جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حركة الفكر الفلسفي في العالم الإسلامي یک دانشنامه بزرگ فلسفی است که درباره روند رشد فلسفه اسلامی از ابتدا تا به امروز را نقد و تحلیل می‌کند. این کتاب نوشته فیلسوف معاصر غلامحسین ابراهیمی دینانی است که در دو مجلد نشر شده‌است. این کتاب درباره تاریخ تفکر فلسفه اسلامی از پیدایش اسلام تاکنون است. اندیشه‌های فلسفی در جهان اسلام آرام و بدون کشمکش صورت نپذیرفته و در هر برهه‌ای از زمان با نوعی مخالفت و خصومت روبرو بوده‌است. آنچه در این اثر مورد بحث و گفتگو واقع شده ماجرای پر نشیب و فراز فکر فلسفی است که از میان گروههای متعدد و متضاد مخالف عبور کرده و با بحرانهای سخت و دشوار مواجه گشته‌است. شکل‌گیری اندیشه فلسفی نتیجه‌ای است که از نوعی تعاطی و برخورد اندیشه‌ها حاصل می‌گردد. آنچه در سیر تاریخ اندیشه فلسفی در جهان اسلام کمتر محل توجه بوده، تفکر مخالفان و معارضان با فلسفه‌است که نقشی اساسی در ماجرای فکر فلسفی جهان اسلام ایفا کرده‌اند. برای اولین بار نویسنده کتاب در زبان فارسی با رجوع به اصل نوشته‌های معارضان با فلسفه پرده از تاریخ فکر فلسفی در جهان اسلام بر می‌دارد و خواننده در این کتاب از رهگذر آشنایی با اندیشه متفکران ضد فلسفه چون غزالی، ابن حزم، شهرستانی، فخر رازی، ابن تیمیه، موسی بن میمون، ابوالنجا الفارص، شیخ عبدالله جیلانی، ابوالبرکات بغدادی و همچنین با تلاش فلاسفه برای پاسخگویی به ردیات آنان، به تصویری زنده از تعین و شکل‌گیری اندیشه فلسفی در فرهنگ اسلامی دست می‌یابد. کتاب حاضر اولین کتاب از سه گانه‌ای است که در صدد است در قالب مهمترین مسائل مناقشه‌آمیز میان مخالفان و موافقان فلسفه، شرحی دلکش از ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام را تا زمان حاضر ارائه نماید. محتویات جلد اول: ۱. مخالفت و ستیز با فلسفه ۲. نومی‌نالیسم و انکار کلیات ۳. صحنه‌ای دیگر از کثرت انگاری ۴. شیوه دوگانه یا شوخی با عقل ۵. عمل زدگی آفت فلسفه‌است ۶. سوء فهم در مسائل فلسفی ۷. جانشین منطق ۸. آیا مرجح بودن برای اراده یک صفت ذاتی است؟ ۹. تقدم اراده و جواز گزاف ۱۰. رد اهل منطق ۱۱. اوج جمود ۱۲. فتوای ابن الصلاح بر ضد منطق ۱۳. آیا قیاس تمثیل قویتر از قیاس شمولی است؟ ۱۴. شیخ عبدالله جیلانی و تشکیکهای منطقی ۱۵. ابو النجاالفارض و موضع ضد منطقی او ۱۶. جدال میان نحوی و منطقی در گزارش ابو حیان ۱۷. موضع ابن حزم ظاهری در باب دین و منطق ۱۸. ابن حزم و اندیشه‌های فلسفی ۱۹. رساله ابن حزم در رد نخستین فیلسوف جهان اسلام ۲۰. بدیهیات در نظر ابن حزم ۲۱. کتابهایی که تحت عنوان تهافت الفلاسفه نوشته شده‌است ۲۲. تهافت التهافت و دفاع از فلسفه ۲۳. موضع ابن رشد در مقابل متکلمین ۲۴. شهرستانی و کشتی با فلاسفه ۲۵. پهلوان طوس در برابر شهرستانی ۲۶. مسئله کسب اشعری ۲۷. فیلسوفی که ادعا دارد از فلاسفه بسیار کم آموخته‌است ۲۸. مواضع مخصوص ابوالبرکات بغدادی ۲۹. نظر ابوالبرکات بغدادی در باب اراده‌های متجدد حق ۳۰. زمان امتداد وجود است نه مقدار حرکت ۳۱. امام فخر رازی و فلسفه ۳۲. آیا ادله سمعی مفید یقین است؟ ۳۳. موسی بن میمون و موضع سرسخت او در انکار صفات حق تعالی ۳۵. محدودیت عقل و خطر الهیات در نظر ابن میمون ۳۶. القاء شبهه در مسائل فلسفی لزوما به معنی مخالفت با فلاسفه نیست.

این نوشتار از طریق آشکارسازی دیدهای مو جود در گفتمان فلسفه اسلامی در گذشته و حال، دربارة نسبت فلسفه اسلامی با اسلام، به بررسی این منظرها پرداخته است. در این مقاله نخست، دو دید مهم و کلیدی انطباق گرا و سازگارگرا معرفی شده است و آنگاه پس از بیان دشواریهای نظری و عملی انطباق گرایی، حکم به گزینش و رعایت دیدگاه سازگارگرا شده است. در باب دینی بودن یا نبودن فلسفه اسلامی و وجه آن نیز تأملاتی صورت گرفته است.