جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سه فرقه اشاعره،حنابله و معتزله در دوره سلجوقي درفاصله سال هاي(429-590ق)درتعامل همگرايي و واگراييبايکديگربودند.اشاعره وحنابله ازگروههاي اهل سنت بودندودرمسائل فکري واعتقادي نسبت به ديگرگروهها داراي همگرايي بيشتري بودند واين رونددردوره سلجوقي همواره تداوم يافت.بااين وجود منازعات ودرگيري هاي زيادي بين دو گروه دردوره سلجوقي روي داد. ازسال467تا512قتعامل خليفه وسلطان سلجوقي درحالت واگرايي بود وقدرت خليفه محدود به امور مذهبي شده بود وباقدرت گرفتن سلطان، وزير او خواجه نظام الملکنيز داراي قدرت زيادي بود ونظاميه بغداد رابراي حمايت از اهل سنت علي الخصوص انديشه شافعي- اشعري بنانهاد. درگيري هايي که بين‌اشاعره وحنابله رويداد نسبت به دوره ي اول سلجوقي داراي خشونت بيشتري بود ومنجر به قتل و خونريزي شد.اما روابط معتزله با اشاعره وحنابله به گونه ديگري بود. در دوره سلجوقي تعامل اشاعره وحنابله بامعتزله در زمينه تأثير گذاري وتأثيرپذيري از همديگردرزمينه دانش هاي کلامي،فقهي وحديثي همواره تداوم داشت.امادرعرصه روابط اجتماعي وسياسي معتزله بغداد فشارسياسي واجتماعي زيادي رامتحمل شدند،خليفه عباسي القائم دستورقرائت دوباره اعتقاد نامه قادري را به منظور تضعيف معتزله صادر کردو اشاعره و حنابله دراجراي اين فرمانباخليفه هماهنگ بوده ودراجراي آن خليفه را مساعدت نمودند.عوامل متعددي درهمگرايي و واگرايي اشاعره، حنابله ومعتزله دردوره سلجوقي دربغداد دخالت داشته اند.دررابطه باواگرايي اشاعره وحنابله دردوره سلجوقي دربغدادپنج عامل ؛گرايش حنابله به تجسيم، گرايش اشاعره به تصوف، همگرايي وواگرايي بين سلطان سلجوقي و خليفه عباسي،تأسيس نظاميه توسط خواجه نظام الملک وحمايت آشکار وپنهان او از اشاعره بيش از ساير عوامل تأثير گذاربود.دررابطه باتعامل معتزله با اشاعره و حنابله ،رويکرد معتزله در باب خلق قرآن و حوادثي نظير صدور فرمان محنه ازسوي مأمون وحمايت معتزله از خليفه وآزار وشکنجه فقها توسط عوامل خليفه بيش ازساير عوامل موثربوده است.دراين پايان نامه تلاش شده است تا باعنايت به عوامل وفرضياتي که مطرح شد تعامل همگرايي و واگرايي اشاعره ،حنابله و معتزله دردوره سلجوقي دربغداد (429-590 ق) تبيين و بررسي شود.

كتاب «السلفيه بين أهل السنة و الإمامية»، مقارن 1417 ق به زبان عربى در علم كلام نگارش يافته، مولف با مطالعات تطبيقى به نقد و تفسير سلفيه و تاريخ و پيشينه اين مذهب پرداخته، نظر اهل سنت و شيعه اماميه را در رد عقايد و افكار آنها مورد بررسى قراد داده است. كثيرى در مقدمه خود مى‌ نويسد، در كشور مغرب عربى مذهب مالكى رواج داشته و مردم نسبت به ديگر مذاهب اسلامى آگاهى چندانى ندارند، وجود اختلافات فكرى و عقيدتى جديد سبب تشتت آراء و افكار اختلاف در احكام فقهى پراكندگى جامعه شده است. اين مسئله ذهن او را به خود مشغول كرده، براى خروج از اين بحران، تصميم به تحقيق و بررسى علل و اسباب آن مى‌ گيرد و تلاش مى‌ كند كسانى كه اين بحران‌ ها را هدايت مى‌ كنند، بشناسد و چون در كشور مغرب مراجع و مصادر لازم و كافى براى شناخت مذاهب اسلامى كم بوده است، به شرق مسافرت كرده و كتاب حاضر را كه جواب صدها سئوال در زمينه عقايد و مذاهب است، مى‌ نگارد (به رشته تحرير در مى‌ آورد). وى در ادامه مى‌ گويد: او سعى كرده علت اختلافات دينى و اسباب و عوامل آن را در عصر حاضر روشن كند. و كسانى كه پشت پرده فتنه‌ هاى مذهبى را هدايت كرده و جنگ‌ هاى طايفه‌ اى را به راه انداخته و وحدت مسلمانان را از بين برده‌ اند، بشناساند. سپس مى‌ نويسد: سر منشاء اختلافات و فتنه‌ ها را بايد در نحوه شكل‌ گيرى مذهب حنفى جستجو كرد. بايد نحوه دعوت و انتشار و ارتباط آن با مخالفين مورد بررسى قرار گرفته، عقايد و خصوصيات فقهى آن نقد و بررسى گردد تا چگونگى شكل‌ گيرى سلفى‌ ها روشن شود. به گفته مولف هدف اين كتاب پاسخ بسيارى از مغالطات سلفى‌ هاست، روشى كه ريشه در مذهب حنبلى دارد.

خواجه عبداالله انصاری (396-481ق) عارفی حنبلی است كه در انديشه های خود به تلفيقی از آراء اهل ظاهر و باطن رسيده، شريعت را با طريقت همراه نموده و طريقت صحو را با سكر آشتی داده است. ابتكاری نوين در عرفان عملی و تبيين علمـی مراتـب سـير و سـلوك دارد و عرفان و تصوف را با اخلاق تلفيق نموده و چه در تفسير قرآن و چـه در بيـان مراتـب سـير و سلوك همواره با آيات قرآنی و احاديث آغاز نموده و قرآن و سنّت را مبنای اصلی انديشه های خود قرار داده و اگر چه در مذهب حنبلی متعصب بوده و به متكلمين، فلاسفه و ديگر مذاهب اسلامی تاخته، اما در سلوك عرفانی و لطافت روحی و نثر مسجع با آثار متعدد خود كـه امـلاء نموده راهی نو در ادبيات عرفانی فارسی گشوده اسـت بـرای علـم تقسـيم بنـديهـايی دارد و طرحی جديد برای تعليم و تربيت ارائه می دهد.

قلمرو حکومت عقل بر رد و قبول امور آیا ادیان را نیز در بر می گیرد؟ آیا ایمان حاصل برهان و استدلال است یا منشاء دیگری دارد؟ اگر در ایمان به برهان عقلی نیازی نیست پس منشاء آن چیست؟ در این مقاله پس از بحثی اجمالی در این مقولات به بررسی و نقد نظرات ابن جوزی پرداخته شده است. ابن جوزی – واعظ، مفسر و فقیه حنبلی – با تأکید بر لزوم عقل و استدلال برای وصول به اعتقاد دینی، کتاب تلبیس ابلیس را آغاز می کند، اما پس از نکوهش و سرزنش فیلسوفان و ناتوان از توفیق در مناظره با آنان خواننده کتاب خویش را میان تقلید – که عقل در آن راه ندارد – و استقلال عقلی – که ترک جمود بر ظواهر است – سردرگم رها می سازد.