جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حجت الاسلام والمسلمین دکتر رضا برنجکار، رییس انجمن کلام حوزه در دومین نشست از نخستین روز مدرسه زمستانی کلام امامیه به تبیین موضوع «نظریه های فطرت بنیاد» پرداخت. وی معنای فطرت را امر غیر اکتسابی یا اکتسابی روشن و بی نیاز از تحلیل و بررسی های پیچیده، فطرت محل بحث از نوع فطرت معرفتی دانست نه فطرت گرایشی. وی در ادامه به بیان تاریخچه دیدگاه های باب فطری معرفتی از گذشته تا عصر حاضر پرداخت و نظریات سقراط، افلاطون، ارسطو، دکارت، ابن سینا، شیخ حر عاملی، سیدبن طاووس، مدرسه کوفه، مدرسه قم، مدرسه بغداد و مدرسه حله را به صورت اجمال در این باب بررسی کرد. حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اظهار داشت: در بین متلکمان اسلامی، براساس گزارش هایی که از مدرسه کوفه می بینیم، معرفت فطری را معرفت اضطراری می نامند به این معنا که ما مضطر هستیم به دانش معرفه الله و خداوند این معرفت را در دون ما قرار داده و اکتسابی نیست. شاهد بر این مطلب ادعای اشعری است بر این که جمهور امامیه قائل بودند معرفه الله و بلکه همه معارف مضطر است و استدلال در آن نقشی ندارد. وی افزود: البته در این میان هشام بن حکم و ابو محمد نظری مخالف با جمهور متکلمان امامیه دارند. رییس انجمن کلام حوزه خاطرنشان کرد: در مدرسه قم نیز مرحوم کلینی و صدوق قائل به اضطرار هستند و عام ذر را مطرح می کنند اما از شیخ مفید به بعد اضطرار کنارگذاشته و معرفت اکتسابی مطرح شد. در مدرسه بغداد و حله نیز این اضطرار دیگر مطرح نیست، اما در خراسان دوباره احیاء می شود. فطرت در قرآن و روایات وی نیز گفت: قرآن و روایات خداشناسی را امری مجهول که نیاز به استدلال و کشف داشته باشد مطرح نمی کنند. نه اینکه عقل توان اثبات نداشته باشد، بلکه به این معنا که راه منحصر به استدلال نیست، زیرا فطرت داریم و «کل مولود یولد علی الفطره». حجت الاسلام والمسلمین دکتر برنجکار اضافه کرد: بحث معرفت فطری در دو مقام قابل طرح است، نخست این که معرفت در چه موقفی به انسان داده شده است؟ پاسخ در آیات و روایات اشاره به عالم ذر دارد. دوم «چیستی ویژگی های معرفت»؛ معرفت است یا گرایش؟ آیات و روایات فطرت را تفسیر به گرایش از قبیل خداشناسی و خداجویی نکرده، بلکه تفسیر به معرفت می کنند. و چنین که برخی گفته اند معرفت مبهم نیست، بلکه در لسان روایات می بینیم اتفاقا معرفت صریح است و شدت دارد، چون از جنس معاینه و دمیدن مطرح شده است و این معاینه به معنای دیدن یا چشم نیست که علاوه حکایت از شناخت شدید دارد. و فطری بودن معرفت همیشه به این معنا نیست که به آن توجه وجود دارد، بلکه نیاز به تذکر همیشه وجود دارد و ارسال رسل به همین منظور است. تذکر به معرفت نیز از طریق مختلف اتفاق می افتد: نخست «استدلالات عقلی» و دیگری «از راه اسمائ و صفات». وی در ادامه به ویژگی های معرفت فطری پرداخت و بیان کرد: ویژی های معرفت فطری عبارتند از: معرفت فطری شدید است؛ لذا تعابیری مثل معاینه در روایات برای معرفت ذکر شده است این معرفت به قلب معروف است نه عقل معرفت فطری معرفت اساسی است و بقیه معرفت ها به ابن معرفت مربوط اند.

مبانی معرفت‌شناسی میرزا مهدی اصفهانی(ره) بر پایۀ نظریۀ فطرت، در حوزۀ زبان‌شناسی، جهان‌شناسی و خداشناسی شکل یافته است. به باور وی، فطرت در معنای عام و گستردۀ آن، مواجهۀ مستقیم عاقل با جهان خارج و حذف صورت و تصورات ذهنی در ساحت تعقل و اندیشه است. نور علم و عقل، اشیای خارجی را برای عاقل روشن می‌کنند و صورت‌های ذهنی دخالتی در فرآیند شناخت ندارند. اما شناخت خداوند، به معرفت فطری است نه با صور عقلی و نه با نور علم و عقل. معرفت فطری خدا همان دریافت معرفت الله از خداست و انسان با همین شناخت وارد نشئه دنیا می‌شود. درک احاطیِ خداوند ممتنع است و تنها راه معرفت عقلی، خروج از حدین است.

کتاب معرفه الله: دراسه فی‌ المعرفه العقلیه و المعرفه الفطریه و الفرق بینهمااثر محمدباقر علم‌الهدی بوده که توسط سیدعلی رضوی‌ تقریر و در سال 1393 توسط انتشارات ولایت منتشر شده است. شناخت خدا مهمترین وبا ارزشترین شناخت ها است که بدون آن اساسی برای سایر شناختها نیست. شناخت خدا گاهی از راه عقل است وگاهی به شناساندن خدای تعالی خودش را به بندگان، که شناخت اولی شناخت غیابی است با تامل در مخلوقات خدا که نشانه های او هستند. شناخت دیگر شناخت شهودی است که خدای تعالی خودش را به سبوحیت ومقدس بودن از هر شباهتی به مخلوق ویا نقصی معرفی مینماید. گر چه بین دو شناخت (عقلی وفطری) تعارضی نیست (چرا که در معرفه الله بالله انسان ها آن چه را به عقل وکاوش می یابند شهودا آن را وجدان می کنند ولذا هیچ گاه او را تعقل نمی کنند وذاتش را درک نمی کنند) ولی شناخت او به خودش شناختی حقیقی و وجدان سبوحیت وقدس اوست. در این کتاب فرق دو شناخت و ادله آن ها به تفصیل بیان شده است. بعضی از بزرگان سعی نمودند که شناخت خدا را به خودش ثبوتا واثباتا مورد نقد قرار دهند که در این نوشتار به نقد و بررسی آن می پردازید. موضوعات کتاب شامل اسلام، الهیات، خداشناسی (اسلام)، دین، دین شناسی تطبیقی و ادیان، شناخت (فلسفه اسلامی)، کلام (عقاید) می‌باشد.

این پایان نامه با موضوع شناخت خدا از راه دل و فطرت به بررسی خداشناسی از ساده ترین و همه فهم ترین راه پرداخته است. راهی که در دسترس تمام بشریت از ازل تا ابد بوده و خواهد بود، از آنجایی که خداشناسی اولین گام در مسیر دین و دینداری و عبودیّت محسوب می شود نیاز به ارائه چنین راه ساده و عمومی به خدا جویان به وجوب احساس می شود لذا نگارنده این موضوع را به عرص? بحث و بررسی گذاشته است. از جمله ضرورتهایی که در انتخاب این موضوع احساس می شود همین وجوب خداشناسی و ارائه بهترین و قابل هضم ترین راه می باشد به خصوص در دنیای کنونی که احساس عمیق دینی و گرایش به خدا و خداشناس بیشتر نمود پیدا کرده است باید بیش از پیش در ترویج عقاید دینی به شکل ساده و شیرین و متناسب با طبع بشریت کوشید و هدف نگارنده نیز همین است که انسان بفهمد در سرشت و خمیر مای? وجودیش گوهری نهفته شده که با ارج نهادن به چنین گوهری ارزش والای انسانیت محفوظ خواهد ماند، گوهری که اکثریت ما انسان ها از درخشش آن غافلیم به همین دلیل حضور خدا را در زندگیمان احساس نمی کنیم و فکر می کنیم از او دوریم در حالیکه او همین جاست: میهمان قلبمان رسال? حاضر به تبیین این مطلب می پردازد که در سرشت هم? انسانها اکسیر فوق العاده ای به نام فطرت نهفته شده است، اکسیری که به سبب نتیج? زیبای خداشناسی وجود بشریت را ارزش و بهای دیگری بخشیده است و رسیدن به خدا از طریق این موهبت الهی قابل هضم ترین و در عین حال کامل ترین نوع شناخت و رسیدن برای فرد سالک می باشد زیرا یافتن و لقاء با دل است، راهی که در قرآن و روایات ائمه اطهار ( علیهم السلام) روی آن تکیه فراوان شده است. از جمله کلید واژه ها در این رساله: خدا، شناخت، دل، فطرت، راه و ... می باشد. و منابع مورد استفاده، آیات و روایات و کتب کلامی است. «به امید موفقیت هم? سالکان طریق الله»

در این مقاله پس از بیان معنای ارزش به «کشف واقع» و تبیین نکاتی چند دربارة «فطرت»، به اقسام فطرت پرداختیم و پس از تقسیم آن به فطریات حصولی و حضوری، به این نتیجه رسیدیم که «فطریات حضوری» اعم از بینش‌ها و گرایش‌ها دارای ارزش معرفت‌شناختی هستند؛ اما در «فطریات حصولی»، اگر فطرت به معنای «بدیهیات اولیه» و «ثانویه» باشد، به دلیل آنکه علم ما به آنها به‌طورمستقیم بر علم حضوری استوار است، دارای ارزش و اعتبارند و اگر فطرت به معنای «قیاساتها معها»، «یقینیات» و «معنایی که در قرآن و روایات آمده» باشد، اگرچه بدیهی نیستند، به دلیل ارجاع صحیح آنها به بدیهیات، از اعتبار معرفت‌شناختی برخوردار خواهند بود؛ اما فطرت در اصطلاح «عرفان» و «افلاطون» تخصصاً خارج از بحث ما هستند. در نهایت فطرت در اصطلاح «دکارت» به خاطر نداشتن ضمانت معرفت‌شناختی و فطرت در اصطلاح «کانت» به خاطر «خود متناقض‌بودن»، «فعال‌بودن ذهن در فرایند فهم» و «حذف نومن از سیستم معرفتی‌اش» ارزش و اعتبار معرفت‌شناختی ندارند.