جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصر حاضر مملو از جنگ های منطقه ای در خاورمیانه و جهان است و دفاع از سرزمین و موجودیت ایران اسلامی طبق نظریه های ژئواستراتژیک محدود به جغرافیای کشور نیست. متفکران در حوزه قانون و سیاست و به عبارت دیگر دیپلماسی و حوزه هستند. روشن است که دفاع از خود در برابر پرخاشگری دیگران امری منطقی و روایی است و فقط پرخاشگری علیه دیگران ناپسند تلقی می شود. نگاهی به اصول فقهی نشان می دهد که دفاع مشروع و استفاده از زور برای جلوگیری از آسیب ضروری است. بدیهی است که مقاله حاضر ، ضمن پرداختن به آن ، در صدد تبیین دفاع مشروع از دیدگاه اسلام ، اصول فقهی آن و دامنه جهاد دفاعی ، از جمله؛ دفاع از اسلام در برابر فتنه دشمنان؛ دفاع از دارالاسلام و دفاع از شهروندان دولت اسلامی و معتمدین و شرایط و محدودیت های جهاد دفاعی است و قصد دارد نظرات حضرت امام (ره) را متمرکز کند.

طرح مبانی مسائل نوپدید در هر علمی سبب پیشرفت و تطور منطقی و منظم در آن علم می‌گردد. یکی از مسائل جدیدی که در اصول فقه و فلسفه آن باید کاویده شود، مبانی مارتین‌هایدگر و شاگرد او هانس گئورگ گادامر در مورد فهم و خوانش از متن است که با عنوان «هرمنوتیک فلسفی» یاد می‌شود. «عدم نیل به مراد مؤلف» و «درست‏انگاری استظهارهای شخصی با پیش‏ذهنیت‌های جزئی و نه نوعی» به عنوان دو آموزه مهم آن، نفوذ عمیق و گسترده‌ای در این دو دانش دارد. بر این بنیاد، مسئله اصلی مقاله پیش رو تحلیل امکان طرح دو اصل هرمنوتیکی فوق به عنوان گزاره‌های مسائل اصول فقه و فلسفه آن می‌باشد. بر اساس برایند یافته‌های پژوهش، اصول مهم هرمنوتیک فلسفی هم در اصول فقه و هم در فلسفه آن باید ارزیابی و از مسائل آن تلقی گردد. در این راستا آموزه «امکان نیل به مراد متکلم و متکلم‏محوری» به عنوان یکی از مبانی تصدیقی اصول فقه در دانش فلسفه اصول باید گنجانده شود و «درست‌انگاری استظهارهای شخصی و نه نوعی» -که در ابواب متعددی از جمله اوامر، نواهی، عام و خاص، مطلق و مقید، قطع و ظن کاربرد دارد- باید به عنوان جزئی از مسائل اصول فقه، حجیت آن توسط اصولیان طرح و بررسی گردد.

با توجه به بررسی لغوی این واژه، باورهای جاهلیت پیرامون آن، تحلیل مراد مخاطبین پیامبر از استعمال این کلمه و ادبیات قرآنی پیرامون آن، ثابت شد که از منظر مخاطب اولیه قرآن، مجنون نه دیوانه، بلکه کسی است که با جنّیان و شیاطین در ارتباط بوده و از آن‏ها کهانت، شاعری و ساحری می‏آموزد. لذا مقتسمینی که قرآن را بخش‏بخش نموده، بخشی را کهانت و بخشی را شعر می‏پنداشته و پیامبر را به دلیل ارائه سایر معجزات غیر از قرآن، ساحر خطاب می‏کردند، به ایشان تهمت ارتباط با جنّیان داده و مبدأ وحی را نه خداوند، بلکه جنیان و شیاطین می‏دانستند. از همین رو، قرآن در دو آیه مورد بحث و نیز سیاق پس و پیش آن، این اتهام را از پیامبر رفع نموده و خداوند را هم مبدأ وحی و هم حافظ آن از دست‏برد شیاطین معرفی نموده و خود قرآن را نیز عزیز و منیع دانسته و ورود شیطان به آن را نفی کرده است. بنابراین دلالت مطابقی آیات بر عمومیت و جاودانگی تحریف‏ناپذیری ‏قرآن و تفهیم این معنا برای مخاطب اولیه رد شد؛ هرچند امکان وجود سایر دلالت‏ها در این دو آیه شریفه بر جاودانگی تحریف‏ناپذیری ‏وجود داشته باشد.

«شهرت روایی» از جمله مباحث مطرح در علم اصول است. اصولیان گاه «شهرت روایی» را به معنای کثرت راوی، و گاه به معنای کثرت نقل تعریف کرده‌اند. بنا بر تعریفی، «شهرت روایی» یعنی حدیثی که راویان بسیاری آن را نقل کنند، به طوری که تعدادشان به حد تواتر نرسد و این سبب شهرت روایت می‌شود. در منابع اهل سنت عنوان «شهرت روایی» یافت نشد، اما اصطلاح «خبر مشهور» با همین کاربرد می‌شود که مترادف با «شهرت روایی» است. برای آگاهی از جایگاه شهرت روایی و کاربردش میان مذاهب اسلامی تحقیقی با روش کتاب‌خانه‌ای مبتنی بر توصیف و تحلیل انجام گرفت که مشخص شد به اتفاق فقهای مذاهب، شهرت روایی از مرجحات تعارض اخبار است. از منظر اکثر فقهای اهل سنت، خبر مشهور مفید علم طمأنینه است و کاربردش علاوه بر ترجیح در تعارض اخبار، در تعارض اخبار با قیاس، نسخ و تخصیص با اختلافاتی ذکر شده است.

تروریسم، اقدامی است که خشونت و ترس، ماهیت و حاصل آن را تشکیل می­دهد. صرف­نظر از اشکال تحقق این عمل در گذشته، این عمل در دوران حاضر، با بهره­گیری از علوم و فنون پیشرفته و به مقتضای دوران معاصر، اشکال جدیدی به خود گرفته است که ضرورت پیش­بینی و استقرار راه­ کارهایی مناسب و مطلوب برای مقابله با آن را خاطرنشان می­سازد. جمهوری اسلامی ایران، یکی از قربانیان تروریسم داخلی و خارجی، براساس آموزه ­های شرع مقدس، قانون اساسی، قوانین ملی و اسناد بین ­المللی در مبارزه با تروریسم، راهبردهایی ویژه برای رویارویی با آن در پیش گرفته است. این نوشتار، به بررسی و تحلیل راهبردهای حقوقی و به عبارت روشن، تقنینی ایران در برخورد با مظاهر تروریسم می ­پردازد. نتیجه به دست آمده این است که گزاره ­های ضدتروریستی ایران، به میزان عمده­ای برگرفته از موازین و یافته­های شرع مقدس است؛ هر چند به کلی از یافته­ های حقوق بین­ الملل نیز به کنار نیست. تحول در عملکرد تروریست­ها، ایجاب می­کند که دولت ایران، با الهام از اسناد و الزامات بین ­المللی، با اشکال جدید تروریسم و زمینه­های شکل ­گیری و تقویت آن برخورد کند و در نظم تقنینی خود، به تحولی دست یابد و راهبردهای خود را در این زمینه، بیش­تر سامان بخشد.

یکی از موضوعاتی که در آیات قرآن و سیره پیامبر k به‌وضوح به آن پرداخته شده، کیفیت رفتار با اهل کتاب و شیوه تعامل با آنها است. قرآن به عنوان منبع اصیل و بی‌بدیل نظریات اسلامی، با تأیید ادیان الاهی مسیحیت و یهودیت، مأموریت حضرت محمد k را در امتداد یکتاپرستی حضرت موسی j و حضرت عیسی j معرفی کرده و همه ادیان الاهی را امتی واحد می‌داند. همچنین، با بررسی و تحقیق درباره حیات رسول خدا k مشخص می‌شود که پیامبر در کنار تعریف و تبیین «تکریم معقول و حقوقی غیرمسلمانان»، برای آداب، مناسک و عبادتگاه‌های ایشان ارزش خاصی قائل شده و هیچ غیرمسلمانی را ملزم به تغییر دین نکرده است. هرچند پیامبر k کسی را به تغییر دین ملزم نکرد و همواره در مسائل مختلف از علوم و نبوغ غیرمسلمانان بهره می‌برد و مشورت‌هایی با علمای ایشان انجام می‌داد، اما برای تبلیغ مبانی و مفاهیم اسلامی، و تشویق آنها از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و همه فعالیت‌های زندگی خود، اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی را بر مبنای دعوت به سبیل الاهی و دین حقه اسلام قرار می‌داد. راهبرد واقعی و اساسی پیامبر و نیز حکومتش، تکریم عملی و همه‌جانبه تمامی انسان‌ها، اعم از مسلمان و غیرمسلمان، بلکه تمامی موجودات بوده است و با این نظریه و همچنین رویکرد عملیِ پیامبر، بسیاری از غیرمسلمانان به اسلام و پیامبر متمایل شده‌اند. این مقاله نظریه تکریم و رویکرد عملی پیامبر را می‌کاود.

هدف: هدف از نگارش این مقاله، نمایاندن غنای روش‌شناسانة علوم دینی در تطبیق با قالبهای پرسابقه در مکاتب غربی با مطالعة تطبیقی در موضوعات هم‌عرض بود. روش: در این نوشتار با روش توصیفی- تطبیقی، به انگاره‌های موازی در دو مکتب روشی پرداخته شد. یافته‌ها: توجه به روشمندی علم، سابقة دیرینه‌ای در علوم غیر اسلامی دارد. اگرچه در علوم اسلامی به معرفتهای درجه‌دوم پرداخته شده و رئوس ثمانیه نیز از مهم‌ترین ابحاث فلسفة علمی است که در علوم اسلامی مورد توجه واقع شده است، اما بحث از روش به عنوان یک فصل مستقل در نظریه‌پردازی، مورد توجه جدّی اندیشمندان اسلامی نبوده است. شهید آیت‌الله‌ سید محمدباقر صدر، از اندیشمندانی است که در آثار مهم فقه بین رشته‌ای خود، به روش‌شناسی نسبتاً منقّحی اشاره داشته و از آنها استفاده نیز کرده است. نتیجه‌گیری: مفهوم مکتب و روش اکتشاف آن، محوری‌ترین روشی است که شهید صدر در مباحث فقه اقتصاد مطرح کرده و قابل تطبیق با مفهوم «پارادایم» در مباحث روش‌شناسانة توماس کوهن، فیزیکدان آمریکایی است.

یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث در زمینه آثار و تبعات زنا با زن دارای همسر، مشروعیت‌داشتن یا نداشتن تداوم زندگی مشترک زانیه با همسر خویش است. مشهور فقیهان امامیه حکم به مشروعیت داده‌اند و حکم مزبور اجماعی توصیف شده است. در بین مذاهب فقهی اهل سنت، هرچند عده‌ای از فقیهان حکم به فسخ عقد کرده‌اند اما مشهور در میان ایشان نیز جواز تداوم رابطه زناشویی با همسر او است؛ با بررسی‌های صورت‌گرفته در مقاله پیش‌ رو، نتیجه به‌دست‌آمده حاکی از لزوم تفکیک قائل‌شدن در حکم مسئله مد نظر است، به این نحو که باید میان زنایی که زانیه قبل از رابطه زناشویی با همسر خود داشته با آنچه بعد از این واقعه رخ داده است، تفاوت گذاشت و حکم جواز را فقط مختص به صورت دوم کرد. بدین‌ترتیب با نقد دیدگاه مشهور که با استفاده از روش تحلیلی‌توصیفی و ضمن طرح دلایل و مستندات صورت گرفت، کوشیدیم پاسخی در خور برای این مسئله بیابیم.

مقاله حاضر با توجه به اینکه قصد و رضا عنوان دو مرحله بنیادین و مهم از مراحل پنج گانه ایجاد عقد و ایقاع است، به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا تفکیک موقت قصد از رضا شرعاً و عقلاً امکان دارد یا اینکه در مسأله تفصیلاتی وجود دارد؟ فقیهان و حقوقدانان در مقام پاسخ به این پرسش سه نظریه ارائه کرده‌اند: 1. امکان عقلی و شرعی تفکیک موقت قصد و رضا (نظریه تفکیک) 2. عدم امکان عقلی و شرعی تفکیک موقت قصد از رضا بر اساس ارجاع قصد به رضای شرعی (نظریه ارجاع) 3. عدم امکان تفکیک عقلی قصد از رضا اعم از رضای طبعی و رضای عقلی به صورت مردد (نظریه تلازم عقلی). مقاله حاضر بر اساس تحلیل عقلی و شرعی مراحل عقود و ایقاعات و تفکیک انواع رضایت از یکدیگر، به نقد سه دیدگاه فوق پرداخته و در نهایت به نظریه ابداعی خویش مبنی بر عدم امکان شرعی تفکیک موقت قصد و رضا ضمن پذیرش امکان عقلی تفکیک قصد و رضا گرویده است.