جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحولات اجتماعی فرهنگی و ادبی در میان یک ملت، همیشه تابعی از تحولات سیاسی آن قوم است. گاهی در یک محدوده زمانی خاص، ممکن است شاعر، ادیب و نویسنده ای به دلایلی خاص مورد توجه اربابان امور و یا مورد بی توجهی قرار گیرد. روزگارانی دیگر، همین شخص، که شاید قرنها نیز از ایامش سپری شده است، جایگاهی ویژه را به خویش اختصاص دهد، که از نمونه های بارز آنها می توان به ادیب اندیشمند، ثعالبی نیشابوری اشاره کرد که به رغم موقعیت متعالیش درگذشته اکنون جایگاهش در ادب ایران کم رنگ، بلکه فراموش شده است. اکنون ما نیز، به دنبال این گفتار، از سخنوری (ابوالحسن باخرزی) یاد می کنیم که بر خلاف آوازه گذشته اش، امروز در زیر چرخهای سیر تحول اجتماعی و سیاسی وطن ما مجروح، بلکه مقتول شده و در میان غبار این تحولات پیوسته و شگرف زمان و مکان مدفون گشته و به دست فراموشی سپرده شده است.

شعر عربی در خراسان قرن چهارم و پنجم، در میان طبقات برجسته اجتماع، چون علما،‌ فقها، متصوفه، عرفا، سیاسیون و ادبا، از منزلتی بس نیکو برخوردار بود و بسیاری از اقشار یاد شده طبع خویش را در اغراضی چند آزموده اند و آثاری را از خویشتن بر جای نهاده اند. نیشابور نیز، به جهت وجود انبوه طبقات مذکور، بازارش گرمتر و پر رونق تر بود. گستردگی اشعار این ولایت و تنوع اغراض در آنها،‌ که خود نشان از تفکر،‌ فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن می دهد، سبب شد تا نگارنده پس از تقسیم بندی آنها در موضوعات گوناگون به «رثا»، که شایعترین ابواب شعری در میان همه ملل بوده است، بپردازد و گوشه ای از احساسات و عواطف این ملت را در اشعار مرثیه ایشان، به جویندگان فرهنگ و ادب خراسان بنمایاند.

بدون شک هر شاعری هر مرتبه و مقامی از نوآوری و زیبایی در گفتار شعر داشته باشد، تحت تأثیر شعرای خوب قبل از خود قرار گرفته و می گیرد. اینگونه تأثر شعرا را برخی دانشمندان و اساتید نقد ادبی "سرقتهای ادبی" می دانند و آنرا کاری بسیار زشت و نقصی بزرگ به حساب می آورند. و برخی دیگر از اساتید نقد ادبی بر عکس آنرا یک مسأله طبیعی تلقی نموده و کلمات را به رودخانه ای که همه می توانند از آن بهره مند شوند تشبیه می کنند و چناچه شاعری که تحت تأثیر شعرای پیش از خود قرار گرفته باشد و گاه معنای یک بیت را در قالب دیگری آورده و یا نیم بیت یا کمتر از آن از شعر آن شعرا استفاده نموده باشد، این کار را عیب و نقصی بر وی نمی دانند و بر عکس آنرا تحسین کرده و یک نوع مهارت ادبی می دانند. شاعری که مقاله خود را درباره سرقتهای او نوشته ام، ابودهبل جمحی یکی از بزرگترین شعرای قرن اول هجری به شمار می آید، شاعری که دارای جایگاهی خاص در میان شعرای بزرگ آن دوران بوده و مقام شعری او را تمام ادبا و تاریخ نویسان برجسته ادبیات عرب تأیید نموده اند. این شاعر بزرگ تحت تأثیر شعرای پیش از خود از شعرای معروف جاهل مانند بشامه بن الغدیر، طرفه بن العبد، نابغه ذبیانی، زهیر ابن ابی سلمی، الشماخ بن ضرار ذبیانی، عروه بن اذنیه و غیره قرار گرفته که بعضی از ادبا و ناقدان آنرا به عنوان "سرقت" می دانند و این کار را عیب و نقص بزرگی بر ابودهبل به حساب آورده و بعضی دیگر آنرا یک نوع مهارت ادبی می شمارند که به شعر او زیبایی و ظرافت خاصی بخشیده است.

استان خوزستان در تمام دوره‌های تاریخی در علم و معرفت سرآمد بوده و چشمه‌های علم وادب پیش ازظهور اسلام در آن جوشید و دانشگاه جندی شاپور نمونه‌ای بارز بر این ادعاست و در دوره های اسلامی به پیشرفت خود در تمام زمینه‌های دانش ادامه داد .اما در مورد شعر عربی خوزستان ، شاعرانش در آن ابداع بسیار داشتند و در تمام درون مایه‌های شعری از جمله : مدح ، رثاء ، غزل ، فخر ، وصف ، حکمت و ... شعر سرودند و همچنین در قالب‌های مختلف مثل : فن موشح ، قصیده ی عمودی ، تخمیس ، شعر آزاد و فن بند و ... به نظم شعر پرداختند و آنها بودند که فن بند را اختراع کردند که بعدها این فن ، زمینه را برای ظهور شعر آزاد مهیا ساخت .و ادبیات در دو عصر مشعشعیان و کعبی‌ها به بالاترین مرتبه‌های پیشرفت و ترقی رسید که می توان آن را با ادبیات عربی در دوران طلایی اش برابر دانست و شاعرانی گرانقدر از این استان ظهور کردند که مایه‌ی افتخار آن در تمام دوران بودند واز جمله‌ی آنها می توان به شهاب الدین موسویّ وابن رحمه حویزیّ وهاشم کعبیّ و ... وبه طور کلی می‌توان شعر خوزستان را شعر دینی توصیف کرد چونکه اغلب شاعران آن از رجال دین بودند .

یکی از راه های حفظ و انتشار اشعار در گذشته روایت راویان بوده است. معنای لغوی روایت در عربی حمل آب بوده و سپس در مفهومی مجازی به نقل شعر و خبر نیز اطلاق شده است. در زبان فارسی شاعران با آوازی خوش اشعارخود را می خواندند و یا برای خود راوی یا راویانی بر می گزیدند با حافظه ای قوی تا اشعار آنان را با آواز بخواند. این راویان ویژگی هایی داشتند. در این نوشتار این ویژگی ها از لابه لای سروده های شاعران استخراج و تحلیل شده است.