جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیۀ ۷۴ سورۀ هود مجادله ابراهیم (ع) با خداوند دربارۀ قوم لوط را گزارش می‌کند. در ارتباط با این موضوع گفتگوهای مفصلی میان مفسران فریقین و حتی متکلمان آنها مطرح و محمل بروز شبهاتی نیز شده است، شبهاتی که گاه عصمت ابراهیم (ع) را به‌صورت خاص و پیامبران را به‌گونۀ عام به چالش کشیده است. برخی موضوع جدال را شخص لوط (ع) و برخی قوم لوط دانسته‌اند. گروهی بر این باورند که جدال ابراهیم (ع) از باب جستجو و تحقیق بوده و برخی معتقدند جدال به معنای شفاعت است. پژوهش حاضر، پس از برشمردن آرای مختلفی که دربارۀ جدال ابراهیم (ع) با خداوند مطرح شده، با بهره‌گیری از روش تحلیل انتقادیِ مستند به آموزه‌های قرآنی، به توصیف و نقد آرای مفسران فریقین در این موضوع می‌پردازد. با توجه به شخصیت دلسوزی که از ابراهیم (ع) در قرآن کریم بازتابانده شده، به نظر می‌رسد مفهوم جدال خواهش و دعایی بوده است از روی شفقت، به‌منظور یافتن راهی برای هدایت قومی که در آستانۀ عذاب الهی قرار گرفته‌اند. اما به دلیل آن‌که، بر اساس علم الهی، این بازگشت امکان‌پذیر نبوده، با درخواست ابراهیم (ع) مخالفت شده ‌است. این جدال، چون پیش از اعلام تصمیم قطعی پروردگار بوده، نافی عصمت پیامبر نیست.

چگونگی رفتار و تعامل با غیرمسلمانان همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. این اهمیت در دوران جدید و پس از افزایش تعاملات پیروان ادیان مختلف با یکدیگر مضاعف شده است. یکی از احادیثی که توسط محدثین فریقین نقل شده و مورد استناد دانشمندان و فقهای مسلمان در صدور احکامی پیرامون تعامل با غیرمسلمانان و به صورت اخص، اهل کتاب قرار گرفته، روایت «الْإِسْلَامُیعْلُووَلَایُعْلَیعَلَیه» است؛ عبارتی که گاه به روایت علو از آن یاد می‌شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین صحیح این روایت با بهره‌گیری از اصول نقد و فهم حدیث، به اعتبارسنجی سندی و بررسی دلالی این روایت پرداخته و به این نتیجه دست یافته که از نظر سندی ـ چه از طرق منقول در شیعه و چه اهل سنت ـ دارای ضعف است. افزون بر این، برداشت مشهور از روایت و همچنین تطبیق آن بر برخی مصادیق، با چالش‌های جدی مواجه است. بر فرض صحت صدور، مفهوم صحیح این روایت برتری اسلام از منظر اندیشه و استدلال نسبت به سایر ادیان است. بنابراین، استفاده از این روایت با هدف صدور احکامی که حقوق طبیعی و بشری غیرمسلمانان را نقض، کرامت‌شان را مخدوش و از این طریق موجب برتری مسلمان را فراهم آورد، هم با روح حاکم بر قرآن و فلسفه بعثت پیامبر اسلام (ص) متضاد است و هم از منظر اخلاقی و عقلانی توجیه‌ناپذیر می‌نماید.

نظریة پلورالیزم دینی از جمله نظریه‌های متأخر به‌شمار می‌رود که با اهدافی متفاوت توسط پیروان آن، طرح و دنبال می‌‌شود. ‌این نظریه که مورد گفتگو و گاه مناقشه فراوان بوده، در تفسیر تسنیم نیز مفصلاً طرح و نقد شده است. تسلط نویسنده به ‌این نظریه و ارائة بحثی فراگیر که جنبه‌های مختلف ‌این نظریه را مورد واکاوی قرار می‌‌دهد و بهره‌گیری از استدلال‌های عقلی و نقلی، از محسنات بحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. فقدان پاسخی روشن به مقولة رستگاری که از مهم‌ترین پرسش‌های پلورالیزم دینی است، طرح برخی مطالب درون دینی که در پاسخ به ‌اندیشة پورالیستی غیرقابل اتکاء به نظر می‌رسد و همچنین در نظر نگرفتن برخی آیات قرآن که به نوعی مؤید پلورالیزم دینی هستند، از مهم‌ترین نقدهای وارد به مباحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای به نقد پلورالیزم دینی در تفسیر تسنیم پرداخته است.

تعریف مستقل یا درهم‌تنیدة دو کلیدواژة «حق» و «خیر» و تقدم یکی بر دیگری، از مباحث پیشینه‌دار و چالش‌برانگیز در حوزة نظری فلسفة اخلاق است. نوع نگاه به این موضوع بنیادینِ هنجار اخلاقی، در میان اندیشمندان متقدم و متجدد، اندیشه‌ها و مکاتب اخلاقی گوناگون و گاه متضاد را پدید آورده است. نوشتار حاضر، ضمن نگاهی گذرا به نظریات مهم این عرصه، با واکاوی و تحلیل سیرة علوی بر اساس نهج‌البلاغه، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد منش حضرت(ع) به عنوان یک معیار اصیل اسلامی، با نفی نگاه تقدس‌گرایانه به امر حکومت و ارائة یک الگوی حاکمیت زمینی، بر اصل نخستین حق‌مداری بنا شده است. حق‌محوری امام(ع) در مواردی با مفهوم خیر، انطباق داشته و گاهی به‌ظاهر، با خیر در تزاحم است. از مصادیق تزاحم حق با خیر در نهج‌البلاغه، می‌توان به حق حیات، حق مساوات، حق آزادی‌های سیاسی همچون حق آزادی در انتقاد و اعتراض، انتخاب حاکم، نوع حکومت و تجدید بیعت با حاکم اشاره کرد. به‌هنگام تزاحم، تقدم حق بر خیر، با پشتوانه ضروری و عقلانی آگاهی‌بخشی که خیر فردی و جمعی را به دنبال دارد، هویدا می‌شود. در کنار این، شیوة امیر المؤمنین(ع) به الزام در حق‌گرایی و توصیة صریح یا ضمنی به خیرگرایی، فلسفة عملکرد قرآنی ایشان را در نیل به هدف غایی آفرینش انسان یعنی نیل به کمال که به معنای اصالت دادن به خیر است، نمایان می‌سازد.

دنیا و دنیاطلبی از موضوعاتی است که در کلام الهی و سخنان پیشوایان دین، بویژه امام علی (ع) فراوان به چشم می‌خورد؛ چراکه جاذبه و کشش متاع دنیوی، باعث غفلت و فراموشی از مقصد نهایی و سقوط از کمال انسانی است. از آنجایی‌که، از مفهوم دنیاطلبی و ترک آن تصوری نادرست در ذهن عموم است، و هر تلاش و کوشش و کسب نعمت و خوشی دنیا، دنیاطلبی نیست، به تبیین آن پرداخته؛ و ملاک و معیارهای دنیاطلبی، از جمله تقدّم دنیا بر آخرت، طمع‌ورزی و آزمندی، توسل به راه‌های حرام، دین‌ابزاری، ترس و غفلت از مرگ و جهاد و رویگردانی از حق و هدایت، بیان شده‌است. از منظر امام علی (ع)، پستی و کم‌ارزشی، فنا و زودگذری، عبرت‌آموزی، بی‌وفایی و فریبندگی دنیا و ... از جمله مهمترین مبانی معرفتی دنیاطلبی به شمار می‌آید؛ زیرا انتخاب و عمل انسان، بر اساس بینش و نگرش و معرفتی که از امور دارد، صورت می‌گیرد؛ و نوع و میزان شناخت و معرفت دنیا، در تعامل و برخورد با آن بسیار تعیین کننده است. سلوک زاهدانه، عدم پیروی از هوای نفس، الگوگیری از پیامبر (ص) و صالحان، پرهیز از رقابت در امور دنیا، انفاق و قرض دادن به نیازمندان، دوری از ثروت‌اندوزی و پرهیز از همنشینی با دنیاداران، براساس سخنان و سیره‌ی امام علی (ع) به عنوان راهکارهای عملی نجات از دنیاطلبی، تحلیل و ارائه شده است.

بررسی اعتبار احادیثی که در مقام بیان مصادیق آیات قرآن هستند وگاه دستخوش تغییرات و یا تحریفاتی می‏شوند، از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. روایاتی در منابع فریقین، در بیان مصداق آیه 101 سوره انبیاء آمده است. این آیه درباره کسانی است که بدیشان وعده نیکو داده شده و از آتش دور نگاه داشته شده‌اند. به گفته منابع اهل سنت، امام علی(ع) از خلیفه سوم و یا افرادی دیگر نام برده که تعدادشان در برخی منابع مساوی با عشره مبشره است. منابع شیعه احادیثی را از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده‌اند که آن حضرت، علی(ع) و شیعیانش را مصداق این آیه معرفی فرموده‏اند. روایات اهل سنت از منظر سندی دچار ضعف شدیدی هستند و از منظر متنی نیز با روایات معتبر و تاریخ قطعی معارضت دارند. سند روایات منقول در منابع شیعه بسیار معتبر است و محتوای آن، با روایات معتبر موجود در منابع فریقین تأیید می‌شود. پژوهش حاضر باهدف کمک به تبیین درست مصادیق آیه، پس از احصاء روایات فوق از منابع کتابخانه‏ای و با ابزار نقد سندی و تحلیل انتقادیِ متن روایات منقول در منابع فریقین، به انجام رسیده است.

قرائات قرآنی یکی از ابواب لازم جهت فهم و پژوهش در قرآن است. قرائات منسوب به اهل‌بیت (ع)، به جهت انتساب آن به پیشوایان مذهب شیعه حداقل برای پیروان این مذهب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این قرائات از گونه‌های مختلفی برخوردار است. ازجمله آن‌ها قرائت همزه با تسهیل و یا تخفیف است. برخی گزارش‌های تاریخی و اصول زبان‌شناسی در قالب تأییدکننده این شیوه از قرائت همزه و گروهی دیگر در قامت یک چالش در صحت و یا استحسان آن مطرح است. وجود روایاتی دال بر تأیید این قرائت، نزول قرآن بدون نبره در لهجه قریش و موافقت این شیوه از قرائت با رسم مصحف و ثقیل بودن تلفظ همزه با نبره ازجمله مؤیدات است. فقدان سند و حتی وجود اضطراب در متن برخی روایات، مخدوش بودن ادعای انحصار نزول قرآن به زبان قریش بر اساس روایات معارض و فرمان خلیفه سوم در نگارش مصحف بر اساس لهجه قریش این تأییدات را به چالش کشیده است. اطمینان تقریبی به قرائت قریش بر اساس تسهیل و هم‌چنین ثقیل بودن تلفظ همراه با تحقیق برای همزه و عدم‌تغییر معنا و کمک به سلاست قرائت، موجب شده است که برخی این شیوه از قرائت را نیکوتر بدانند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با روشی توصیفی ـ تحلیلی و رویکردی انتقادی مؤیدات و چالش‌های قرائت همزه منطبق بر منقولات منتسب به اهل‌بیت (ع) را مورد بررسی قرار داده است.

اخلاق اقتصادی یکی از مهمترین عواملی است که در پیشرفت اقتصادی و جلوگیری از فساد ناشی از آن در جامعه می تواند نقش بسزایی را ایفا نماید. وقتی که اخلاق اقتصادی در جامعه نهادینه شود عدالت، امنیت و شکوفایی اقتصادی پدیدار خواهد شد، چنا نچه بر سر راه آن موانعی به وجود آید، انحطاط و هلاکت را برای جامعه فراهم آورده، به گونه‌ای که انسان نخواهد توانست فکر و ذهن خود را شکوفا و در اعتلای اقتصاد تلاش نماید. چنانچه اخلاق اقتصادی در جامعه حاکم نباشد ثروتمندان و کارگزاران از مقام و موقعیت خود سوء استفاده کرده و ثروت های جامعه را در انحصار خود شان قرار داده یا بیهوده هدر خواهند داد، فرصت‌های کار در اختیار عده ای معدود قرار گرفته و جمع زیادی از مردم از امتیازات محروم، وهر فردی برای رسیدن به سود بیشتر دست به هر اقدام غیر اخلاقی در اقتصاد خواهد زد. واین موارد بیشتر زمانی بروز خواهد کرد که مسئولیت‌ها را در جامعه افراد نادان نالایق به عهده بگیرند .برای مقابله با موانع تحقیق اخلاق اقتصادی باید برنامه‌ریزی دقیق و علمی صورت گیرد تا رفاه عمومی برای همه افراد جامعه به مقدار خدمت و تلاش و آنها ایجاد شود. وقتی زمینه ی کار و اشتغال در جامعه با رونق اقتصادی ایجاد شد، مالیات هم در پی آماده کردن شرایط آن برای افراد در جامعه بدون هیچ اعتراضی رایج، ومعاملات سالم جای معاملات فاسد را خواهد گرفت. مسئولان جامعه نیز بیشتر حدود اخلاق اقتصادی را رعایت کرده، و در اموراتی که نباید فعالیت نمایند و حضور داشته باشند ظاهر نخواهند شد، چنانچه فردی در جامعه حدود اخلاق اقتصادی را رعایت نکند چه مسئول و چه غیر مسئول بعد از انذار و تبشیر مطابق با خلافی انجام شده مورد مواخذه و بازخواست قرار خواهد گرفت. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی اخلاق اقتصادی و جلوه ها و پیامدهای آن، موانع معرفتی تحقق اخلاق اقتصادی از قبیل عدم شناخت صحیح انسان، عدم اعتقاد به معاد، دنیا پرستی، عدم توجه به سنت های الهی و عدم نگرش زاهدانه، همچنین موانع عملی تحقق اخلاق اقتصادی شامل توزیع نامناسب ثروت، اسراف و تبذیر، عدم استخدام صحیح وسیله در عرصه اقتصادی ، ثروت اندوزی، و راه‌های مقابله با موانع تحقق اخلاق اقتصادی از قبیل وضع و اجرای صحیح قوانین اقتصادی، نظارت بر اجرای آن و برخورد با متخلفین اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. کلید واژه ها : ،اخلاق ،اقتصاد ، امام علی (ع)، نهج البلاغه چکیده اخلاق اقتصادی یکی از مهمترین عواملی است که در پیشرفت اقتصادی و جلوگیری از فساد ناشی از آن در جامعه می تواند نقش بسزایی را ایفا نماید. وقتی که اخلاق اقتصادی در جامعه نهادینه شود عدالت، امنیت و شکوفایی اقتصادی پدیدار خواهد شد، چنا نچه بر سر راه آن موانعی به وجود آید، انحطاط و هلاکت را برای جامعه فراهم آورده، به گونه‌ای که انسان نخواهد توانست فکر و ذهن خود را شکوفا و در اعتلای اقتصاد تلاش نماید. چنانچه اخلاق اقتصادی در جامعه حاکم نباشد ثروتمندان و کارگزاران از مقام و موقعیت خود سوء استفاده کرده و ثروت های جامعه را در انحصار خود شان قرار داده یا بیهوده هدر خواهند داد، فرصت‌های کار در اختیار عده ای معدود قرار گرفته و جمع زیادی از مردم از امتیازات محروم، وهر فردی برای رسیدن به سود بیشتر دست به هر اقدام غیر اخلاقی در اقتصاد خواهد زد. واین موارد بیشتر زمانی بروز خواهد کرد که مسئولیت‌ها را در جامعه افراد نادان نالایق به عهده بگیرند .برای مقابله با موانع تحقیق اخلاق اقتصادی باید برنامه‌ریزی دقیق و علمی صورت گیرد تا رفاه عمومی برای همه افراد جامعه به مقدار خدمت و تلاش و آنها ایجاد شود. وقتی زمینه ی کار و اشتغال در جامعه با رونق اقتصادی ایجاد شد، مالیات هم در پی آماده کردن شرایط آن برای افراد در جامعه بدون هیچ اعتراضی رایج، ومعاملات سالم جای معاملات فاسد را خواهد گرفت. مسئولان جامعه نیز بیشتر حدود اخلاق اقتصادی را رعایت کرده، و در اموراتی که نباید فعالیت نمایند و حضور داشته باشند ظاهر نخواهند شد، چنانچه فردی در جامعه حدود اخلاق اقتصادی را رعایت نکند چه مسئول و چه غیر مسئول بعد از انذار و تبشیر مطابق با خلافی انجام شده مورد مواخذه و بازخواست قرار خواهد گرفت. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیلی اخلاق اقتصادی و جلوه ها و پیامدهای آن، موانع معرفتی تحقق اخلاق اقتصادی از قبیل عدم شناخت صحیح انسان، عدم اعتقاد به معاد، دنیا پرستی، عدم توجه به سنت های الهی و عدم نگرش زاهدانه، همچنین موانع عملی تحقق اخلاق اقتصادی شامل توزیع نامناسب ثروت، اسراف و تبذیر، عدم استخدام صحیح وسیله در عرصه اقتصادی ، ثروت اندوزی، و راه‌های مقابله با موانع تحقق اخلاق اقتصادی از قبیل وضع و اجرای صحیح قوانین اقتصادی، نظارت بر اجرای آن و برخورد با متخلفین اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

سبک زندگی توحیدی با سبک زندگی مکانیکی(غربی) تفاوت ماهوی دارد. سبک زندگی توحیدی- اسلامی مبتنی بر آموزه های وحیانی و تعالیم الهی انبیاء می باشد و هدف آن رشد و تعالی معنوی و مادی فرد و جامعه می باشد و مبنای این سبک زندگی، خدا و اطاعت از دستورات الهی می باشد. اما در سبک زندگی غربی، مبنا لذت جویی و منفعت طلبی بشر است و منبع قانونگذاری برای رسیدن به این هدف ،تفکرات تک بعدی انسانی با تاکید بر جنبه مادی او می باشد. سبک زندگی توحیدی با تأکید بر منابع غنی قرآن و سیره معصومین علیهم السلام، بهترین روش برای زندگی سعادتمندانه می باشد. در این تحقیق با استفاده از روش کتابخوانی و مراجعه به متون دینی و ارزش های اسلامی و ارزش های حاکم بر غرب، سبک زندگی توحیدی با سبک زندگی مکانیکی(غربی) مقایسه شده و نقاط قوت و ضعف آنها احصا می شود. تعریفی که فرهنگ توحیدی- اسلامی از زندگی و خوب و بد بودن آن بر اساس مبانی اعتقاد به توحید، نبوت، امامت، معاد وآخرت گرایی دارد، درست در نقطه مقابل فرهنگ و سبک زندگی غربی است که بر مبنای اومانیسم و لذت گرایی و جهان بینی مادی استوار است، بی گمان این اختلاف دیدگاه در بررسی وضعیت سبک زندگی و برنامه ریزی برای آن اثر تام و تمام می گذارد و چه بسا بر اساس دیدگاه اسلامی در بررسی سبک زندگی برخی رفتارها و مصادیق مورد توجه باشد یا حتی در اولویت باشد که در دیدگاه غرب توجه به آن بی مورد باشد و آن را داخل در سبک زندگی ندانند که به تبع این وضعیت، برنامه ریزی درباره اصلاح وضعیت سبک زندگی نیز کاملاً متفاوت خواهد بود.

مسئله امامت از بنیادی‌ترین اصول اعتقادی تشیع به شمار می‌رود؛ چه این‌که ضرورت جاودانگی دین بعد از پیامبر؟ ص؟، اقتضای صیانت نظری و عملی از تعالیم شریعت را داشته و این مهم از رهگذر تبیین و تفسیر دین توسط امام معصوم امکان‌پذیر است. پرواضح است که با عنایت به جایگاه امامت در آموزه‌های دینی، همواره افرادی درصدد سودجویی از این نهاد برآمده و لذا مدعیان دروغین امامت از سده‌های نخستین اسلامی پدیدار گشته‌اند و این امر امروزه در قالب متمهدیان یا مدعیان مهدویت نمود فراوانی در جامعه داشته است. فارغ از آسیب‌شناسی و تحلیل این جریانات از ابعاد مختلف، آنچه جستار حاضر درصدد تبیین آن است این مهم می‌باشد که رویکرد فقه جزایی امامیه به مدعیان امامت و مهدویت چیست. ضروت تحقیق از آن‌روست که تاکنون پژوهش مستقلی در این زمینه انجام نشده و فقیهان امامی نیز در این زمینه جز به ندرت، سخن به میان نیاورده‌اند. جستار حاضر که به شیوه توصیفی _ تحلیلی و با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای سامان یافته است، پس از بررسی احتمالات موجود در مسئله، به این نتیجه رسیده است که در صورت عارض شدن عناوینی از قبیل ارتداد و افساد فی‌الارض، بر عمل مدعیان دروغین، می‌توان ایشان را به حدود مقرر شرعی محکوم نمود؛ در غیر این صورت مجازات ایشان تابعی از باب تعزیرات بوده و حکومت اسلامی با ملاحظه جوانب مختلف، کیفر چنین فردی را مشخص خواهد نمود.