جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ضرورت مقایسة بین مضامین مشترک تربیتی گلستان سعدی و کتاب قابوس نامه عنصرالمعالی بدان جهت بوده است که معمولاً در میان بسیاری از خوانندگان آثار سعدی، گمان بر آن بوده و هست که شیخ اجل، این مسایل و گفتارها را خود مطرح کرده و به قول وی:کهن خرقة خویش پیراستن به از جامة عاریت خواستندر این مقایسه، بخش هایی از مشترکات آثار این دو سخنور بزرگ که از جهت معنایی و در بسیاری موارد لفظی به هم نزدیک بودند در برابر هم قرار گرفته اند؛ امّا قبل از این کار برای نشان دادن دشواری کار، شمّه ای در باب فاصله زمانی مربوط به این دو سخنور و ردّ پای هر نوع مضمون گیری یا به قولی تاثیرپذیری بیان شده است. ویژگی های تربیتی«قابوس نامه» و اهمیّت آن در آموزه های تربیتی و مقایسه ای میان این اثر و آرا و اندیشه های تربیتی سعدی در کتاب «گلستان» صورت گرفت. اهمیّت موضوع بدان جهت است که آموزه های تربیتی سعدی در «گلستان» مورد استناد منابع مختلف است و «قابوس نامه» در این زمینه هم سرشار از موضوعات اخلاقی و تربیتی است و می تواند در اکثر مباحث دانش مفید واقع شود. در این مقایسه به دیدگاه های مشترک و وجوه اختلاف در روش های «قابوس نامه» عنصرالمعالی و «گلستان» سعدی اشاره شده است و حاصل این مقایسه آن است که اثر عنصرالمعالی با آنکه به شیوة اندرز بیان شده است نسبت به سعدی که دستورات تربیتی را به صورت حکمت مطرح می کند، تفاوت چندانی ندارد.

در ذیل "بررسی سندی و گونه شناسی روایات تفسیری سوره عنکبوت و آموزه های تربیتی آن ها" که موضوع بحث تحقیق حاضر است، سعی برآن شده که روایات ذکر شده در دو تفسیر البرهان و نورالثقلین مورد بررسی قرار گیرد. تعداد این روایات در مجموع ۱۸۲ مورد بود، که از این تعداد ۹۳ حدیث در تفسیر نورالثقلین و ۸۹ روایت در تفسیر البرهان آمده است، بدیهی است که در این تحقیق از آوردن احادیث تکراری خودداری شده است. در مجموع، تعداد ۱۴۷ روایت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. می توان گفت، روایات تفسیری ذیل این سوره اکثرا به علت عدم ذکر روات حدیث،و یا مجهول الحال بودن برخی راویان سلسله سند نزد رجال شناسان، ضعیف می‌باشند. اما ذکر این نکته مهم به نظر می‌رسد که نباید از محتوای روایات غافل و صرفا به دلیل ضعف سند، روایت را کنار گذاشت؛ چراکه اکثر این احادیث ضعیف، دارای محتوایی سازگار با آیات قرآن و یا روایات صحیح السند دیگری هستند.در قسمت گونه‌شناسی روایات سوره عنکبوت، ذیل تحقیق حاضر، هفده گونه کلی شناسایی و بررسی شد که می‌توان تمام احادیث ذیل این سوره را در آنها دسته بندی کرد. از جمله اخبار از آیندگان و علائم ظهور، اخبار معاد، استناد به قرآن، ایضاح مفهومی، بیان اختلاف قرائت، بیان حکمت و علت حکم و... . البته برخی احادیث، مشخصات چند گونه را به طور همزمان داشتند، که به این مطلب نیز توجه شده است، و در ذیل بحث گونه‌شناسی آن حدیث تمام آن گونه‌ها قید شده است.این سوره، طبق سنت کلی قرآن که تربیت و بیان نکات تربیتی است؛ دارای نکات و آموزه‌های تربیتی فراوانی است، که در فصل آخر تحقیق به این مهم پرداخته شد. که به صورت آیه به آیه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت. مهم ترین روش‌های تربیتی این سوره به ترتیب، روش ابتلا و آزمایش، روش قصه و داستان، روش عبرت آموزی استفاده از تمثیل و روش جدل است.

چکیدهدر تحقیق حاضر، سعی برآن شده است که روایات ذکر شده در دو تفسیر البرهان و نورالثقلین، ذیل سوره مبارکه حج مورد بررسی قرار گیرد. تعداد این روایات در مجموع 453 مورد بود، که از این تعداد 245 حدیث در نورالثقلین و 208 روایت در البرهان فی تفسیر القرآن آمده است. که از این تعداد بعد از حذف احادیث تکراری در مجموع، تعداد 244 روایت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. می توان گفت، بیشتر روایات تفسیری ذیل این سوره، دارای سلسله سند معتبر و گاه به علت عدم ذکر روات حدیث،و یا مجهول الحال بودن برخی راویان سلسله سند نزد رجال شناسان، ضعیف می‌باشند. اما ذکر این نکته مهم به نظر می‌رسد که نباید از محتوای روایات غافل شد و تنها به دلیل ضعف سند، روایت را کنار گذاشت؛ چراکه تعداد زیادی از این احادیث ضعیف از نظر سند ولی دارای محتوایی آموزنده هستند.در قسمت گونه‌شناسی، ذیل تحقیق حاضر، نوزده گونه کلی شناسایی و بررسی شد که می‌توان تمام احادیث ذیل سوره حج را در آنها دسته بندی کرد. از جمله ایضاح لفظی، احادیث فقهی، اخبار از آیندگان و علائم ظهور، اخبار معاد، استناد به قرآن، ایضاح مفهومی، بیان اختلاف قرائت، بیان حکمت و علت حکم و... . البته برخی احادیث، مشخصات چند گونه را به طور همزمان داشتند، که به این مطلب نیز توجه شده است، و در ذیل بحث گونه‌شناسی آن حدیث تا حد امکان، تمام آن گونه‌ها قید شده است.در فصل آخر تحقیق به مبحث آموزه های تربیتی ذیل آیات این سوره پرداخته شده است؛ در این سوره، نکات و آموزه‌های تربیتی فراوانی بیان گردیده است، که این امر مهم به صورت آیه به آیه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت. برخی از آموزه های تربیتی این سوره از این قرار اند: اهمیت مناسک حج و ابعاد آن، جهاد در راه دین خدا، وظایف پیامبر و مومنان در برابر کافران و ... .

در ذیل "بررسی سندی و گونه شناسی روایات تفسیری سوره اسراء و آموزه‌های تربیتی آن‌ها" که موضوع بحث تحقیق حاضر است، سعی بر آن شده که روایات ذکرشده در دو تفسیر البرهان و نورالثقلین موردبررسی قرار گیرد.می‌توان گفت، روایات تفسیری ذیل این سوره اکثراً به علت عدم ذکر روات حدیث، و یا مجهول‌الحال بودن برخی راویان سلسله سند نزد رجال شناسان، ضعیف میباشند. اما ذکر این نکته مهم به نظر میرسد که نباید از محتوای روایات غافل و صرفاً به دلیل ضعف سند، روایت را کنار گذاشت؛ چراکه اکثر این احادیث ضعیف، دارای محتوایی سازگار با آیات قرآن و یا روایات صحیح السند دیگری هستند.در قسمت گونهشناسی روایات سوره اسراء، ذیل تحقیق حاضر، هفده گونه کلی شناسایی و بررسی شد که میتوان تمام احادیث ذیل این سوره را در آن‌ها دسته‌بندی کرد. از جمله اخبار از آیندگان و علائم ظهور، اخبار معاد، استناد به قرآن، ایضاح مفهومی، بیان اختلاف قرائت، بیان حکمت و علت حکم و... . البته برخی احادیث، مشخصات چند گونه را به‌طور هم‌زمان داشتند، که به این مطلب نیز توجه شده است، و در ذیل بحث گونه شناسی آن حدیث تمام آن گونهها قید شده است.این سوره، طبق سنت کلی قرآن که تربیت و بیان نکات تربیتی است؛ دارای نکات و آموزههای تربیتی فراوانی است، که در فصل آخر تحقیق به این مهم پرداخته شد. که به‌صورت آیه به آیه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت.واژگان کلیدی: بررسی سندی، گونهشناسی، روایات تفسیری، سوره اسراء، آموزههای تربیتی

كتاب«محاسبة النفس»، اثرى است به زبان عربى، در عرفان عملى و اخلاق، از سيد على بن طاووس حسينى. كتاب، داراى يك مقدمه و 5 باب است و برخى از ابواب آن مشتمل بر چند فصل است. باب اول، مشتمل بر آياتى از قرآن كريم است كه مقتضى لزوم همت نهادن به خودنگه‌دارى از گناهان و تطهير نامه عمل مى‌باشد. باب دوم، شامل رواياتى است كه ارزش محاسبه نفس در شب و روز را براى محفوظ ماندن از خطرها بيان مى‌كند. باب سوم، در بيان روزهاى معينى است كه يادآورى آنها و احتياط در امر محاسبه و مراقبه در آنها لازم است. باب چهارم، در باره اوقات و مكان‌هاى قابل تعظيم و احترامى است كه در آنها بايد دقت بيشترى در حفظ نفس از بدى‌ها نمود. باب پنجم، در بيان امورى است كه مكلف براى احتياط و يادآورى ارزش محاسبه به آنها احتياج دارد. مرحوم سيد بن طاووس، مطالب كتاب خود را با آيه شريفه«و ان عليكم لحافظين كراما كاتبين يعلمون ما تفعلون» آغاز مى‌كند و با آيه كريمه«فبشّر عبادِ الذين يستمعون القول فيتبعون أحسنه أولئك الذين هديهم الله و أولئك هم أولوا الألباب» به پايان مى‌آورد. نسخه استفاده شده در اين برنامه، از انتشارات مرتضوى است كه همراه با«كشف الريبة» شهيد ثانى و«محاسبة النفس» ابراهيم بن على كفعمى در يك مجلد منتشر شده و علامه طباطبايى نيز، مقدمه‌اى بر آن نگاشته است.

چکیدهمسأله تربیت در همه ادیان و مکاتب مسأله‌ای مورد توجّه و بااهمیت است. تربیت بر اساس تفکر و اعتقاد هر مکتب و دینی، تعریف متفاوتی دارد. اما به طور کلی تربیت، آموزش یک سری مبانی و معارف در هر دین و یا مکتب است.پس از قرآن کریم، نهج البلاغه غنی‌ترین منبع معارف اسلامی و الهی در زمینه‌های تربیتی، سیاسی و مدیریتی است. نامه‌های امام علی۷ به کارگزاران مملو از آموزه‌ها و گزاره‌های تربیتی و مدیریتی است که در قالب‌های بیانی موعظه، تذکّر و هشدار بیان شده‌اند. در این پژوهش برآنیم تا به بررسی آموزه‌های تربیتی و مدیریتی در نامه‌های امام علی ۷ به کارگزاران و نقش آموزه‌های تربیتی در مدیریت بپردازیم. از بررسی آموزه‌های تربیتی و آموزه‌های مدیریتی، یک سری اصول تربیتی و مدیریتی نظیر: اصل دین مداری، پرواپیشگی و پرهیزکاری، رفق و مدارا، رازداری، آخرت‌گرایی، اصل مشورت و رایزنی، عدالت ورزی، نظارت و بازرسی، صراحت و صداقت، حق‌مداری، وفای به عهد، امانت‌داری و قاطعیت در برخورد، استخراج کرده‌ایم که این اصول تربیتی و مدیریتی در جهت تربیت مدیرانی کارآمد و شایسته و کاردان در نظام و حکومت علوی، با هم، هم سو و هماهنگ هستند. هم آموزه‌های تربیتی و هم مدیریتی تربیت سیاسی کارگزاران را منتج می‌شود. و در نهایت نظام اسلامی، مدیران و کارگزارانی متعهد، و شایسته را پرورش می‌دهد که هم حقوق و حدود الهی را در جامعه اجرا می‌کنند و هم عدالت اجتماعی را برقرار می‌کنند. این تحقیق جنبه نظری دارد و روش پژوهشی آن توصیفی ـ تحلیلی است و روش جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. گونه‌های آموزه‌های تربیتی در نامه‌های امام علی۷، یا به صورت موعظه و سفارش هستند و یا تذکّر و یادآوری. گونه‌های آموزه‌های مدیریتی نیز به صورت موعظه و سفارش و گاه هشدار و تهدید بیان شده‌اند. آموزه‌های تربیتی مسئولیت تربیت اخلاقی و فکری کارگزاران را بر عهده دارد و می‌توان گفت که آموزه‌های تربیتی، آموزه‌های مدیریتی هستند که ناظر به جنبه اخلاقی و فکری کارگزاران می‌باشند و آموزه‌های مدیریتی بر جنبه عملی و رفتاری کارگزاران توجّه دارند. و آموزه‌های تربیتی و مدیریتی در پی تربیت مدیرانی کارآمد و لایق در همه ابعاد مدیریتی هستند. گونه‌های آموزه‌های تربیتی نیز روش‌های تربیتی حضرت علی۷ هستند که به صورت قالب‌های بیانی، آموزه‌ها را در آن قالب‌ها بیان فرموده است و با لحن این آموزه‌ها سعی در تربیت کارگزاران دارد.

چکیدهبی‌شک رسیدن به سعادت، همیشه دغدغه بشر به شمار رفته و از این نظر مسئله تربیت از سوی مربیان موفقی همچون امام سجاددر ابعاد فردی و اجتماعی و نیز قالب‌های متنوع پیگیری شده است؛ به طوری که به گواهی تاریخ برطرف‌کننده مشکلات فرهنگی عصر خویش به شمار می‌رفتند.این پژوهش با مطالعه مکتب امام سجاددر صدد بررسی نظام‌مند مبانی، اهداف، اصول و روش‌های تربیتی مبتنی بر آموزه‌های آن حضرت می‌باشد که در مجموع، یک الگوی تربیت اخلاقی را نمایان می‌سازد. ضمن اینکه روش‌های تربیتی به عنوان حلقه پایانی این الگو، با عنایت به مراحل مختلف تربیت و با تاکید بر اسلوب‌های «زمینه‌ای»، «بینشی»، «گرایشی» و «کنشی» کامل می‌گردد.الگوی امام چهارم در تربیت، منطبق بر ویژگی‌های فطری انسان پی‌ریزی گردیده که مبانی تربیتی ایشان را تشکیل می‌دهد. برای نمونه می‌توان به ذکر «خداجویی»، «خوددوستی»، «نوع‌دوستی» و... پرداخت. با تکیه بر مکتب انسان‌ساز امام سجادباید در تعلیم و تربیت، اصولی همچون «امنیت‌بخشی»، «اصلاح محیط»، «تهذیب ظاهر و باطن»، «عینیت‌بخشی به آموزش»، «عمل‌گرایی»، «درونی‌سازی آموزه‌ها» و... را مدّنظر قرار داده و با روش‌های «ابراز محبت»، «تغییر موقعیت»، «آموزش به شرط عمل»، «گفتگو درباره مسائل اخلاقی»، «سوال و جواب»، «تحریک انگیزه»، «بازگشت»، «خوبی در مقابل بدی»، «فریضه‌سازی» و... به رشد متربی همت گماشت؛ تا وی از این رهگذر به هدف غایی تربیت یعنی «قرب الهی» دست یابد.روشی که برای رسیدن به این منظور در پیش گرفته شد، ترکیبی از روش‌های توصیفی و تحلیلی می باشد. بدین صورت که ابتدا در آموزه‌های امام سجادو شروح آن ها دقت شده و برای فهم عمیق‌تر، آیات و روایات مرتبط با موضوع نیز مورد استفاده قرار گرفت؛ سپس با استفاده از روش اکتشافی، الگوی تربیت اخلاقی مبتنی بر معارف گفتاری و رفتاری آن حضرت در قالب‌هایی همچون مبانی، اهداف، اصول و روش‌ها ارائه گردید.از آن جا که آموزه‌های گفتاری و رفتاری امام سجادو به ویژه صحیفه سجادیه، سرشار از راهنمایی‌های تاثیرگذار برای مربی و به تبع آن متربی است، می توان تصویر جامعی از یک نظام تعلیم و تربیت را برای پیرایش رذائل و پرورش فضائل در قالب الگو نشان داده و جایگاه عظیم و نقش آن حضرت را در نخبه‌پروری علمی و ایمانی نمایان ساخت.کلید واژه ها: امام سجاد ، صحیفه سجادیه، آموزه های تربیتی، الگوی تربیت اخلاقی