جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح مزجي مفصلي است با رد و ايراد بسيار، در هر فراز اول آنچه را كه شارح خود در توضيح مراد خواجه نصير، اختيار نموده و بنظرش صحيح آمده، ثبت مي شود پس از آن به گفتگو با شارحان ديگر مي پردازد و به نظر خود حق را از ناحق جدا مي سازد . شارح در پايان مقدمه مؤلف به شرح خود بر تهذيب الكلام تفتازاني نيز اشارتي دارد، و در مقدمه شرح تمجيد بسيار از شرح اصفهاني و قوشچي مي كند گر چه خود شيعه و در صدد پاسخ گفته هاي آنان مي باشد .(سيد احمد اشكوري ) ممكن است مراد از محمود بن محمد، محمود بن محمد نيريزي شاگرد صدرالدين دشتكي باشد و اين رساله قسمتي از تاليف او به نام تحرير تجريد العقائد باشد. و شرح منطق تجريد هم دارد «درايتي» آغاز كتاب: خير كلام تكلم به اصحاب العدل و التوحيد و اصح مقال تلفظ به ألسنة ارباب التجريد حمد قديم تفرد بوجوب الوجود انجام كتاب: او أن بعض المعدات من العلل العرضية اذ ذاك يتوقف علي اثبات أن لهما هذين الاعتبارين او آنها تنقسم الي هذين القسمين و ليس فليس [مركز احياء ميراث اسلامي 5/267]

ميرزا محمد حسن بن ميرزا محمد به نظر در مجموع شش مسأله کلامي شيعي اخباري و تفسير اخبار شيعي از شيخ علي نقي احسائي پرسيده است از آن جمله پرسشهايي درباره حديث «السعيد سعيد في بطن امه» و معناي «ا ب و ا م» و قدرت خدا بر آفريدن پيامبر. پاسخ مسألة ميرزا محمد حسن بن ميرزا محمد است درباره معني حديث: « السعيد سعيد في بطن امه و الشقي شقي في بطن امه »، اين رساله در پاسخ چند مسألة مشكل نگاشته شده است، ليكن اين نسخه فقط همين يك مسأله را دارد، و ممكن است مسائل بعدي نيز كه در اين نسخه آمده جزء همين مسائل ميرزا محمد حسن باشد، ليكن براي ما اطمينان حاصل نشد و آن مسائل را جداگانه معرفي خواهيم نمود. چند سطر از اين رساله در برگ 112 ب آمده است. (سيد محمود مرعشي) ‌ [فهرست سپهسالار 5/28]

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد بن شیخ صالح بن طوق. یازده پرسش از مسایل گوناگون، نمایۀ آن‌ها در «فهرست کتب مشایخ 250» آمده است: 1. نیت: هل یجب فی النیة مراعاة الوجه؟ 2. معنی نیت و وجه چیست: و ما معنی الوجه؟، 3. در ادعا بر مرده: هل یکفی فی اثبات الدعوی علی المیت شاهد و یمین، 4. میقات اهل مدینه: هل محرم اهل المدینة نفس المسجد او اوادی... با سربندهای «قال سلمه الله». آغاز: حمدله. صلاة. قال العبد المسکین احمد بن زین‌الدین ااحسایی. قد ارسل الشیخ الارشد الشیخ احمد بن الشیخ صالح بن طوق القطیفی مسایل یرید جوابها فکتبت الجواب علی جهة الاستعجال و حسبنا الله و نعم الوکیل. قال سمله الله تعالی مسئلة هل یجب فی النیة مراعاة... انجام: الاعراب الذی هو تغییر اواخر الکلم و عندی الاعراب هی جزء الکلمة الصوری الذی هو الهیئه.

از شیخ احمد احسایی در پاسخ 3 پرسش ملا محمد رشید ملقب به رشید: 1. ائمه (ع) از وجود مقیدند یا وجود مطلق، معنی حدیث «ان روح القدس فی جنان ... ». 2. کیفیت حقیقت محمدی و مشیت و اسامی وجود حق... 3. چگونه ائمه (ع) مقامات الله و ذات ظاهره به صفات‌اند. در انجامه تاریخ به پایان رسیدن 19 شعبان 1225ق آمده است. و به نوشتۀ «فهرست کتب مشایخ 223» در «جوامع الکلم» چاپ شده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین احمد بن زین‌الدین الاحسائی ان ذالرای السدید الملا رشید قد عرض علی مسائل طلب منی الجواب عنها. و القلب غیر مجتمع و لکن لایسقط... انجام: فاعصمنا فیما بقی من اعمارنا برحمتک یا ارحم‌الراحمین و لاحول و لاقوة... و کتب العبد المسکین احمد بن زین‌الدین، عصر یوم الخمیس التاسع عشر من شعبان سنة خمس و عشرین و مأتین و ألف من الهجرة النبویة علی مهاجرها افضل الصلواة...

در پاسخ 8 سوال يكي از سادات. 1-تفسير آيه انا لله و انا اليه راجعون و آيه الا الي الله تصير الامور 2-بيان قاعده بسيط الحقيقه كل الاشياء 3-معني فقره: اللهم ارنا الاشياء كما هي 4-معني حديث ما رايت شيئا الا و رايت الله ... . 5-معني حديث شر الثلاثه ولد الزنا گ 6-معني حديث كندي حركت فلك در زمان سلطان عادل 7-عذاب نار ابدي است يا منقطع 8-آيا بهشتيان آرزوي رتبه بالاتر مي كنند يا نه شيخ احمد احسائي مي گويد بعضي از بزرگان و اجلاء و نبلاء از من سوالهائي كردند و اين كتاب جواب آنها مي باشد اما سوالهاي سائلين: 1- انا لله و انا اليه الراجعون، 2- بسيط الحقيقه كل الاشياء، 3- اللهم ارنا الاشياء كماهي، 4- رؤيت حق، 5- معني شر الثلاثه و لدالزنا، 6- معني امر الله تعالي الفلك في دولة السلطان الجابر لزوال دولته، 7- اهل النار چون در سقر مستقرشدند و بانواع عذاب گرفتار آمدند آيا براي آنها گريزي هست يا نه، شيخ يكايك آنها را بر حسب مشرب خود پاسخ مي گويد. (عبدالله انوار) جواب بعضي از سادات مشتمل بر هشت سؤال. (صدرائي و ديگران) در پاسخ «بعضي از سادات» كه از او نام نمي برد. 8 پرسشي است كه در «فهرست كتب مشايخ» (ص 239) به نام «رساله» آورده شده است: 1. پرسش از تفسير آيت انا لله و انا اليه راجعون و آيت الي الله تصير الامور، 2. از «بسيط الحقيقة كل الاشياء» (اين مسأله را در پاسخ آخوند ملا محمد دامغاني بگونه يك رساله جداگانه داده است. نك: بسيط الحقيقة). 3. از حديث «اللهم ارنا الاشياء كما هي» 4. حديث ما رأيت شياً الا و رايت الله قبله. 5. حديث «شر الثلاثه و لدالزنا» ... (احمد منزوي) رسالة يتضمن الكلام حول «انا لله و انا اليه راجعون» و قوله (ص) : «اللهم أرنا الأشياء كما هي»، و قوله (ع) : نشر الثلاثة ولد الزنا»، و حديث: «بطوء حركة الفلك في زمن السلطان العادل». (انصاري-محمد باقر) اين رساله در پاسخ به هشت مسأله اعتقادي فلسفي يكي از سادات تأليف شده است. اين مسائل عبارت اند از: 1- تفسير آيه «انا لله و انا اليه راجعون» و «الي الله تصير الأمور» 2- وجه صحيح بسيط الحقيقه كل الاشياء 3- معني حديث «اللهم أرنا الأشياء كما هي» 4- معني روت حق و حديث «ما رأيت شيئاً الا و رأيت الله قبله» 5- حديث «شر الثلاثه ولد الزنا» 6- كيفيت كندي دوران فلك در زمان سلطان عادل و عكس آن در زمان سلطان جائر 7- ابديت يا انقطاع عذاب اهل نار 8- در جنت، داني تمناي رتبه عالي مي كند يا خير؟ آغاز كتاب: حمدله. صلاة. و بعد، فيقول العبد المسكين احمد بن زين الاحسائي. قد التمس مني بعض السادة‌ النبلاء و الاجلاء [ ... ] ان اكتب علي بعض مسائل له بعض البيان. و كان ذلك ... . انجام كتاب: لترتبها لادني لمثل هذا، فليعمل العاملون، و لاحول و لاقوة الا بالله العلي العظيم. و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين و الحمدلله رب العالمين. [كتابخانه وزيري 4/1313؛ مجلس شورا 22/226؛ فهرست كتب شيخ 301-302؛ مرعشي 3/139 و 30/80و 28/482؛ معجم مؤلفي الشيعة 13؛ دائرة المعارف اسلامي 1/108 و 1/112؛ فهرست كتب مشايخ 239 «رساله» ؛ سه كتابخانه اصفهان ص 59؛ عمومي مراغه ص 257؛ شيخ علي حيدر 1/157؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 1/412؛ فهرست كتب ... احسائي، ص 29؛ كتابخانه ملي 9/515؛ مكتبة امير المومنين 1/37]

از شیخ احمد احسایی، در پاسخ همان شیخ احمد بن صالح طوق قطیفی. با سربندهایی بگونۀ ش (1) «قال، مسئلة ...» و «اقول»، که در آن اشاره به پرسش‌هایی که بیش از این کرده می‌کند. پرسش و پاسخ‌ها شماره ندارد، ولی همان است که فهرست 16 پرسش و پاسخ آن در «فهرست مشایخ» (ص 177- 179) آمده است. آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی ان الابن الارشد الاسعد الشیخ احمد بن المرحوم الشیخ صالح بن طوق المذکور، احسن الله احواله و بلغه آماله... قد الحق المسائل المتقدمة بمسائل اخری. فقال بعد کلام طویل. انجام: مسئلة ما تفصیل السبع التی لایکون شیئ... و کتبنا جوابها فلا فائدة فی ذکره. هذا آخر المسائل الثانیة. والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد فرزند شیخ صالح طوق قطیفی (د پس از 1245ق)، احسایی در چند گفتار جداگانه به پرسش این کس پاسخ داده است (نک‍ : فهرست مشایخ 231، 250، 272، 277 و 279). با سربندهای «قال سلمه‌الله ... » و «اقول» پرسش و پاسخ‌ها شماره ندارند. برای نشانی: 1. ما الوجه فی تعدد جهات المشیة، 2. ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمان به تعالی، 3. ما الفرق بین الاسم و الصفة، 4. ان کان المشخص للموجودات عدماً فهو فی نفسه غیر متشخص، 5. هل جزئیات النفوس حادثة بالبدن، ام سابقة علیه... آغاز: حمدله. صلاة. اما بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی انه قد ارسل الی الشیخ الارشد الشیخ احمد بن صالح بن طوق القطیفی مسائل قد تعصب علی الاذهان و قد اقر بالعجز عن اکثرها العلماء الاعیان و طلب الجواب عنها و بیان غامضها. انجام: اما تری حجر الاسود و اقوالهم. لاتوخذنی بما یقولون، و اجعلنی خیراً مما یظنون، و اغفرلی ما لایعلمون، انک انت الغفور الرحیم، ستار العیوب، غفار الذنوب، و انت حسبنا و نعم الوکیل، والحمدلله. تمت الرسالة القطیفیة.

سيد محمد از شيخ احمد احسائي اين پرسشها را مي نمايد: اول: ان الاراده في حق الله سبحانه العبد غيرها في حق الواجب سبحانه دوم: لاشك ان التكليف حال استواء دواعي العبد الي الفعل و الترك اوحال رححان دواعي احدهما سوم: و علي الثاني فالمرجوح ممتنع الوقوع و الالتزام المرجوح فالراجح واجب الوقوع چهارم: ورد الامر بالتكاليف اما لفائده ام لا لفائده ان كان الاول فهي عائدة الي المعبود او الي العابد پنجم: ادكان السعيد سعيداً في بطن امه و الشقي شقيا في بطن امه و لا يتخلف و لا يتبدل ابداً ششم: مخالفة التكليف و ترك العبادات من العبد لما ذا يصير منشاء للعذاب مع انه مستغن عن طاعة العبد منزه عن لذة الانتقام متعال عن الفرض الحاصل له و مع ذلك وصف نفسه بانه منتقم ما وجه التوفيق هفتم: التعذيب في الاخرة ضرر خال عن جهات النفع هشتم: ايضاً انه تعالي كان عالماً بان الكافر لا يؤمن كما هو مدلول بعض الايات مني كلف لم يظهر منه الا العصيان سببا للعقاب و ان كان ذلك التكليف مستعقباً لاستحقاق العذاب فوجب ان يكون قبيحا لكونه مستعقباً للضرر الخالي من النفع، نهم: انه تعالي انما كلفنا النفع لعوده الينا قال تعالي ان احسنتم لا نفسكم الايه دهم: سلمنا العقاب و جوزنا العذاب فمن اين القول بالدوام و مالدليل عليه في المقام مع ايس الناس يازدهم: ان العبد هب عصي طول عمره من الابد فيكون العذاب الموبد ظلما تعالي الله علي ذلك مع ان التجاوز مستحسن فيما بين الناس. دوازدهم: ايجاد هذا الموجود المستحق للعذاب الدائم لا يخل عن الاشكال فان ذلك الموجود له ان يقول لموجده حين الذم و العقاب انا ما كنت راضيا لوجوده فلم اوجدتني و ابتلتني بهذا البلاء العظيم مع علمك بان ذاتي كذلك و ليس عدم رضائي من سفاهتي و قلة عقلي بل كل العقلاء و يوثرون العدم علي هذا الوجود المبتلي بالعقاب دائماً و لم يتخلص من العذاب ابداً (عبدالله انوار) در پاسخ سيد محمد كه نشاني بيشتري از وي نداده است. مسأله اولي؟. الثانية لاشك ان التكليف حال استواء دواعي العبد الي الفعل و الترك او حال رجحان دواعي احدهما فعلي الاول تستحيل وقوع المأمورية. در انجامه تاريخ به پايان بردن 1237ق آمده است. (احمد منزوي) [فهرست مشايخ 19؛ مرعشي 30/79؛ مركز احياء ميراث 1/482 و 3/419؛ كتابخانه هاي گلپايگان 111؛ كتابخانه ملي 8/238 و 8/254 و 9/522؛ كتابخانه ملك 5/164؛ عكسي مركز احياء ميراث 5/71 و 7/294؛ مدرسه خان ص 92؛ مدرسه صدر بازار 1/203؛ دائرة المعارف اسلامي 1/125 و 1/151 و 6/662: احسايي؛ طبقات 13/88-191: احمد احسايي؛ اعلام 1/164: احمد احسايي؛ نسخه پژوهي 3/80؛ ]

از شیخ احسایی در پاسخ همان شیخ احمد قطیفی و این یکی دربرگیرندۀ 10 پرسش و پاسخ است، نمایۀ آنها در «فهرست کتب مشایخ» (ص 231-232) آمده است: 1. چگونه ائمۀ اطهار اول ما خلق‌اند و چگونه علت موجوداتند، 5. حدوث عالم ذاتی ست یا زمانی، 10. تفسیر «و لهم فیما ما یشتهون»، پس اگر خواهش «پیامبری» کنند چه می‌شود. در انجامه تاریخ به پایان بردن 18 ذیحجۀ 1213ق/ 1799م آمده است. در «جوامع الکلم» چاپ شده: تبریز، 1273ق. آغاز: حمدله. صلاة. و بعد، فیقول العبد المسکین... الاحسائی انه قد وردت علی مسائل جلیلة بمباحث جمیلة من الشیخ الاوحد الشیخ احمد بن الشیخ صالح بن سالم بن طوق، تدل علی کثرة خبره و دقة فکره. طلب منی جوابها و کشف حجابها... انجام: والی الله ترجع الامور. و کتب مولفها العبد المسکین احمد بن زین‌الدین بن ابراهیم الاحسایی فی ثامن عشر من ذی الحجة الحرام یوم الجمعة سنه ثلث عشرة و مأتین و الف من الهجرة. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.