جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب أم مقامات فاطمة الزهراء (ع) في الكتاب والسنة، در حقيقت نتيجه يكى از مباحثى است كه براى پاسخ به برخى سؤال‌هايى كه از آنها غفلت شده، تنظيم گرديده است؛ از آن جمله مقام حضرت زهرا(س) و ماهيت حجيت و ولايت آن بانوى الهى است. براى اجابت اين قبيل سؤال‌ها مؤلف مباحثى با محوريت قرآن كريم و مفسريت سنت نبويه و ائمه هدى(ع) عنوان كرده كه البته كاملا با استدلال‌هاى فقهى و كاربردى مقرون است. نكته ديگر، استفاده مؤلف محترم از ادله مورد اتفاق شيعه و سنى است؛ لذا بسيارى از مقامات آن حضرت از لابه‌لاى كلمات بزرگان اهل سنت به تصوير كشيده شده است. در واقع اين كتاب بحثى كاملا استدلالى و علمى در مورد مقامات و حجيت ولايت الهى آن حضرت است. از جمله نقاط قوت كتاب اين است كه بيشتر از ادله مورد قبول شيعه و سنى بهره برده است؛ به همين جهت، بسيارى از مقامات آن حضرت را از ميان كلمات بزرگان اهل سنت به تصوير كشيده است. اين كتاب در ده مقام زير تدوين شده است: 1.

النسخ و البداء في الكتاب و السنة، تقريرى از سلسله مباحث اصولى و كلامى آیت‌الله شيخ جعفر سبحانى است، كه توسط يكى از شاگردان ايشان به نام محمدحسين حاج عاملى به زبان عربى و به قلم روان نگارش يافته است. مؤلف به دو موضوع نسخ و بداء در كتاب و سنت پرداخته و با بررسى و تحليل آن سعى در ارائه مفهومى روشن و صحيح از نسخ و بداء دارد، و با نقد دلايل منكرين نسخ و مخالفين بداء به تبيين ديدگاه اماميه در اين دو موضوع مى‌پردازد. طرح دو موضوع نسخ و بداء در كنار هم به اين دليل است كه نسخ به معناى رفع شىء و رفع حكم است، و اين رفع گاهى در تشريع و گاهى در تكوين رخ مى‌دهد. آنچه در مقام اول بحث مى‌شود، نسخ در شريعت و آنچه در مقام دوم بحث مى‌شود، بداء ناميده مى‌شود. از طرف ديگر هر دو موضوع با مشيت و علم و حكمت الهى مرتبط است و از همين ناحيه مورد انكار يا مخالفت يهود و بعضى از اهل سنت واقع شده است، كه مؤلف در اين كتاب به هر دو جواب مى‌دهند. مؤلف محترم در پايان رساله‌اى مستقل، مباحث گذشته را با عنوان "حجيت احاديث و اقوال عترت طاهره" به كتاب ضميمه كرده كه دلايل اعتبار و حجيت قول و فعل ائمه عليهم‌السلام را طرح كرده است. نسخ و بداء از مسائل مهم اسلامى و شيعى است كه از دير زمان مورد توجه علماء و مؤلفين اماميه بوده است، و آن را در ضمن مباحث اصولى، كلامى و قرآنى، و يا به طور مستقل مطرح كرده‌اند. مؤلف نيز در اين دو موضوع تأليفات مختلفى را در ضمن مباحث ديگر و يا به طور مستقل ارائه كرده‌اند، در موضوع بداء دو اثر مستقل ديگر را به زيور طبع آراسته‌اند، يكى تأليف خود ايشان با عنوان "البداء في الكتاب و السنة" و ديگر تقريرى از استاد جعفر الهادى با عنوان "البداء في ضوء الكتاب و السنة" است. از مقايسه اين سه اثر مى‌توان گفت اصول و چهارچوب مباحث يكسان است؛ ولى در بعضى موارد مطالب با تفصيل بيشترى آورده شده است، مثلا نقل اقوال مخالفين در بداء در اثرخود مؤلف كامل‌تر است و در بعضى موارد نيز مطالب جابجا طرح شده است، براى مثال در تقرير عاملى بحث نسخ در شريعت در ابتداى كتاب و به طور جدا گانه بيان شده است، در حالى كه در دو اثر ديگر يا اصلا به نسخ نپرداخته و يا در ميان مباحث به نسخ اشاره شده است. در روانى مطالب و دسته بندى و انسجام تأليف خود استاد در موضوع بداء بهتر است، و تقرير عاملى در روانى و دسته بندى در موضوع بداء و نسخ و اضافه شدن بحث حجيت اقوال عترت طاهره نسبت به دو اثر ديگر مزيت دارد. اعتقاد به نسخ در شريعت و بداء در سرنوشت آدمى، از مسائلى بوده كه مورد انكار و مناقشه بسيارى بين اديان و مذاهب اسلامى بوده است. انگيزه اصلى تأليف اين اثر نيز روشن كردن مسئله و ارائه پاسخ‌هاى مستدل به منكرين و مخالفين نسخ و بداء مى‌باشد. روش بحث چنين است كه در هر موضوع مورد اختلاف، ابتدا تعريف لغوى و اصطلاحى روشنى ارائه شده و محل نزاع مشخص گرديده، پس از آن وارد كلمات مخالفين شده و استدلال‌هاى آنها را بيان مى‌كند، سپس با پاسخ‌هاى مدلّل به نقد و بررسى مخالفين پرداخته و مدعيات آنان را رد مى‌نمايد. استدلال‌هاى مؤلف بيشتر به روش نقلى بوده و با استناد به كتاب و سنت محاجه مى‌كند، و البته با روش عقلى نيز نظريات خود را تأييد مى‌نمايد. پس از دلايل، نمونه و مصاديقى را از كتاب و سنت در نسخ و بداء براى اتمام بحث بيان مى‌دارند. كتاب در سه موضوع نسخ و بداء و حجيت اقوال عترت، به ترتيب تأليف شده است، كه در ذيل چكيده‌اى از مباحث آورده مى‌شود: •

البداء في ضوء الكتاب و السنة، تقرير استاد جعفر الهادى، اين تقرير از بداء با تقرير محمدحسین حاج عاملى در اصول مباحث و محتواى مطالب يكسان است؛ ولى در ترتيب و فصل‌بندى متفاوت است، آنچه روشن‌تر است، اينكه بحث نسخ در شريعت در اين كتاب بر خلاف تقرير حاج عاملى مفصل و مستقل بحث نشده است، بلكه در ما بين مباحث بداء به بعضى از مسائل نسخ اشاره شده، از جمله در صفحه 20 به امكان نسخ و ابطال ديدگاه يهود مبتنى بر امتناع نسخ در احكام، و در صفحه 72 به ارتباط بداء با نسخ اشاره شده است و به مباحث ديگر نسخ چون اقسام آن و مصاديق آن و غيره اشاره‌اى نشده است. تقرير بداء در اين كتاب قبل از تقرير حاج عاملى و حتى قبل از تأليف خود آیت‌الله سبحانى است، لذا از نظر ترتيب مباحث و چينش فصول و مطالب و بيان مطالب به آن دو اثر نمى‌رسد. بحث بداء در اين كتاب در دو مقام ثبوت و اثبات در دو فصل ارائه شده است: فصل اول: بداء در مقام ثبوت، به اين معنا كه بداء در نزد اماميه امرى ممكن است، البته نه به معناى ظهور بعد الخفاء، بلكه به اين معنا كه انسان مى‌تواند با اعمال صالحه و طالحه سرنوشت خود را در بعضى از موارد (تقدير مشروط) تغيير بدهد. سپس مقرر به نظريات علماى شيعه در بداء مى‌پردازد كه در نزد اماميه بداء از معارف عاليه بوده و در اين معنى، همه مسلمين اتفاق نظر دارند. در ادامه اشكالات و ايرادات مخالفين بداء را بيان نموده و جواب داده است، بعد از آن نصوص اماميه در مسئله بداء را مورد بررسى قرار مى‌دهد و مناقشات بعضى از اهل سنت را از جمله مناقشه شيخ ابوزهره مصرى ازهرى را بيان كرده و جواب مى‌دهد. فصل دوم: بداء در مقام اثبات، به اين معنا كه بداء واقع هم شده است؟ بحث مهم در اين مقام إخبار پيامبر(ص) و اوصياء ايشان از وقوع امورى در آينده است كه به وقوع نه پيوسته است. بداء در اين مقام در اين تقرير به تفصيل بيشترى بحث شده است، در ابتدا بيان مى‌دارد كه تعداد اين اخبار بسيار محدود است، و جواب گويى به آن تنها بر عهده اماميه نيست و اهل سنت نيز بايد جواب دهند، چرا كه به بعضى از اين اخبار در كتاب خدا اشاره شده است؛ مانند خبر دادن حضرت ابراهيم‌ عليه‌السلام به ذبح اسماعيل و حال آن كه واقع نشد و يا إخبار حضرت يونس‌عليه‌السلام به قوم خود از وقوع عذاب الهى كه واقع نشد. پاسخ اماميه آن است كه مقدرات دو گونه‌اند گاهى قطعى و حتمى‌اند كه تخلف در آنها راه ندارد، و گاهى مشروط و غير حتمى‌اند كه اگر شروط آن محقق نشود و با مانع برخورد كند، تحقق نمى‌يابد، و اين إخبار هم با علم به مقتضى است، كه اگر مانع نباشد، محقق مى‌شوند، و الا در واقع محقق نمى‌شوند. تحقق عذاب قوم يونس‌عليه‌السلام مشروط عدم توبه و استغفار بود.

طبقات الصوفیه انصاری ، اثری از خواجه عبدالله انصاری دربارۀ احوال و اقوال مشایخ تصوف، به فارسی هروی. به گفتۀ جامی، پایۀ کار انصاری در املای طبقات، ترجمۀ کتاب طبقات الصوفیه، اثرعبدالرحمان سلمی (متوفی421)، بوده و انصاری برخی از «اذواق ومواجید» خود و بعضی از مشایخ عرفان را که در کتاب سلمی نیامده، بدان افزوده و یکی از مریدان نیز آنها را جمع کرده و نوشته است. به نظر می رسد کسانی که طبقات انصاری را بر پایۀ کتاب طبقات الصوفیه سلمی دانسته اند، از سخن جامی در مقدمۀ نفحات الانس متأثر بوده اند البته انصاری چندین بار از سلمی و کتاب طبقات او یاد کرده، از جمله اینکه -سلمی کتاب خود را بر پایۀ کتاب ابوبکر رازی بجلی تقریر کرده یا اینکه نام برخی از مشایخ از کتاب طبقات سلمی افتاده است . امادر هیچیک از موارد قرینه ای وجود ندارد که نشان دهد انصاری در املای طبقات الصوفیه منحصراً بر طبقات سلمی متکی بوده است. از سوی دیگر، ساختار طبقات الصوفیه سلمی با طبقات انصاری متفاوت است.