جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از پرسش هاي مهم معاصر دربارة زبان قرآن، معناداري و معرفت بخشي آن است. اين مسائل در عصر علامه طباطبايي به طور جدي در محافل علمي به ويژه حوزه هاي علميه مطرح نبوده اند، اما مفسر الميزان اشاراتي راهگشا در پاسخ به آنها داشته است. معناداري به باور علامه، ويژگيِ قابليت انتقال مقصود مشخص گوينده به ذهن مخاطب هم زبان است. بر پاية اين معيار، تمام گزاره هاي قرآني اعم از اخباري و انشايي، معنادارند. به باور علامه اتکاي صرف بر معيارهاي تجربي در معناداري يک گزاره خواه در شكل «تحقيق‎پذيري تجربي» و خواه «ابطال‏پذيري» صحيح نيست. معيار معناداري گزاره هاي متافيزيکي متون ديني، قابليت اثبات با معيارهاي عقلي است. با اين معيار، گزاره هاي قرآني و ديگر متون ديني معنادارند. شناختاري بودن زبان قرآن ادله درون متني و برون متني فراواني دارد؛ دوري قرآن از اختلاف، هماوردخواني قرآن در ابعاد گوناگون، انعکاس علم و حکمت الهي در آن، توصيف قرآن به حق و حکيم و برهان پذير بودن گزاره هاي قرآن از جمله اين ادله و شواهد است.

هر پژوهشي در قلمرو دين ـ چه فلسفي و چه غير آن ـ بر تعريف ويژه‌اي از دين استوار است. درباره ممكن يا ناممكن بودن ارائه تعريفي جامع و مانع از دين، به گونه‌اي که همه‌ اديان را در بر گيرد و شامل غير دين نشود، بايد گفت که چالش فراوانيِ دين و مشکلات بسيار ديگر، راه را براي ارائه تعريفي که جامع همه اديان و مانع غير دين باشد، دشوار کرده است. همراه با علمي شدن مطالعات ديني در غرب، روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، متکلمان و فيلسوفان دين، هر کدام از نگاه خويش براي دين، تعريفي ارائه دادند که مباحث خود را پيرامون دين مورد نظر پيش ببرند. بسياري از آنان در تعاريف خود دچار يک‌جانبه‌نگري، تحويل بردن دين و فروکاستن آن به بُعد رواني، اخلاقي يا اجتماعي آن شدند و با فراموش کردن اجزاي بنيادي دين، اساس دين را تنها به يکي از پيام‌ها يا کارکردهاي اجتماعي، اخلاقي و يا رواني دين فروکاسته و ذات و ماهيت دين را بر اساس آن تعريف كرده‌اند که در بررسي‌هاي بي‌طرفانه فلسفي، تعاريف کاملي براي دين به شمار نمي‌آيند. در اين مقاله پس از ارائه دسته‌بندي مناسب از تعريف‌هاي ارائه شده، به نقد و بررسي و ميزان جامعيت و ساير شروط اين تعريف‌ها پرداخته و نظريه‌اي را که به واقع نزديک‌تر است نيز ارائه داديم.

لازمه زمان‌شمولي، جهان‌شمولي، خاتميت و جامعيت دين اسلام و گره خوردن همه ويژگي‌هاي يادشده به مسئله امامت و ولايت امامان معصوم(ع)، پاسخ‌گو بودن دين در شرايط گوناگون و حل و فصل مشکلات ديني مردم است و سقوط مرجعيت علمي و سياسي اهل‌بيت(ع) و نيز غيبت آخرين حجت الهي(ع)، در هدايت مردم و رسيدن آنان به سرمنزل مقصود آسيبي نمي‌رساند. مقاله پيش‌رو بر آن است به دور از گرفتارشدن در هياهوهاي حاشيه‌اي و تکراري، به بازکاوي قلمروهاي مبهم و ناگشوده در امر هدايت امت با وجود در دسترس نبودن امام معصوم(ع) در عصر غيبت بپردازد و با تکيه بر منابع درون‌ديني، چگونگيِ تأمين شدن سعادت کامل انسان در عصر غيبت را ارائه كند.

انسان برای بقا نیازمند تشکیل اجتماع است. این نکته شاید مهمترین دلیل ایجاد تمدن بوده است. تمدن، چیستی، غایت و اعتلا و اسقاط آن بی شک از مهمترین مباحث پژوهشی بوده است. علامه جعفری از اندیشمندان اسلامی‌ای بوده که در این حوزه بحث ارائه کرده است. سؤال اصلی این پژوهش نیز بررسی اعتلا تمدن از دیدگاه اسلام در اندیشه سیاسی آن فقید می‌باشد. فرضیه این تحقیق با رویکردهای مختلف در نوع تمدن و فلسفه هر تمدن باز می‌گردد. تمدن‌ها یا «قدرت محور» هستند و یا «انسان محور»، رمز اعتلا و یا اسقاط هر تمدن به این دو نوع تمدن باز می‌گردد.

انزواي سياسي تشيع در بسياري از مقاطع تاريخي، اغلب فقه شيعي را به اتخاذ رويکرد فردي سوق داده است. اما برخي از دوره هاي تاريخي، حمايت حکومت ها از مذهب تشيع، يا دستيابي تشيع به قدرت و حکومت، تحولاتي را در علم فقه به دنبال داشته است. اتخاذ رويکرد اجتماعي تحت عنوان «فقه اجتماعي» يا «فقه الاجتماع» از آن جمله است. در اين مقاله برآنيم تا مبادي معرفتي و غيرمعرفتي فقه اجتماعي شيعي را از دوران صفويه تا دوره معاصر، با روش تحليلي مورد بررسي روش شناختي قرار دهيم. اين بررسي نشان مي دهد كه ويژگي هاي فردي، فقهايي مثل محقق کرکي، ميرزاي شيرازي، مرحوم نائيني، شهيد صدر و امام خميني ره، در بستر اجتماعي سياسي مناسب، فقه را به سمت توجه به مباني معرفتي ويژه اي، از جمله نقش زمان و مکان، مصلحت، مقاصد، نظر کارشناسان، تاريخ اسلام و روايات غيرفقهي، در فرايند اجتهاد سوق داده است که محصول آن، اتخاذ رويکرد اجتماعي در فقه و تأسيس، تثبيت و تکامل فقه اجتماعي است.

مسأله‏ی جایگاه زنان و نحوه‏ی برخورد و به کارگیری آنها در جوامع و اعصار مختلف همیشه با افراط و تفریط‏هایی همراه بوده است. این تحقیق در صدد آن است که جایگاه حقیقی و حقوقی زن در اسلام را با توجه به آیات و روایات مشخص نماید. زن غیر از حقیقت انسانی چهره‏های مختلف دیگری را نیز در خود دارد که بایستی کشف و صورت‏های گوناگون آن پدیدار شود تا آن گونه که هست شناخته و معرفی گردد.