جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسالة الغفران هی الرسالة التی ألفها أبو العلاء المعری رائد التراث العربی- الإسلامی فی القرن الرابع و الخامس ردا علی الرسالة کتبها الیه علی بن منصور الحلبی، وقد وضع لها مقدمة طویلة جدا استلهم فیها من قصة المعراج والقرآن الکریم فأنشأ بوحی منهما رحلة خیالیة، رحلة إلی الجنة والنار، وهو یحشد نصها بالآیات والأشعار والأخبار والمناقشات اللغویة والنحویة لیستمد منها فی الوصف أو الحوار أو تبیین الشخصیة أو سرد الواقع، ویبرز کل هذه العناصر فی إطار وحدات مکانیة ینتقل من واحدة منها الی أخری مسلطا الضوء علی أوصافها و ملامحها؛ ومن هنا ندرس فی هذا المقال صورة المکان الذی یرسمه الکاتب بریشته فی کل مرحلة من هذه الرحلة، ونری کم استمد من القرآن والتراث فی تشکیلة بنیة المکان وکم اعتمد علی قدرة خیاله فی وصف فضاءاته و تجسید وحداته، وما هو أسلوبه فی ترسیم المساحات المکانیة المتخیلة.

بینامتنی شخصیت های ادبی تاریخی، یکی از فنون هنری شعر است که در دوره معاصر، فراوان توسط شاعران معاصر عرب به کار می رود؛ در میان این شخصیت ها، شاعران کلاسیک گذشته به سبب نزدیکی فکری و ذوقی ای که با شاعران معاصر عرب دارند، سهم بیشتری از این فراخوانی را به خود اختصاص می دهند. در میان شاعران گذشته، بینامتنی ابوالعلاء المعری که به عنوان فیلسوف الشعراء شناخته شده و نظرات فلسفی و طرز زندگی عجیبی داشته و علی رغم نابینایی، خود یکی از بزرگ ترین شاعران دوره طلایی ادبیات عرب بوده است، سهم بسزایی از این بینامتنی ها را از آن خود کرده است. در مقاله پیش رو قصد آن است که بینامتنی شخصیت معری به عنوان یک روش نقدی جدید که توسط شاعران معاصر به کار گرفته شده است، بررسی شود و چگونگی این بینامتنی نزد شاعران پیشروی این فن ذکر گردد.

تعتبر رسالة الغفران من أقدم نماذج التراث القصصی العربی التی طالما ظلمها النقاد القدامی وکانت شبه منسیة حتی أوائل القرن العشرین، لأن کثیرا من الأدباء والنقاد اتهموا أبا العلاء المعریفی دینه وبالاستخفاف بالمعتقدات الإسلامیة فی هذه الرسالة وتنقصوا من قیمتها حیث أدی إلی عدم اکتراث الدارسین بها لمدة زهاء تسعمائة سنة. انتبه النقاد العرب إلی أهمیتها منذ اهتمام المستشرقین بها والمقارنة بینها وبین الکومیدیا الإلهیة لدانتی. تهدف هذه المقالة إلی دراسة الجانب القصصی لهذه الرسالة علی علم بأن رسالة الغفران لیست القصة بالمعنی الذی نفهمه الیوم ولکنها تتمتع بمیزات قصصیة جدیرة بالاهتمام ونهدف إلی استکناهها فی هذا المجال ولهذا ندرس الطابع القصصی فیها عبر بنیتین: البنیة القصصیة والبنیة الفکریة والعقائدیة. البنیة القصصیة فی رسالة الغفران تتکون من سبعة أجزاء: السرد، والحبکة، والحدث، والبطل، والحوار، والزمان والمکان. تتمحور البنیة العقائدیة حول شفاعة أهل البیت (ع) والتوسل بهم للتخلص من أهوال الحشر والسخریة من صناعة الشعر والأدب التی لاتنفع فی الآخرة إلا إذا کانت فی سبیل الله.