جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله ابتدا رجعت با ادله نقلی اثبات شده و سپس در بحث تناسخ، مهم ترین ادله استحاله آن با تحلیل نقادانه بررسی شده است. این ادله با دقت در مقدمات و لوازم آن ها، به وسیله اشکال هایی ابتکاری مورد نقد قرار گرفته و این نتایج به دست آمده است که اولا: هیچ یک از این ادله با نظریه رجعت تنافی ندارد؛ ثانیا: از پنج دلیل استحاله تمام اقسام تناسخ. دلیل اول (بر اساس نظریه حرکت جوهری یا اتحاد عاقل و معقول) استحاله تمام اقسام تناسخ را اثبات می کند، ولی دلیل دوم تنها تناسخ مطلق را ابطال می نماید و دلیل پنجم (بر اساس نظریه اتحاد عاقل و معقول) تنها قادر به ابطال برخی از اقسام تناسخ است. دو دلیل دیگر باطل است. دلیل اول از دو دلیل استحاله تناسخ نزولی تنها برخی از آرای قائلان به این نوع تناسخ را ابطال می کند. دلیل دوم استحاله تناسخ نزولی و دلیل استحاله تناسخ صعودی، هر دو، باطل اند.

در قرآن آیاتی وجود دارد که مرگ را منحصر در «موته الاولی» می داند (الدخان، 56، الصافات، 59). در مقابل، آیات دیگری از «دو بار مردن» سخن می گوید (غافر، 11). در تفسیر آیات فوق، مفسران اسلامی نظرات گوناگونی ارائه کرده اند که نه تنها با آیات دیگر قرآن تایید نمی شود، بلکه غالبا با دیگر نظرات تفسیری ایشان نیز قابل جمع نیست. از آنجا که بر اساس فرمایش خداوند، آیات قرآن موید و مصدق یکدیگرند و امکان وجود تعارض در کلام خداوند حکیم به طور کلی منتفی است، نگارنده در این نوشتار با استناد به آیات قرآن و روایات، ضمن بررسی تفاسیر گوناگون به تحلیل تعارض نمای مذکور پرداخته، از چگونگی ارتباط آن با «رجعت»، پرده بر می دارد.

رجعت و تناسخ از جمله واژگان متداول در زبان مفسّران، متکلّمان و فلاسفه اسلامی است. جای آن دارد که اوّلاً در باب این دو موضوع تنقیح مناط صورت گیرد و معلوم شود که چه تفاوت اساسی میان رجعت و تناسخ در کار است. ثانیاً کدام یک مورد قبول علمای نامدار اسلامی می‌باشد و کدام یک از نظر عالمان تفسیر، کلام و فلسفه مردود است. این مقاله در پی آن است که این دو موضوع را واکاوی نماید و دیدگاه علمای این فن را بیان کند. در کُل، رجعت از نظر عالمان تفسیر مورد قبل است، چون یک حقیقت قرآنی است و نیز رجعت برخی از انسان‌ها با شرایط ویژه در زمان ظهور مهدی (عج) مورد تأیید عالمان شیعی می‌باشد. امّا تناسخ به جمیع اشکال خود از نظر فلاسفه مشّاء و حکمت متعالیه مردود است، گرچه برخی از فلاسفه اشراقی برخی از انواع تناسخ را پذیرفته‌اند.

اعتقاد به رجعت یکی از امور مسلّم مذهب شیعه می باشد تا آنجا که علمای شیعه در این باره ادّعای اجماع کرده اند و برای امکان وقوع آن به آیات 82 و83 سورة نمل، آیات 55، 72، 254 و 259 سورة بقره و 43 سورة ص استناد شده است و روایات بی شماری در حدّ تواتر بر امکان وقوع رجعت دلالت می کنند که برخی از آنها دربارة اهمیّت و عظمت روز رجعت، بعضی در تفسیر آیات رجعت و برخی دیگر دربارة رجعت کنندگان وارد شده است. مهم ترین دلایل عقلی امکان وقوع رجعت، امتناع ذاتی و امکان وقوعی، قاعدة فلسفی وقوع هر چیزی دلیل بر وقوع آن چیز، و حکم امثال «فِی مَا یَجُوز وَ فِی مَا لاَیَجوز وَاحد» می باشند.

بر اساس قواعد فلسفی حکمت متعالیه، به ویژه در باب حرکت جوهری و نفس شناسی، بازگشت به زندگی دنیوی پس از مرگ امری دور از نظر است؛ از این رو، ابطال تناسخ در شبکه مفاهیم صدرایی امری آسان یاب خواهد بود، به ویژه زمانی که قاعده امتناع تراجع را در نظر بگیریم. اما وقتی به نصوص دینی اسلامی رجوع کنیم نوعی از بازگشت به زندگی دنیوی را می بینیم که غیر از تناسخ است و عموم مسلمانان، به ویژه شیعیان به آن معتقدند مانند احیاء مردگان و رجعت دسته ای از نفوس بشری در آخرالزمان که از باورهای شیعه است. در نگاه اول تبیین این اعتقاد بر اساس مبانی صدرایی و تفکیک آن از تناسخ به گونه ای که دلایل ابطال تناسخ شامل این اعتقاد نشود کار بسیار دشواری جلوه می کند اما برخی صدراییان مانند علامه طباطبایی به این مسئله پرداخته اند و به عنوان یک حکیم صدرایی ضمن حفظ مبانی فلسفی حکمت متعالیه می کوشند با تفکیک میان موت طبیعی و موت اخترامی این اعتقاد را تبیین و اشکال های وارد بر آن را رفع کند

رجعت در لغت به معنی بازگشت و بازگشتن به دنیا پس از انتقال به جهان دیگر است و در اصطلاح همان حیات و زندگی بعد از مرگ و قبل از قیامت است و این معنا از لفظ رجعت به ذهن سبقت می جوید و همین معناست که مورد تأیید علما بوده است. اهداف رجعت را می توان درظهور قدرت الهی، تحقق وعدة الهی، اعوان و انصار حکومت مهدی ( عج الله تعالی فرجه الشریف)، ذلّت کفار و منافقین و تکریم مؤمنان، پاداش و عقاب دنیوی، اقامة حدود و قصاص تعطیل شده و تماشای اسما و صفات الهی در کامل ترین وجه خلاصه کرد. رجعت با دلایل عقلی و نقلی قابل اثبات است . از نظر عقل خداوند متعال قادر به هر کاری خواهد بود و همان گونه که توانسته است انسان را از نطفه به وجود آورد، پس از مردن نیز میتواند او را دوباره زنده کند؛ همچنین رجعت در میان پیشینیان واقع شده و طبق احادیث آنچه در ا مت های پیشین واقع شده باشد قطعاً در این ام?ت نیز واقع خواهد شد . به علاوه وجود روایات فراوانی که دلالت بر تواتر معنوی آن دارد نیز خود بر استحکام و ثبات این عقیده می افزاید . اعتقاد به رجعت نزد ائمة ما تا جایی اهمیت دارد که اعتقاد به آن را شرط ایمان فرد می داند. آنچه مسلم است این است که این واقعه قبل از رستاخیز به وقع خواهد پیوست و در آن زمان بسیاری از پیامبران گذشته و حضرت محمد و ائمه معصومین ( صلوات الله علیهم اجمعین ) رجعت می کنند و همچنین برخی از مؤمنان و کافران محض باز خواهند گشت تا نتیجة کا ر خود را ببینند و مؤمنان پاداش نیکی خود را بگیرند و کافران هم قسمتی از مجازات اعمال خود را در دنیا ببینند. از آنجا که میل به ماندن خواست فطری انسان است، پس اعتقاد به رجعت سرچشمة فطری دارد و در ادیان گذشته و حتی انسانهای ابتدایی هم بوده است از نظر آنان اموات نه فقط زنده و باقی هستند ، بلکه دارای همان اشتیاق ها و حوائ ج ایام حیات نیز می باشند . از این رو برای جلوگیری از زحمت آمد و شد احیانی اموات انبوهی از سنگ بر روی جسد مرده قرار می داده یا بدن او را با طناب های محکم می بسته اند. در کتب مقدس نیز اعتقاد به رجعت و مواردی از زنده شدن مردگان به دست پیامبرانشان به چشم می خورد. در این پژوهش از منابع تفسیری و روایی معتبراستفاده شده است. همة مطالبی که در این تحقیق بیان کردیم عقیدة شیعة دوازده امامی است که اعتقاد به آنها نیروی امید را در دل انسان زنده نگه می دارد و تلاش جهت تحقق آرمانهای بشری را در انسان افزایش می دهد.

یکی از موضوعاتی که در قرآن و روایات بسیار به آن پرداخته شده و از دیر باز بحث های فراوانی را در میان شیعیان و اهل سنت موجب شده, موضوع "رجعت" می باشد. اما با وجود این همه آیات و روایات و بحث و... بسیاری از سؤالات, پیرامون این موضوع همچنان بی پاسخ مانده است. در این تحقیق, محقق بر آن است که این موضوع را بررسی و تبیین نماید. رجعت به معنای بازگشت عده ای از انسانها به دنیا می باشد. که چه به صورت "موت" و یا چه به صورت "قتل فی سبیل الله" از دنیا رفته اند. که این موضوع, پیش از قیامت صورت می گیرد. موضوع رجعت, ارتباط تنگاتنگی با موضوع "ظهور" دارد, لذا پیش از پرداختن به این موضوع, باید تبیینی دقیق از یوم الله ظهور", " قبل از ظهور " و "بعدازظهور" داشته باشیم. در قرآن و روایات, برای مفهوم " رجعت" واژه های دیگری نیز به کار رفته است, نظیر: الکرة, یوم الخروج, یوم الله, بعث و حشر. انسان ها در قبال "یوم الله رجعت " باید رفتارهایی را انجام دهند. از جمله, ایمان به آن, تذکر دادن, امید به یوم الله رجعت, و اینکه چشم به راه این واقعیت باشند. اصل موضوع "رجعت" را از طرق مختلف می توان اثبات نمود. از جمله: از طریق آیات قرآن, روایات, عقل و فطرت, اجماع علمای شیعه و خواست امام زمان ( عج). علمای بزرگوار شیعه, در خصوص زمان وقوع رجعت ها, گاهی صریح و بی پرده صحبت کرده اند و در برخی موارد از الفاظ مبهم استفاده نموده اند و در برخی از موارد نیز با شک و تردید سخن گفته اند. همه علما وقوع رجعت ها را در بعد از ظهور قبول دارند. برخی از آنها علاوه بر رجعت های بعد از ظهور, صحبت از رجعت هایی در یوم الله ظهور نیز دارند. و عده کمی نیز علاوه بر رجعت های بعد از ظهور و یوم الله ظهور, اعتقاد به وقوع برخی از رجعت ها در قبل از ظهور دارند. اما در مجموع, علما کمتر در خصوص زمان وقوع رجعت به صراحت صحبت کرده اند. با انجام بیست و یک بررسی بر روی آیات و روایات با هدف کشف زمان وقوع رجعت ها, مشخص شد که, یوم الله رجعت, یک دوره می باشد, که از قبل از ظهور آغاز می شود و تا بعد از ظهور نیز ادامه دارد. لذا رجعت ها در سه مقطع زمانی اتفاق خواهد افتاد: قبل از ظهور, یوم الله ظهور و بعداز ظهور.

رجعت در لغت به معنای یک بار « بازگشت» است. اعتقاد به رجعت، یک اصل اسلامی است که از زمان صدر اسلام در احادیث منقول از پیامبر ( ص) شروع شده تا به غیبت کبری رسیده است. از آیات و روایات چنین برداشت می شود که رجعت اختصاصی است و در این حادثه ی الهی تنها مومنان ناب و معاندان سیه روز به دنیا بر می گردند. زمان وقوع رجعت همانند ظهور امام عصر ( عج) به طور دقیق معلوم نیست. فلسفه و اهداف رجعت به طور اختصار عبارتند از: مشاهده ی عزت اسلام و ذلت کفر، کمک به حکومت عدل جهانی، نهایت تکامل و شقاوت و ... . ادله ی رجعت بیش از دوازده دلیل است که بر صحت و ضرورت رجعت آمده است. که برخی از آنها عبارتند از: رجعت از دیدگاه عقل، رجعت در قرآن، رجعت در روایات، رجعت یک سنت همیشگی در میان امت ها ( که تلفیقی از آیات و روایات است.)،رجعت در زیارات نامه ها و دعاها، رجعت از دیدگاه عقل و حدود الهی.