جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبلیغ و دعوت به حق بعد از پذیرش و اعتقاد به اسلام یکی از مسائل دینی است که پیش از خلقت حضرت آدم(ع) نیز میان ذات اقدس الهی و مخلوق ناسپاسش (ابلیس) به آن توجه شده است.در قرآن کریم و روایات برای جهانی‌تر شدن و سعادتمندی بشر از سه شیوه حکمت، موعظه و جدل استفاده شده است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش نقلی و وحیانی و استمداد از اسناد کتابخانه‌ای به صورت محیطی و محدود به گردآوری و تحلیل و پردازش داده‌ها پرداخته و با جستاری در آیات مرتبط با موضوع و روایات معصومین (ع) این موضوع را تحلیل و تبیین می‌کند در پژوهش پیش رو این تحقیق روشن می‌شود که چرا و چگونه ممکن است انسان مسلمان با استفاده از سه شیوه قرآنی (حکمت، موعظه و جدل) به امر دعوت همه گروه‌ها و سخن گفتن با مخالفان اهتمام بورزد و در این مسیر بایدها و نبایدهای این سه شیوه چیست؟ و تأثیر این سه شیوه از دیدگاه قرآن و روایات با ذکر نمونه‌های آن چگونه بوده است؟

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد. حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد. برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد. این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد سوم: المسائل الصاغانية، الفصول العشرة في الغيبة، رسالة حول خبر مارية و المسائل الطوسية؛ المسائل الصاغانية را شيخ مفيد در جواب ايرادات يكى از مخالفان شيعه در برخى از مباحث فقهى نگاشته است. اين كتاب از كتب فقهى و استدلالى معتبر و مورد توجه علما و فقهاى شيعه در طول هزار سال عمر آن مى‌باشد. علما و دانشمندان بزرگ شيعه در كتاب‌هاى خود از آن نقل كرده و بر آن استناد نموده‌اند. شیخ مفید در سرتاسر ممالك اسلامى نمايندگانى داشته كه مردم را با معارف اهل بیت آشنا مى‌كرده‌اند. نماينده ايشان در صاغان، كه يكى از شهرهاى استان خراسان است، نامه‌اى براى او مى‌فرستد و ايرادات فقهى يكى از علماى حنفى و تهمت‌هايى كه بر مذهب شيعه وارد كرده را مطرح ساخته، از شيخ جواب آنها را مى‌طلبد. شیخ مفید با نگارش اين كتاب آن ايرادات را پاسخ داده و از كيان مذهب شيعه دفاع كرده است. ايشان تعدادى از ايرادات ابو حنیفه بر شيعه و برخى نظريات وى را كه در تعارض با قرآن و سنت و ضروريات دين اسلام بوده مطرح كرده است.

از ویژگی های فرشتگان که برآمده از متون دینی است، وصف عصمت می باشد. در میان اندیشمندان مسلمان، اصل وجود این صفت، مورد اتفاق بوده و آنچه محل مناقشه و اختلاف می باشد، پذیرش یا انکار آن به عنوان وصفی ذاتی و جبلّی فرشتگان است؛ یعنی نزاع اصلی بر سر آن است که آیا تمام کارگزاران غیبی الهی، معصومند و هرگز هیچ گونه خطایی از ایشان سر نمی زند، یا اینکه تنها برخی از آنها واجد این موهبت هستند و در طبیعت فرشته، امکان ورود خطا و عصیان، وجود دارد. در این نوشتار به طرح و بررسی ادله هر دو طرف می پردازیم و در انتها روشن می شود که در مجموع، ادله و شواهد طرف داران عصمت فرشتگان از اتقان بیشتری برخوردار است. زیرا ایشان علاوه بر ارائه دلایل نقلی معتبر فراوان، شواهد عقلی نیز بر آن یافته اند و نیز به خوبی از عهده پاسخ به شبهات مخالفین برآمده اند.

«الغدیر و المعارضون» اثر علامه سید جعفر مرتضى عاملى، در سال 1417 ق به زبان عربى تألیف شده است. مؤلف در این کتاب داستان غدیر خم را با تمام اهميّت و حساسیتى که دارد مورد بحث قرار داده و از نقاط ابهام و برداشت‌ هاى اشتباهى که درباره آن ابراز شده، پرده برداشته است. کتاب مشتمل بر دو مقدمه و شش فصل و هر فصل مشتمل بر عناوینى است. برخى از عناوین مباحث عبارت است از: غدیر و امامت، توطئه‌ گران و کینه‌ توزان، رسول اکرم (ص) خیانت کاران را مى‌ شناخت، بررسى زمان و مکان واقعه غدیر، غدیر در سایه تهدیدات الهى. واقعه غدیر از سرنوشت‌ ساز ترین و حساس‌ ترین جریانات اسلامى است. در فصل اول کتاب، قبل از شروع موضوع، به تفسیر تاریخى اصطلاح شایع و معروف «حدیث الغدیر» اشاره مى‌ کند. در فصل دوم و سوم کتاب از معارضان، چهره‌ نمایى شده و آگاهى رسول الله (ص) از موضع آنان ذکر شده است. در این راستا از کتب مختلف به خصوص کتاب شرح نهج‌ البلاغه ابن ابى‌ الحدید معتزلى، سخنانى تاریخى نقل شده است. در فصل سوم، چهارده روایت در رابطه با اعلان امامت على (ع) توسط رسول خدا (ص) از منابعى چون مجمع‌ البیان، شواهد التنزیل و الدرّ المنثور نقل شده است. در فصل چهارم، برخوردهاى اصحاب در مواجه با این ماجرا نشان داده شده است. عده کثیرى با سخن پیامبر در روز غدیر به مخالفت پرداختند و عده قلیلى اوامر ایشان را پذیرفتند. در فصل پنجم، تهدید الهى در انجام ندادن رسالت ابلاغ امامت با تفسیر «و إن لم تفعل فما بلغت رسالته...» مورد بحث قرار گرفته است. در فصل آخر کتاب نیز چرایى گزینش مکان و زمان این ابلاغ در یازده عنوان تبیین شده است.

مدارا یکی از اصول اخلاقی اسلام است که پیشوایان دین در تعامل با دیگران بر آن تأکید داشته اند. پیامبر صلیالله علیه و آله و ائمّه اطهار علیهم السلام که جانشینان به حق او بودند، در جایی که مدارا موجب آسیب به اساس اسلام یا مصالح جامعه اسلامی نمیشد، همواره در برخورد با مخالفانشان با مدارا رفتار میکردند. این تحقیق بر آن است اصل مزبور را در سیره پیشوایان اسلام بازکاوی کند تا هم پاسخی باشد به دشمنان اسلام که پیشوایان دین را خشونت گرا معرفی میکنند و هم الگویی باشد برای پیروان، تا از سیره این بزرگان برای تعامل با مخالفان سود بجویند. این پژوهش با رویکرد نظری و تحلیلی، مواردی را که پیشوایان دین در آن با مدارا و مواردی که با قاطعیت رفتار مینمودند، تحلیل و بازشناسی نموده است.

سیره نبوی همچون مشعلی بر سر راه رهبران و رهروان مسلم است، پس باید در آن تأمل شایسته نمود تا از راز و رمز موفقیت پیامبر(ص) و صحابه کرام او بهره مند گردید، چون تحلیل ابعاد و زوایای زندگی پر رمز و راز پیامبر(ص) می تواند ما را به اصولی رهنمون باشد که از آنها راهکارهای عملی برای زمان حاضر و همه زمانها به دست آید. سؤالاتی که اینجا مطرح است اینکه پیامبر(ص) مدیریت سیاسی جامعه اسلامی را به چه شیوه ای انجام داده است و رفتار و تعامل سیاسی ایشان با مخالفان و دشمنان اسلام به چه صورتی بود؟ پیامبر گرامی اسلام(ص) با مخالفان و دیگراندیشان (مشرکان، منافقان و اهل کتاب) با مدارا و ملایمت یا با تندی و خشونت رفتار نموده اند؟ مدارا و نرمش به عنوان یک اصل ارزشی قرآنی در زندگى سیاسى و اجتماعى آنان چه جایگاهى داشته است و تا کجا به آن عمل مى فرمودند؟ پاسخ به این سؤال و سؤالات دیگر، نوشتار حاضر را موجب گشته اند؛ زیرا نه تنها اندیشه و تحلیل و بررسی درباره سیره نبوی امری ضروری بوده، بلکه پی جویی راه و روش تحلیل سیره سیاسی نبوی نیز دو چندان ضروری خواهد بود؛ بسان موضوعی که این مقاله درصدد کشف پاره ای از ابعاد آن برآمده است. می توان گفت: تحقیق حاضر درصدد بازکاوی مختصر سیره سیاسی پیامبر و تبیین نظری نحوه برخورد پیامبر(ص) با مخالفان خود است. این پژوهش با رویکرد نظرى و تحلیلى، مواردى را که رهبران دین در آن با مدارا و مواردى که با قاطعیت رفتار مى نمودند، تحلیل و بازشناسى نموده است.

بی‌تردید نمی‌تو‌‌ان حکومتی را یافت که مخالف نداشته باشد وهمه حکومتها چه حق و چه باطل، دارای مخالف هستند و حکومت امام‌علی(ع) نیز از این امر مستثنی نیست.این نوشتار در صدد آن است که به بررسی نگرش سیاسی مولا علی(ع) و راهبردهای ایشان در مقابل مخالفین زمان خود بپردازد، تا روش آن حضرت، الهام‌بخش روزگار ما نیز باشد.نگارنده در این رساله ابتدا به معناشناسی واژه‌ی مخالف و سپس به فلسفه به وجودآمدن این نوع مخالفتها پرداخته است.از عنصرهای مخالف‌آفرین در حکومت آن حضرت می‌توان به عامل‌های: نژاد و قومیت ، دین و مذهب ، اخلاق و ارزشها و عامل سیاسی و اجتماعی اشاره کرد.در ادامه‌ی این رساله، به معرفی اقسام مخالفان و تشریح انگیزه‌ها و اهداف آنان پرداخته شده، که می‌توان از عواملی مانند دنیاپرستی، کینه‌توزی ، قدرت‌طلبی ، براندازی حاکمیت دینی ،تضعیف باورها و … یاد کرد.همچنین کاوش‌هایی در زمینه روشها و تاکتیکهای مخالفان، شیوه رفتار مولا علی(ع) با آنان، حقوق و آزادی‌های مخالفان در حکومت علوی صورت گرفته است.ازمهمترین تاکتیکهای مخالفان می‌توان به مواردی از قبیل ایجاد شبهه، شعارهای عوام فریبانه، جوسازی، استفاده ابزاری از مقدسات و… اشاره کرد. در مورد سبک رفتار آن حضرت با مخالفین خود، می‌توان گفت که مولا علی(ع) با توجه به موقعیّت‌ها و عکس‌العمل‌های متفاوت آنان، از روشهای متفاوت گفتگو، مدا‌‌‌ر‌‌‌ا و قاطعیت استفاده کرده است.در سیره حکومتی امیرالمومنین(ع)، مخالفان از حقوق و آزادی‌هایی از قبیل: حق حیات و آزادی تن ، آزادی بیان ، آزادی تفکر و اندیشه و…برخوردار بودند.

چکیدهدر این نوشتار بعد از تعریف، جایگاه و ضرورت کمال و فلسفه از دیدگاه فلاسفه اسلامی، به بحث کمال انسانی و نقش علم در رسیدن انسان به کمال مطلوب خود، پرداخته می‌شود. در ابتدا مفاهیمی همچون کمال انسان، معنا شناسی کمال، کمال اولی و ثانی، علم برتر و معنای فلســفه از منظر فیلسوفانی همچون ابن‌سینا، سهروردی و صدرالمتــألهین مورد بحث قرار می‌گیرند. در فصل دوم به معیارهای برتری علوم نسبت به یکدیگر پرداخته می‌شود و سعی می‌شود برای قضاوت در مقایسه علوم با یکدیگر ادله و معیارهایی معرفی گردد تا پس از شناخت این معیارها بتوان به مقایسه بین علوم پرداخت تا بدین وسیله علم برتر از سایر علوم بازشناخته گردد. در ادامه بحث به مباحث و ایراداتی که مخالفان فلسفه مطرح می‌نمایند و بر فلسفه اشکال وارد می‌کنند پرداخته می‌شود و به آنها پاسخ داده می‌شود که مجموعاً در قالب دوازده ایراد این بحث تدوین شده است. بحث حکمت متعالیه و نقش آن در باورها و اعتقادات دینی نیز در این نوشتار ذکر گردیده است. این پایان نامه با اثبات نقش فلسفه و حکمت متعالیه در کمال انسان به دفاع از جایگاه فلسفه اسلامی پرداخته است و نقش والای حکمت متعالیه در نیل انسان به کمال را بیان می‌دارد. مدعا در این پایان نامه این است که بخش عظیمی از کمال نهایی انسان در گروه علم آموزی و عمل بر اساس علوم یقینی است و حکمت متعالیه سرآمد تمامی علوم می‌باشد فلذا بیشترین نقش را در این بین دارا است. در پایان با جمع بندی ادله و معیارها و پاسخ به شبهات ضمن دفاع از جایگاه فلسفه اسلامی به نقشی که فلسفه و در رأس آن حکمت متعالیه در کمال انسان ایفا می‌کند خواهیم رسید.

تساهل و مدارا به منزله یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمل در مجموعه اندیشه های اسلامی واجد جایگاه والایی است. در این مقاله با استناد به منابع اسلامی، مبانی، اصول نظری تساهل بررسی می شود. قرآن کریم به مساله تساهل و مدارا در رفتار با دیگران از جمله اقلیت های دینی و نژادی توجه داشته است و یکی از ماموریت های پیامبران الهی را نیز همین می داند. ما در این نوشتار گستره تساهل و مدارا را مطرح و در ادامه ارزیابی می کنیم.