جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به نظر می رسد تمرکز و تاکید بر رشته و میان رشته در حوزه علوم و معارف، با تقسیم بندی علوم و روابط اجتماعی و فرهنگی دانش پیوند داشته باشد. تاریخ طبقه بندی علوم حکایت از آن دارد که معیار تقسیم بندی یا هستی شناختی و اخلاقی بوده است یا روش شناختی و معرفت شناختی. مبنای وجودشناختی بر پایه این امر شکل گرفته است که وجود دارای سلسله مراتب است؛ مبنای اخلاقی نیز به میزان اثربخشی و فایده علوم در رفع احتیاجات زندگی عملی فردی یا اجتماعی مربوط است. در مقابل، مبنای روش شناختی بر این واقعیت مبتنی است که روش های کشف حقیقت و اثبات دیدگاه درست، بسیار متنوعند. بنابراین، روش کسب معرفت در برخی از علوم از بقیه متفاوت و کامل تر تلقی شده است. بر همین قیاس، هر شاخه و رشته از علم بر مبنای معرفت شناختی، بر نظام حقیقت تاکید داشته است. این که کدام معیار، معیار اصلی طبقه بندی علوم باشد، گرایش دارندگان علوم به سمت رشته یا میان رشته را نیز تعیین می کند. حسب این تمایز، «میان رشته ای»، در وهله اول، با عطف توجه به معیار هستی شناختی و اخلاقی، مطرح شده است و در مقابل، «رشته» با عطف توجه به معیار روش شناختی و معرفت شناختی به دست آمده است. در دوران مدرن، به دلیل غلبه تقسیم بندی ناشی از معیارهای روش و صدق، «رشته» مبنای آموزش و پژوهش قرار گرفت، اما به دلیل خدشه در این معیار، بار دیگر به معیارهای هستی شناختی و اخلاقی توجه شده و میان رشته ای در کانون توجه قرار گرفت. سیالیت معیار «روش» در مقام مقسّم علوم، مرزبندی های موجود را دچار چالش کرده است و توجه به فایده مندی علوم از جنبه حل المسائلی، افق همکاری های میان رشته ای را نوید داده است. از این نظر، این مطالعه به بررسی این نسبت سنجی می پردازد.

ک » علم و مبتنی بر مسئله ی « هویت شناسی » از فروع مبحث « طبقه بندی علوم » ، از دید مؤلف مقاله نگریست: « طبقه بندی علوم » است. از نظر وی می توان با دو رویکرد، به مسئله ی « وحدت و تمایز علوم ترسیم » : 1. پسینی، 2. پیشینی. طبق تعریف ایشان طبقه بندی علوم، با رویکرد پسینی عبارت است از مؤلف در .« مهندسی مطلوب معرفت » : و با رویکرد پیشینی، عبارت است از « جغرافیای میراث معرفتی بشر همچنین اشاره به اهداف و فواید ،« علوم انسانی اسلامی » و « علم دینی » متن مقاله، پس از ارائه ی تعاریف طبقه بندی علوم و ضروت آن، نگاهی گذرا به تاریخچه ی طبقه بندی در دنیای غرب و نیز جهان اسلام افکنده است. در ادامه نیز با نقد اجمالی نظریه های مختلف در باب ملاک وحدت و تمایز علوم و تبیین سازواری چندوجهی مانعه الخلوی مؤلفه های رکنی علم) منطق پیشنهادی خود برای ) « نظریه ی تناسق » تفکیک و طبقه بندی علوم را که مبتنی بر نظریه ی مزبور است ، ارائه می کند. در انتها نیز سؤالات و اشکالات هرم- » احتمالی وارد بر نظریه را مطرح کرده، پاسخ می گوید. وی الگوی پیشنهادی خود را طبقه بندی(هرم- شبکه سان علوم می نامد.

دانش تاریخ در میان اندیشمندان مسلمان از جایگاه ناسازه ای (پارادوکسیکال) برخوردار است. این دانش، از سویی، به عنوان مهم ترین حوزه معرفتی برای عبرت گرفتن جهت نیل به سعادت دنیوی و اخروی مورد تاکید قرار گرفته است و از سوی دیگر، در طبقه بندی علوم نزد مسلمانان، اغلب نادیده گرفته شده است؛ تا آنجا که بسیاری از اندیشمندان مسلمان حتی در میان علوم نقلی هم از آن یاد نکرده اند. در این میان، امام خمینی از نوادر عالمان مسلمان است که به دانش تاریخ، هم از حیث فایده آن برای عبرت گرفتن و هم از حیث اهمیت آن به عنوان یکی از علوم شریفه، که به مثابه دانشی مستقل شان و اعتبار بالایی دارد، توجه نموده است. ایشان اگرچه کتاب مستقلی درباره تاریخ ندارد، اما همواره در آثار مختلف خود، در سخنرانیها، بیانیه ها و... به علم تاریخ اشارات زیادی کرده اند. نوشتار حاضر به دنبال تبیین این رویکرد استعلاجویانه امام خمینی در باب دانش تاریخ است.

کتاب طبقه­ بندی علوم از نظر حکمای مسلمان، علاوه بر ارزش تاریخی و فلسفی­ اش، در مباحث کنونی مربوط به اسلامی کردن علم در سراسر جهان اسلام نیز حائز اهمیت است. نظر به اهمیت طبقه ­بندی علوم در اسلام باید گفت که این کتاب نخستین اثری است که به شیوه­ای محققانه و در عین حال به زبانی جدید به این موضوع می­پردازد. روش نویسنده در این کتاب استفاده از متون اصلی و ارجاع به منابع اولیه است؛ وی در این تحقیق بنیه علمی دقیقی را از سنت عقلی اسلام ارائه می­دهد. وی متعلق به عصری نوظهور از محققان مسلمان است که هم نگرش اسلامی سنتی دارند و هم با تفکر جدید غربی به خوبی آشنا هستند. اهمیت مطالعه این کتاب در این حقیقت نهفته است که مولف توانسته است در آن یکی از جنبه­ های مهم حیات عقلی اسلام را با زبانی قابل فهم برای کسانی که نمی­توانند مستقیماً از منابع کهن بهره ببرند و به وجهی معتبر که خود متعلق به سنت اصلی اسلام است، فراروی خواننده امروز قرار دهد. این اثر را باید منبع مهمی برای درک بهتر برخی از جنبه­ های تفکر اصیل و دیرینه اسلامی به شمار آورد که در زمینه فلسفه علم در اسلام نیز مهم است.

ظهور تدریجی زمینه های تمدنی اسلام، انشعاب علوم به رشته های گوناگون و طبقه بندی دانش ها با ملاکها و معیارهایمختلف، به صورت یک نیاز علمی بنیادین در دنیای اسلام دنبال گردید و در دوره میانه به صورت سنتی تخصصی درآمد وچشم انداز هر دانش و نسبت آن با دانش های دیگر روشن تر شد و نیازهای فکری و فرهنگی جهان اسلام از این مسیر تغذیهشد. در این نوشتار تلاش شده است ضمن معرفی اجمالی طبقه بندی های مهم و اصیل و مقایسه آنها، عوامل و زمینه هایطبقه بندیها و نقاط ضعف و قوت و سیر تحول آنها نشان داده شود. نیز ملاکات طبقه بندیها مانند علوم حکمی و غیرحکمی، علوم عقلی و علوم نقلی (شرعی)، صنایع نظری و صنایع عملی، علوم عربی و غیرعربی، مسئله شرافت علوم و...نتایج حاصل از آنها به عنوان مسئله های اساسی تحقیق، نقد و بررسی شده، مورد تامل قرار گیرد.

هرگونه اقدام در جهت طراحی نقشه علمی جمهوری اسلامی ایران از یک سو مستلزم بازگشت به مبانی اسلامی در ساحت طبقه بندی علوم و از سوی دیگر، تبیین فلسفه تعلیم و تریبت مبتنی بر آموزه های اسلامی است. در مقاله حاضر سعی کرده ایم در یک بررسی تطبیقی، دیدگاه دو تن از بزرگان حکمت متعالیه را در موضوع اول، مورد بررسی قرار دهیم. ملاصدرا تمام علوم و معارف را در شبکه و منظومه ای خاص (دینی و الهی) میبیند و بر این اساس، علوم اخروی و الهی و حکمت نظری را بر علوم دنیوی و حکمت عملی مقدم میداند. طبقه بندی علوم از نظر حضرت امام(ره) مبتنی بر انسان شناسی ویژه ایشان است. از نظر امام(ره) انسان به طور اجمال و کلی دارای سه نشئه و صاحب سه مقام و عالم است و کلیه علوم نافع به این سه بر می گردد؛ یعنی: علمی که مربوط است به کمالات عقلیه و وظایف روحیه؛ علمی که مربوط به اعمال قلبیه و وظایف آن است؛ علمی که مربوط به اعمال قالبیه و وظایف نشئه ظاهره نفس است. به نظر حضرت امام(ره) سایر علوم، داخل در یکی از این اقسام است.

پيامبر خاتم (صلى الله عليه وآله) با سر دادن نداى «قولوا لا اله الاّ اللّه تُفلحوا» جهان بينى ويژه و نوينى را عرضه داشت. اين جهان بينى با تكيه بر وحدانيت خدا و روز بازپسين دلهاى انسانها را به سوى جهانى برتر از جهان ماده و طبيعت سوق داد، اگر چه كه ديدگان بشر را نيز به روى طبيعت و جهان مادى گشود و راه هاى شناسايى كائنات و حقيقت اشيا و انديشيدن به شگفتيهاى طبيعت و تأمل در كيفيت و اسرار وجود را به وى آموخت و در اين سير او را به تعقل و تفكر و بهره گيرى از مشاهده و حس و تجربه فراخواند. ترديدى نيست كه در پرتو اين نگرش به هستى، بينش مسلمانان ژرف تر و آگاهيشان گسترده تر و انگيزه آنان براى بدست آوردن دانش بيشتر شد، افزون بر اين، گفتارهاى بليغ پيامبر (صلى الله عليه وآله) و خاندان و اصحاب نامدارش درباره منزلت دانش، اشتياق ايشان را به تحصيل علم افزون ساخت. در این مقاله موضوعات ذیل مورد بررسی قرار می گیرد: تكوين نظام آموزشى، كيفيت دانش گسترى مسلمانان، نخستين كوششهاى مسلمانان در كار ترجمه، كتاب و كتابخوانى در تمدن اسلامى، مسلمانان و طبقه بندى علوم، مسلمانان و دانشهاى نوين، انتقال علوم به غرب.

هرگونه اقدام در جهت طراحی نقشه علم در جمهوری اسلامی ایران از یکسو مستلزم بازگشت به مبانی اسلامی در ساحت طبقه بندی علوم و از سوی دیگر تبیین فلسفه تعلیم و تربیت مبتنی بر آموزه های اسلامی است. در مقاله حاضر سعی کردهایم در یک بررسی تطبیقی دیدگاه دو تن از بزرگان حکمت متعالیه را درباره این موضوع، مورد بررسی قرار دهیم. ملاصدرا تمام علوم و معارف را در شبکه و منظومهیی خاص(دینی و الهی) میبیند و برین اساس، علوم اخروی و الهی و حکمت نظری را بر علوم دنیوی و حکمت عملی مقدم میداند. طبقه بندی علوم از نظر حضرت امام مبتنی بر انسانشناسی ویژه ایشان است. از نظر امام انسان بطور اجمال و کلی دارای سه نشئه و صاحب سه مقام و عالم است و کلیه علوم نافع به این سه برمیگردد، یعنی علمی که مربوط به کمالات عقلیه و وظایف روحیه است، علمی که مربوط به اعمال قلبیه و وظایف آن است و علمی که مربوط به اعمال قالبی و وظایف نشئه ظاهری نفس است. بنظر حضرت امام علوم دیگر داخل در یکی از این اقسامند.

یکی از مهمترین مسائل علم شناسی فلسفی مبحث طبقه بندی علوم است. ارائه نظام جامعی از دانش ها از ضرورتهای پیش روی همیشگی علم ورزان بوده است. مبحث طبقه بندی علوم پاسخگوی این نیاز است. با توجه به اهمّیت این موضوع بسیاری از فیلسوفان سعی نموده اند تقسیم بندی نسبتا جامعی از علوم ارائه دهند. ملاکها ، معیارها و مبانی فلسفی و منطقی هر یک از فیلسوفان در طبقه بندی ارائه شده تأثیر چشمگیری دارد. دانشمندان دوران تمدّن اسلامی نیز هر یک با توجه به گرایش فلسفی خود نظم خاصّی را برای دسته بندی علوم پیشنهاد نموده اند. در این میان ابن سینا از همه بیشتر و عمیقتر بدین موضوع پرداخته است. در این پژوهش سعی شده است ضمن ارائه تفصیلی طبقه بندی ابن سینا از دانش ها، به مهمترین ملاکهای وی در این بحث اشاره نماییم. به نظر می رسد طبقه بندی ابن سینا با توجه به ملاکهای وحدت و تعدّد علوم از چند ملاک مهم در طبقه بندی خویش بهره جسته است. موضوع، غایت، روش و همچنین قوای شناختی نفس انسانی از جمله ملاکهای ابن سینا در بحث طبقه بندی علوم است.