اقوال اهل لغت مقایسه و مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است.معرّبات قرآن یکی از شاخه های مفردات الفاظ می باشد که پیرامون واژه های أجنبی و بیگانه در قرآن بحث می کند.کنجکاوی درباره معرّبات قرآن پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)توسط ترجمات القرآن، حبر الأمه صحابی جلیل القدر عبدالله بن عباس ( (ع)) و عبدالله بن مسعود و . . . شروع شده هر چند در این باره تألیفاتی مستقل قبل از قرن دهم وجود نداشته و نخستین کسی که در این امر گام نهاده جلال الدین سیوطی بوده است او توانسته با استفاده از کتابهای تفسیر، قراءات، علوم قرآن، حدیث، معرّّب، لغات القرآن و فقه اللغه، در حد توان معرّبات قرآن را بصورت کتاب جمع آوری کند.جفری در کتاب خویش 322 واژه دخیل در قرآن را معرفی نموده است که این تعداد خیلی بیشتر از آن است که دانشمندان مسلمان به آن پرداخته اند بانگاه اجمالی به این واژه ها معلوم می گردد که نزدیک سه چهارم از آنها واژگانی هستند که دراز زمانی پیش از اسلام وارد زبان عربی شده بصورت واژه های عادی و بومی در آمده اند و برای هفتاد و اندی واژه باقی مانده متأسفانه مدرک کتبی که دال بر کاربرد در زمان جاهلی باشد در دست نیست اما احتمال می رود این واژه ها در گفتار مردم رائج و متداول بوده سپس به قرآن راه یافته است. او در تبیین واژه ها، آرای مستشرقان را در پیش گرفته است.دیدگاه متعدد درباره معرّبات در قرآن در واقع به دو دیدگاه مخالفان و موافقان بر می گردد.مفاهیم واژگانی کلیدی:1-لغات جمع لغه: عبارت است از صدا های ک هر قوم بوسیله آن اغراض خویش را بیان داشته به هدفش می رسد.2-معرّب و دخیل: عبارت است از واژگان بیگانه ای که اعراب طبق قواعد زبان عربی در آن تصرف کردند که تعدادی از آن رنگ و بوی عربیت را به خود گرفتندن و تعدادی دیگر بدون تغییر بر اصل خود باقی ماندند.3-قرآن: (یعنی خوانده شده) کتابی است که از جانب خداوند توسط جبرئیل بر پیامبر اکرم (ص)برا هدایت بشر نازل شده است.4-نقد: (یعنی جدا ساختن خوب از بد) تمییز و نظر کردن به اشیاء جهت شناخت عیوب و محاسن و إعمال رأی و نظر خویش درباره آن.5-استشراق: عبارت است از مجموعه تلاشهای علمی غریبان برای شناسایی و شناساندن تمام ویژگیهای مشرق زمین در تمام حوزه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگ، ملی، مذهبی و . . .

موضوع این پایان نامه عبارت است از « شخصیت اخلاقی پیامبر اکرماز نگاه قرآن و مستشرقان» که در قالب بخش کلیات وسه فصل سامان دهی شده است، در بخش کلیات به مباحثی از قبیل تبیین و تعریف مسئله، فرضیه ها،ضرورت و روش و اهداف تحقیق پرداختیم،سپس بحث مفهوم، تاریخچه و اهداف استشراق که استعماری سیاسی، تبشیری مذهبی و علمی پژوهشی پرداخته شده، و مواضع مستشرقان نسبت به پیامبر اکرممطرح شده است. در فصل اولدر باره شخصیت اخلاقیپیامبر اکرماز نگاهآیات قرآن و تفاسیر فریقینپرداخته شده است مانند اسوه حسنه بودن، تواضع و فروتنی و مظهر رحمت و رأفت بودن، نرمخویی و عفو و بخشش پیامبر اکرم ، و خُلق عظیم. در فصل دوم فضایل اخلاقی پیامبر اکرماز دیدگاه تعداد مستشرقانی که نگاه منصفانه و واقع بینانه داشته اند: مانند زهد،‌ قانونگذاری، شجاعت، مصلح جهانی بودن، فداکاری،ابرمرد تاریخ بودن، عدالت خواهی، نظافت، مدارات، صدق وصفا، ریاست گریزی، آزادی از شهوات، طرفداری از پاکان،سیاست، مطرح شده است.در فصل سوم اشکالات و اتهامات تعدادی از مستشرقانی که دیدگاه منفی نسبت به پیامبر اکرمداشته اند مانند: تعدد زوجات، تحریف سیمای ملکوتی پیامبر اکرمریاست طلبی، خوشگذرانی، کاهن، شاعر، ساحر بودن و مرض صرع داشتن مطرح شده و پاسخ به اتهامات هم از خود مستشرقان منصف داده شده و دفاع از پیامبر اکرمصورت گرفته است.

برآیند تحلیل منطقی آراء خاور شناسان در زمینه های قرآنی نکات مشروحه ی زیر است: -سطحی نگری و عمیق نشدن درلایه های میانی و تأویل پذیر قرآن و ناآگاهی از روش منحصر به فرد پژوهش در موضوعات قرآنی و مقایسه آن با کتاب های نوشته شده به دست افراد بشر . -نداشتن شناخت کافی از شرایط شبه جزیره عربستان وآداب و سنن آن سرزمین در زمان نزول قرآن ، یا توجه نکردن بهاین اوضاع و شرایط با وجود شناخت و آگاهی از آن؛ و نیز بی توجهی به نزول تدریجی و اسباب و شأن نزول آیات و سُوَر قرآن - که بسیاری از احکام ، قوانین و معارف قرآنی در پرتو توجه عالمانه به این امور، واقع بینانه تفسیر و تبیین می گردد.- مبنا قرار دادن یک یا چند کتاب معدودتفسیری یا علمیِ نوشته شده توسط برخی دانشمندان اهل سنت در باره ی قرآن و توجه نکردن به آثار و تفاسیر دانشمندان شیعه و معارفی که از اهل بیت پیامبر اکرم (ص) درباره قرآن گردآوری شده است، و قضاوت درباره جنبه های مختلف قرآن بر اساس شناخت و معرفتی که از همان یک یا چند کتاب معدود به دست آورده اند. -عدم آشنایی کامل به زبان قرآن ( زبان و ادبیات عرب) و در نتیجه مراجعه بیشتر مستشرقین به ترجمه های اروپایی به جای مراجعه به خود قرآن و مطالعه آن. اساس و زیر بنای اشکالات مستشرقان در زمینه اعجاز تشریعی و علمی قرآن، غیر علمی و بی بهره از هر گونه استدلال و برهان منطقی ، ریشه گرفته از عدم دقّت کافی درکلیّت قرآن کریم و در موارد بسیاری نیز غیر منصفانه و همراه با غرض ورزی و تعصّب های خشک دینیِنصرانی- یهودی است. اگر دانشمندان غربی بویژه کسانی که دستی در زمینه قرآن پژوهی دارند به خود قران مراجعه ، محکمات آن را مطالعه، و متشابهات و آیات مجمل و تأویل پذیر آن را به احادیث نبوی (ص)و روایات امامان شیعه (ع)و کتب و تفاسیر صحیح و مورد قبول عامّه ی مسلمانان، ارجاع نمایند و البته اغراض دینی و تعصّب های نژادی را نیز به کناری نهاده آنگاه در زمینه قرآن پژوهش کنند، قطعاً به نتائجی جز آنچه تاکنون رسیده اند ، خواهند رسید- چرا که قرآن کریم ، آخرین کتاب وکامل ترین ذخیره آسمانی خداوند برای بشر است و هر آنچه لازمه ی سعادت انسان بوده را در خود جمع کرده است.