جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: احمد قابل (متوفی 2012) یک روحانی حوزوی با رتبه متوسط ​​بود که به دلیل پیش زمینه سازی عقل در نوشته های فقهی خود، مخالفت با هر دو نسخه سخت «لفظگرایانه» شریعت که توسط مراجع اسلامی پیشنهاد شده بود، به شهرت قابل توجهی در ایران دست یافت. التزام او به عقل و عدالت به این معنا بود که ترکیبات و فعالیت های سیاسی و فقهی او را نمی توان از یکدیگر جدا کرد. بلکه به شکل همزیستی توسعه یافتند. این مقاله که عمدتاً توسط محققان غربی نادیده گرفته شده است، سهم قابل را در جنبش موسوم به «تفکر دینی جدید» در ایران بررسی می‌کند. نوشته‌ها و فعالیت‌های او از این جهت حائز اهمیت است که رویکرد عقل‌محور نشان‌دهنده تلاشی برای پیمودن مسیری مبتنی بر منابع درون سنت فقهی اسلامی به سوی معیارهای «جهانی» رایج در غرب است و در نتیجه از اتهامات «فرسایش فرهنگی» اجتناب می‌کند. استقراض فکری از غرب

جریان نواندیشی دینی در هر دینی می تواند بسته به منظرهای مختلف، انواع مختلفی داشته باشد. در این مقال با نظر به دغدغه های سنت گرایانه و تجددگرایانه، نواندیشان دینی هندو و مسلمان، به سه دسته تقسیم می شوند: اول نواندیشانی آینده گرا که بیشتر رو به سوی آینده دارند و می خواهند دین کهن را با دنیای جدید سازگار کنند و دینی مدرن و در خور انسان نوین ارائه دهند و دین را تا حدی دنیایی کنند. دوم نواندیشانی گذشته گرا که بیشتر رو به سوی گذشته دارند و می خواهند دنیای جدید را با دین کهن هماهنگ کنند و دنیایی مناسب دین سنتی بسازند و دنیا را دینی کنند. سوم نواندیشانی اعتدال گرا که هم نظری به گذشته دارند و هم نظری به آینده و می خواهند دین و دنیا را به گونه ای با هم تلفیق کنند که اعتدالی بین گذشته و آینده برقرار شود. هر یک از اندیشه های نوین، چهره های متعددی دارد که در اینجا به بارزترین چهره هر یک پرداخته شده و بیشتر بحث بر آرا و اندیشه های دو متفکر نامی معاصر، ویوکاننده از دین هندو و مطهری از دین اسلام متمرکز شده و دغدغه های دینی و فکری آن دو باهم مقایسه شده است.

استاد دکتر عبدالکریم سروش تاکنون کوشیده است همۀ رقیبان و حریفان‌اش را با انواع حیله‌ها و حربه‌ها از میدان به در کند. کافی است که او با کسی درافتد آنگاه دیگر نقد و شرح نمی‌کند بل به ضرب و جرح متوسل می‌شود‌. خطابه‌های اقناع‌گر و جدل‌های اسکات‌گر او همراه با نثر کوبنده و گزنده‌اش دمار از روزگار مخالفان برمی‌آورند. مدتی است قرعه به نام محسن کدیور که قاعدتا باید برخی افکار و عقاید اصلاح‌طلبانه‌اش با سروش مشترک باشد افتاده است. سروش از کدیور چنان سخن گفته است که هر کس او را نشناسد فکر می‌کند از رهبران جریان‌های «تکفیر»ی و از هم‌مشربان ملاعمر و ابوبکر بغدادی و غیره است. سروش به عمد چنین می‌کند و احتمالا این را از برخی دشمنان قدیم‌اش آموخته است که معتقد بودند مخالف‌تان را منصفانه نقد نکنید بل تخریب و رسوا و لجن‌مال کنید. او بهتر از هر کس دیگری می‌داند که کدیور «روحانی» و «شیخ» هم باشد متفاوت است. علاوه بر آن، کدیور مدرک دکترای فلسفه دارد و سال‌هاست که استاد دانشگاه است. سروش با کدیور همان کار را می‌کند که روزگاری توده‌ای‌ها با منتقدانشان می‌کردند (صرفا برای نمونه رجوع کنید به کتاب‌هایی که تحت عنوان «خاطرات» از اعضای حزب توده منتشر شده است، علی الخصوص به «خاطرات» نورالدین کیانوری). الفاظ و تعابیرسروش اینهاست: «روحانی قشری»، «شیخ تکفیرگر»، «قشری مذهب» و «الفبای نواندیشی دینی را درک نکرده و همچون بعضی از هم‌کسوتان و پیشکسوتان حوزوی – سنتی خود همچنان بروجود «اسلام واقعی و ثابت» اصرار می‌ورزد». سروش از هر کدام از واژه‌های مذکور همان معنایی را مراد می‌کند که مستمعان و مخاطبانش در ایران سال‌ها با آن آشنایند.

ترجمه ماشینی: تعدادی از مطالعات اخیر منتشر شده توسط محققان مسلمان با تفکر اصلاح طلب، ماهیت هنجاری آن را زیر سوال برده و بر نیاز به بازنگری در برخی از مفروضات اساسی و مدل های تفسیری حاکم بر نظریه ها و اخلاق سنتی حقوقی اسلامی تأکید کرده اند. به عنوان بخشی از این فرآیند، آنها بر لزوم توسعه هرمنوتیک جدید اسلامی تأکید کرده اند. یکی از عناصر اصلی در این ظهور هرمنوتیک جدید اسلامی، تولید تعداد فزاینده‌ای از آنچه من «مطالعه تأییدکننده برابری جنسیتی در مورد اسلام» می‌نامم است. آنچه که از دیدگاه نویسنده این مقاله بسیار جالب است، اگر نه جالب توجه است، این است که پژوهش در مورد تفاسیر اثباتی برابری جنسیتی از اسلام توسط دانشمندان مرد مسلمان با تفکر اصلاح طلب در سطوح بی سابقه ای از لحاظ تاریخی تئوریزه شده است که این همان چیزی است که این مطالعه به دنبال برجسته کردن آن است. . این مقاله به بررسی استدلال های سه محقق برجسته مرد اصلاح طلب مسلمان معاصر، اعم از شیعی و سنی، در توسعه تفاسیر اثباتی برابری جنسیتی از اسلام - نصر ابوزید، محسن کدیور، و خالد ابوالفضل می پردازد. تمرکز بر دانشمندان مرد در این مقاله عمدی است و به دنبال برجسته‌کردن اساسی‌ترین نکته و در واقع دلیل وجودی پشت آن است، یعنی تأکید بر حمایت بی‌سابقه‌ای که دانشمندان مرد مسلمان از توسعه تفاسیر فمینیستی از اسلام ارائه می‌کنند.

محسن آزموده در گزارشی برای روزنامه‌ی اعتماد نوشت: گفت‌وگوي عبدالكريم سروش و مصطفي ملكيان در «كلاب هاوس» براي مخاطبان انديشه در ايران، رويدادي قابل توجه و حائز اهميت است. دو روشنفكر اثرگذار در سال‌هاي پس از انقلاب به ويژه در دهه‌هاي۷۰ و ۸۰ خورشيدي كه هر دو از بستر جريان نوانديشي ديني برآمدند، اگرچه سروش در اين ۴ دهه همواره از تعبير مناقشه برانگيز «روشنفكري ديني» دفاع كرده، در حالي كه ملكيان از همان ابتدا از «پارادوكسيكال بودن» آن سخن گفته و در تطور فكري خود حتي از جريان «نوانديشي ديني» نيز فاصله گرفته است. حالا اين دو روشنفكر، سروش در ۷۶ سالگي و ملكيان در ۶۵ سالگي رودر روي هم قرار گرفتندتا از نسبت روشنفكري و حقيقت سخن بگويند. ملكيان كماكان از تعريف مشهور خودش براي روشنفكري يعني «تقرير حقيقت و تقليل مرارت» دفاع كرد و لوازم آن را بر شمرد، در حالي كه سروش معتقد است مفاهيم «روشنفكري» و «حقيقت» مبهم و كثيرالمعاني هستند و بايد دركاربرد آنها و ارايه تعريف براي آنها- اگر تعريفي ممكن باشد- بسيار محتاط بود. اين گفت‌وگو كه شنبه شب، چهارم ارديبهشت ۱۴۰۰ ساعت ده و نيم به وقت تهران در صفحه كلاب هاوس «حلقه ديدگاه نو» برگزار شد، مخاطبان بسياري داشت و با پرسش و پاسخ‌هاي آنها با اين دو روشنفكر پايان گرفت. آنچه مي‌خوانيد، گزارشي از ۱۰۰ دقيقه آغازين است كه شامل گفتارهاي ملكيان و سروش است. در پايان اين بخش، ملكيان درباره سروش گفت:«هر كسي كه منصف باشد، قبول دارد كه در جريان روشنفكري بعد از انقلاب ايران اعم از روشنفكري ديني و روشنفكري غيرديني، موثرترين فرد دكتر سروش است بنابراين اينگونه مباحث به قصد اسائه ادب نيست. با تمام وجودم براي ايشان احترام قائلم. شخص من از ايشان چيزها آموخته‌اند. اين بحث‌ها دانشجويانه و حقيقت‌طلبانه است.» سروش هم در پاسخ به او گفت:«البته لحن شما بسيار دوستانه، صميمانه، مشفقانه و عالمانه است. به فرض هم كه متضمن عتابي باشد كه اصلا چنين نبود در مقام گفت‌وگوست اما خيلي خشنودم كه افق‌هاي فكري و ديد ما به هم نزديك است.»

نوع برخورد و عکس العمل اندیشمندان عرب در برابر روشنگری و مدرنیته، تعیین کننده دستگاه نواندیشی آنان است. رویکرد اقبالی برخی از این اندیشمندان به اندیشه روشنگری و روشنفکری غربی، با گرایش به ارزش های مدنی و ویژگی های فکری و فلسفی تمدن اروپایی آغاز شد. سپس این رویکرد با گرایش به مطالعات جدید علوم انسانی مانند ساختارگرایی، زبانشناسی، هرمنوتیک، معناشناسی و انسان شناسی، توسط گروهی از روشنفکران برجسته و معاصر عرب همچون محمد عابد الجابری و محمد ارکون به گستره نقد عقل عربی- اسلامی، یا همان نقد اندیشه های سنتی اسلامی گام نهاد. نوشتار حاضر بر آن است تا با توضیح مقدمات فکری این دو اندیشمند، هم به مقوله بنیادین نقد عقل عربی- اسلامی در اندیشه متفکران یاد شده بپردازد و هم دستگاه نواندیشی آن دو را بازگو و مقایسه کند.