جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

راهبردهای گوناگونی مانند راهبرد حقوقی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی برای برقراری صلح جهانی مطرح شده است. در این میان، از آثار فارابی نیز می‌توان راهبرد تعلیمی را برای برقراری صلح جهانی استخراج نمود. از دیدگاه وی، تعلیم خواص با استفاده از برهان و تعلیم عوام با صناعاتی مانند خطابه و شعر و راهکارهایی مانند اقناع و تخییل اجرا می‌گردد. مفهوم صلح جهانی از دیدگاه فارابی، مفاهیم سلبی «عدم جنگ» یا «عدم خشونت» نیست؛ بلکه مفهوم ایجابی «تعاون میان امم فاضله برای دستیابی به سعادت» است. راهبرد تعلیمی فارابی در باب صلح جهانی به دنبال این است تا اختلاف میان امم فاضله در محاکات حقایق را به حداقل برساند و با کاهش دشمنی‌های ذهنی، زمینۀ صلح جهانی در معمورۀ فاضله را فراهم سازد.

رابطه جدل و برهان (فلسفه) از وجوه مورد توجه فارابی در ارتباط صناعات خمس با یکدیگر است. بنابر دیدگاه وی جدل از جهات فراوانی در فلسفه اثرگذار است: از جمله ایجاد فهم عمومی از مقدمات برهانی جهت دسترسی همگان به معلومات یقینی، ارائه براهین نسبی و اضافی از براهین یقینی در نسبت با درجات مختلف معرفتی، شکل گیری فلسفه خارجه و برانیه در آموزش فلسفه، اعتبار مقدماتی و آغازین به جدل و رفع تعطیل از مقدمات یقینی، فهم معانی کلی به وسیله استقرای جزییات در صنعت جدل، حل تشکیکات مبادی علوم یقینی و مصون سازی فلسفه از سوفسطایین و حفظ آن از غلط مغالطه کاران و همچنین بهره گیری از معارف مشترک جهت اجتماعی سازی فلسفه، سبب شأنیت بخشی به جدل و کارکرد آن در فلسفه در اندیشه فارابی می شود. این مساله در بیان فارابی به شکل"ضرورت تقدم تشکیکات جدلی بر مقدمات فلسفی و برهانی" در قسمت های مختلف آثار وی به چشم می خورد.

نظریات مشروعیت سیاسی با رهیافت های متفاوتی مورد بحث و تحقیق قرار گرفته اند. فارابی با رهیافتی ویژه خویش مساله مشروعیت حکومت را مورد توجه قرار داده به عنوان فیلسوفی مسلمان از منظری ضابطه محور و توصیه مدار ضمن شرح ساختار مدینه فاضله تنها منبع مشروعیت استیلای سیاسی را وحی می داند که از طریق رسانه و هنر در جامعه فاضله منتشر می شود.دانشمندان معاصر نیز با رهیافت هایی متناسب با زمینه های فرهنگی – سیاسی قرون اخیر نظریاتی پیرامون مشروعیت حکومت ها ارایه نموده اند. بروس اکرمن که نظریه جاافتاده ماکس وبر را ناتوان از تبیین تحولات سیاسی-فرهنگی قرن بیستم قلمداد می کند، زمینه های تاریخی، فرهنگی و سیاسی شکل گیری قوانین اساسی در قرن بیستم را در نظریه پردازی خود به عنوان معیار مورد تحقیق قرار داده است. اکرمن به عنوان دانشمند حقوق اساسی از منظری توصیفی همراه با تحلیل تاریخی تحولات فرهنگی - سیاسی قرن بیستم و بیست و یکم، منبع مشروعیت حکومت ها را به صورت کلی قانون اساسی گرایی می انگارد. اما بر اساس تفاوت های فرهنگ ها و ملت ها و کشورها، ضمن نقد نظریه مشروعیت ماکس وبر سه سناریو یا الگوی متفاوت برای قانون اساسی گرایی قرن بیستم ارایه می کند. وی سناریوی اول را قانون اساسی گرایی انقلابی، سناریوی دوم را قانون اساسی گرایی اصلاحاتی و سناریوی سوم را قانون اساسی گرایی نخبگانی می نامد. اکرمن برای قانون اساسی گرایی انقلابی، قانون اساسی کشورهایی همچون فرانسه، افریقای جنوبی، هند، ایتالیا و ایران را مثال می آورد.

تاریخ اندیشه بشری، مرهون دانشمندان و فیلسوفان متعددی است که در دوران طلایی تمدن اسلامی ظهور یافتند. روش­های متنوع اندیشه­ورزی، فرهنگ و تمدن جوامع مسلمان را از جهات گوناگون شکوفا نمود. نقش رشد ریاضیات و ابزارهای آن، در این شکوفایی قابل چشم­پوشی نیست. خوارزمی از مهم­ترین ریاضی­دانان آن دوره، سنگ بنای متد علمی را استوار کرد. ابن­هیثم به مثابه شخصیت پیش­گام متد علمی، پایه علوم و تکنولوژی را بنا نهاد. فارابی، فیلسوف سیاسی- اجتماعی، به این مسأله توجه کرد که باید معقولات را تجسمی نمود و دستاوردهای خرد و عقل را از طریق هنر در سطح جامعه انتشار داد و هنرمندان مدینه فاضله باید نقش حاملان دین را بر عهده داشته باشند. سهروردی از یک­سو، تجربه عرفانی و شهود را در کنار عقل و روش استدلالی قرار داد و از دیگر سو، هنرمند مدینه فاضله فارابی را تمثل بخشید. به دیگر سخن، رساله­های رمزی عرفانی شیخ اشراق، رمزنگاری و تجسم­بخشی سعادت معقول و حقایق نطقی به شمار می­آیند. هر یک از این روش­های تفکر، سهمی در تمدن بشری به خود اختصاص داده­اند که بقا و توسعه تمدن بدون آن­ها متصور نیست. نکته اساسی، حفظ اعتدال در پرداختن به هر یک از وجوه اندیشه­ورزی است.

برنامۀ «فلسفه و کودک» به بنیانهای اخلاقی اهتمام دارد و یکی از اهداف اساسی آن تربیت و رشد فکری کودکان برای ساختن جامعه‌یی فاضله و پیشرفته است. در پژوهش حاضر ابتدا به الگوی اخلاق اسلامی فارابی که باید آن را نسبت به دیگر الگوهای اخلاق اسلامی، انقلابی کپرنیکی بشمار آورد، میپردازیم و آنگاه کارآمدی الگوی فارابی را برای برنامة فلسفه و کودک بمیان می‌آوریم. ویژگیهای اصلی الگوی اخلاق فارابی چهار چیز است: 1) تقدم اخلاق اجتماعی بر اخلاق فردی؛ 2) تعریف اخلاق فردی با مؤلفه‌های اجتماعی؛ 3) تلاش حداکثری در تولید ثروت بعنوان اولین بایستة اخلاق شخصی؛ 4) تلاش حداکثری برای کسب موقعیتهای برتر اجتماعی، بعنوان دومین بایستۀ اخلاق شخصی. بنظر میرسد فارابی در الگوی خویش، تربیت نسلی پرانگیزه و پرتلاش را برای تأسیس جامعۀ فاضله هدف گرفته است.

رهیافتهای فلسفه و کودک از آثار حکمای مسلمان قابل اخذ و تدوین است. یکی از این منابع رساله حی بن یقظان ابن‌طفیل است که بعنوان اولین رمان فلسفی شهرت دارد. حی بن یقظان، طفلی است که در جزیره‌يي بدون سکنه، در آغوش طبیعت و در بین حیوانات بزرگ ميشود و یک غزال یا آهو برای او مادری ميکند و متکفل رشد جسمی اوست. علاوه بر تکامل جسمی، فرایند اندیشه‌ورزی حی در دامان مادر طبیعت تکامل ميیابد. این اندیشه‌ورزی بدنبال بلوغ فکری و فلسفی، به نوعی بلوغ عرفانی نیز منتهی ميشود. در فراز پایانی داستان، حی با انسانهایی از جزیره دیگر آشنا ميشود و درمییابد آنچه از طریق تفکر در خویشتن و اندیشه‌ورزی در طبیعت بدست آورده با معارف دین و تعالیم وحی در هماهنگی کامل است. این رهیافت را ميتوان بخشی از سلوک فکری فلسفی حی بشمار آورد. برخی رهیافتهای اندیشه‌ورزی حی به ترتیب زمانی یعنی از خردسالی تا بزرگسالی عبارت است از دستاوردهایی در زمینه فناوری، علوم تجربی، رهیافت فلسفی، رهیافت عرفانی. سلوک فکری حی بن یقظان در الگوی اسفار اربعه قابل تحلیل است.

بیان مسائل پیچیده فلسفی و کلامی برای کودکان و ارائه پاسخ به پرسشهای فکری و الهیاتی آنان میتواند به شیوه‌های مختلفی صورت پذیرد. این شیوه‌ها میتواند همراه با رشد و ارتقای اندیشه‌ورزی و فلسفه‌ورزی در کودکان باشد. یکی از راههای دست یافتن به این شیوه‌ها، دراماتورژی آثاری است که دیگران تولید کرده‌اند. سریال انیمیشن خط یکی از کارآمدترین این تولیدات است. در دراماتورژی سریال خط دست‌کم پنج مؤلفه حاصل ميشود که در قالب کارتون انیمیشن، لباس تجسم پوشیده است: 1) مفهوم خداوند و صفاتش و حضور همیشگی خدا، 2) صدور کثرات از وحدت و قیام ماسوا به آفریننده، 3) رابطه دائمی آدمی با خالق و دعا و تقاضای حوایج مختلف، شکرگزاری و کفران نعمت، 4) خودشناسی، تأمل در خود و تغییرات و تحولات اساسی در خویشتن، 5) بیان فضایل و رذائل اخلاقی و تشویق به رفتارهای خوب و تقبیح رفتارهای بد. مؤلفه پنجم در عمده آثار کودک و نوجوان مد نظر خالقان آن آثار است و ویژگی خاص سریال خط محسوب نمیشود.