جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی تاریخی فرقه اباضیه از جهت اعتقادات و بررسی انتساب اباضیه به خوارج با محوریت مباحث امامت،توحید،صفات خداوند،رویت خداوند،تکفیر اصحاب معاصی کبیره

خراسان در سده پنجم و ششم از تر كیب مذهبي خاصي برخوردار بود. منازعات مذهبی و درگیری بین مذاهب مختلف، ویژگی اصلی این دوره است. تعصب غزنویان نسبت به اهل سنت، باعث سخت گیری شدید نسبت به شیعیان گردید. سیاست های مذهبی حکومت سلجوقیان در تشدید اختلافات فرقه ای تاثیر زیادی داشت. تعصب های فرقه ای عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی باعث شد تا بین حنفیان و شافعیان رقابت های شدیدی به وجود آید. حمله غزها به خراسان موجب ویرانی و کشتار شدیدی گردید؛ به دنبال این حمله درگیریهای شدید فرقه ای و مذهبی شکل گرفت. مذهب غالب، شافعي بوده، پس از آن مذهب حنفي که مورد اعتقاد پادشاهان سلجوقي است، قرار داشته است. حنبلیان در چند شهر به و یژه در هرات پیرواني داشتند. تا آنجا که از منابع بر می آید، دانشمند برجسته مالکي مذهب در خراسان حضور نداشته است. شیعیان امامي از جایگاه خاصي برخوردار بوده و برخی از دانشمندان برجسته شیعه در این عصر می زیستند. اسماعیلیان در شهرهاي مختلف نفوذ ز یادي داشته و همواره با دولت سلجوقیان، منازعات سیاسي شدیدي داشتند. همچنین تعداد اندکي از ز یدیان در خراسان میزیستند. پیروان ادیان مسیحیت و یهود نیز در خراسان، به صورت محدود می زیستند و داراي مراکز عبادي خاصي بودند.

«اندیشه‌ هاى کلامى شیخ مفید» حاصل تحقیقى است که مارتین مکدرموت درباره یکى از محدثان و فقها و متکلمان بزرگ شیعه امامیه، یعنى ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان الحارثى بغدادى (متوفى 413) ملقب به ابن المعلّم و مشهور به شیخ مفید به عمل آورده است. این اثر رساله دکتراى مؤلف بوده است که در سال 1978 ضمن سلسله کتاب‌ هاى دانش ایرانى در بیروت به چاپ رسیده است. مؤلف پس از یک مقدمه که در آن به معرفى شیخ مفید و آثار و مقام او در تاریخ علم کلام پرداخته، مطالعات تطبیقى خود را بر سه بخش تقسیم کرده است. در بخش اول آراء شیخ مفید تشریح و با آراء معتزله مقایسه شده است. در بخش دوم آراء شیخ با آراء و نظریات استادش ابن بابویه قمى و در بخش سوم با آراء شاگرد او، سید مرتضى، مقایسه شده است. بخش اول، که در واقع قسمت اعظم کتاب را تشکیل مى‌ دهد، مشتمل بر یازده فصل است. آراء شیخ مفید درباره مسائل مختلف علم کلام در ضمن فصول این بخش تشریح شده و در عین حال با آراء معتزله مقایسه شده است. مکدرموت، شیخ مفید را وارث دو مذهب کلامى مى‌ داند، یکى مذهب امامیه که توسط خاندان شیعه نوبختى پرورش یافته و دیگر مذهب کلامى معتزله. در بخش دوم، مؤلف سعى کرده است، آراء خود را با آراء استادش ابن بابویه قمى مقایسه کند. در این بخش همه آراء ابن بابویه خلاصه نشده است. مؤلف کوشیده است مواردى را که شیخ مفید و ابن بابویه با هم اختلاف داشته‌ اند، انتخاب و آن ها را تحلیل کند. حاصل مقایسه‌ اى که مؤلف در این بخش کرده، این است که «ابن بابویه محدثى است که بسیارى از آراء او با آراء معتزله موافق است. اما شیخ مفید متکلّمى است که در عین حال محدّث نیز هست و آراء او اگر چه اساسا شبیه به آراء ابن بابویه است، در جهت مذهب معتزله پیش مى‌ رود» سومین و آخرین بخش کتاب به مقایسه آراء شیخ مفید و شاگردش سید مرتضى اختصاص دارد. در این بخش که کوتاه‌ ترین بخش‌ هاى کتاب است، مؤلف آراء سید مرتضى را درباره مسائلى که در بخش اول به تفصیل شرح داده است، اجمالا بیان می کند.

مصباح العلوم في معرفة الحي القيوم، اثر متکلم زیدی، احمد بن حسن رصاص (متوفی 621ق)، در موضوع کلام است که نویسنده در آن، مهم‌ترین عقاید مذهب زیدیه را به‌صورت مختصر به زبان عربی بیان کرده است. این اثر به همت مرتضی بن زید محطوری حسنی مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.

کتاب التجسیم و المجسمة و حقیقة عقیدة السلف فی الصفات الإلهیة توسط عبدالفتاح بن صالح قدیش الیافعی به رشته تحریر در آمده است. در امت اسلامی از قدیم و همچنین در حال حاضر عده ای قائل به تجسیم در حق خداوند متعال هستند و با این عقیده قدر و منزلت خداوند متعال را کوچک می شمارند. مؤلف اثر حاضر درصدد است تا به بیان حقیقت عقیده سلف صالح در صفات خداوند متعال، مخصوصا در مسئله تجسیم و لوازم آن بپردازد و آنچه را که تابع آن از مسائل در تجسیم می باشد را بیان دارد. و عقیده سلف در تنزیه خداوند متعال از جسمیت و لوازم آن را به اثبات برساند. این کتاب شامل مقدمه و تمهیدیه ای است که به تعریف معنای جسم از لحاظ لغوی و اصطلاحی و تحریر محل بحث پرداخته و پس از آن شش فصل ، یک خلاصه و ختام آورده است. در فصل اول به ذکر اقوال ائمه اهل سنت در منزه دانستن خدا از جسمیت و لوازم جسمیت پرداخته است. فصل دوم به عقیده تجسیم در ادله سلف از نظر نقلی و عقلی می پردزاد. فصل سوم اقوال بین عقیده تجسیم و تفویض و تأویل با نصوص وهمی و خیالی تجسیم را بررسی کرده است. فصل چهارم به ذکر چگونگی ورود عقیده تجسیم بر عقائد امت اسلامی می پردازد. فصل پنجم ذکر بعضی از مجسمه و بعضی از کسانی که در زمره معتقدین به تجسیم هستند می باشد. فصل ششم در حکم تجسیم و مجسمه است. مؤلف پس از بررسی مسئله تجسیم و مجسمه به این نتیجه رسیده که خداوند متعال منزه از چنین اوصاف واهی و خرافی می باشد و حقیقت عقیده سلف صالح در صدر اسلام اینچنین نبوده که آنان قائل به عقیده تجسیم نسبت به ساحت باری تعالی باشند و آنان ساحت مقدس ربوی را از چنین اوصافی منزه می دانستند هر چند سلفیون معاصر معتقد به تجسیم که خود را از اتباع سلف صالح صدر اسلام می دانند در رابطه با آنان این ادعا را می کنند.

کتاب حاضر درباره احادیث اهل سنت است درباره شیعه علی و کسانی که اهل سعادت و بهشتی اند، می باشد و در این باره احادیث زیاد و مستندی ذکر کرده است.