جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابطۀ دانش و عمل اخلاقی در فلسفۀ اخلاق، همواره با چالش مهمی به عنوان خطای آگاهانۀ اخلاقی و شکاف میان علم و عمل اخلاقی مواجه بوده است. چنین چالشی بیشتر به تلاش‌هایی برای رفع این خلاء با تأکید بر ساحت‌های دیگری همچون عواطف و ارادۀ انسان‌ها منجر شده است. در میان متفکران مسلمان، رویکرد وجودی ملاصدرا نسبت به همۀ کمالات از جمله معرفت و خیر، بیشتر بر رویکرد سقراطی نسبت به معرفت و فضیلت قابل انطباق بوده و در نتیجه در معرض چالش یادشده قرار می‌گیرد. این پژوهش با اعتقاد به تقدم تبیین حدود طرفین رابطه بر اصل آن و با نگاه تحلیلی‌ـ ‌‌‌‌‌‌‌‌استنباطی به دیدگاه معرفت‌شناختی و ارزش‌شناختی صدرالمتالهین، به بررسی این مسئله می‌پردازد. بر اساس حکمت صدرایی به دلیل ارادی بودن فعل اخلاقی و مسبوقیت اراده به ادراک نفس، ادراک امر ملائم و ادراک تلائم میان آنها، منشاء انگیزش فعل اخلاقی هستند. از طرفی اثر انگیزشی ادراکات نسبت به افعال، متناسب با مرتبۀ وجودی آنهاست و علم حضوری به دلیل عینیت با معلوم از قوت وجودی بالاتری نسبت به علم حصولی برخوردار بوده و در مقایسه با آن، انگیزه‌بخشی بیشتری نسبت به فعل انسان دارد. ازاین‌رو در صورت تناقض ادراکات حضوری و حصولی فرد در حیطۀ ادراکات یادشده، علوم حضوری میان انگیزش علوم حصولی و فعل اخلاقی قرار گرفته و مانع تحقق فعل مقتضی آنها می‌شوند. حاصل این که تشکیک در رابطۀ معرفت و فضیلت، حاصل غفلت از علوم حضوری، در فرایند کنش‌گری اخلاقی است و راهکار آن توجه به این موضوع می‌باشد.

الهیات تطبیقی جدید، شاخه‌ای از الهیات معاصر مسیحی است که نگاهی متفاوت به «دیگری دینی» و الهیات سایر ادیان دارد. این گرایش درصدد است با نگاهی تطبیقی و مقایسه‌ای، مقوله‌های ایمانی را بررسی، بازخوانی و بازتفسیر کند و فهم عمیقی به ایمان دینی ببخشد. الهیات تطبیقی با تنوع رویکردی مواجه است و این تنوع باعث طرح مسئله در نوع روش پرداختن به این الهیات و اتخاذ موضع مناسب در مواجهه با «دیگری دینی» شده است. سه رویکرد تاریخی، اعتقادی و فرااعتقادی را می‌توان در این الهیات شناسایی کرد که تفاوت‌هایی در روش و هدف با یکدیگر دارند. رویکرد تاریخی، مطالعه چگونگی شکل‌گیری دگرگونی‌های الهیاتی در بستری از روابط بین ‌دینی به‌نحو تاریخی است. رویکرد اعتقادی راهی برای تعمیق یا غنی‌سازی حقیقت ایمانی است که در یک سنت خاص آشکار شده و رویکرد فرااعتقادی وسیله‌ای برای دستیابی به درکی جهان شمول‌تر از حقیقت دینی است؛ اما با وجود این، همپوشانی میان این دو رویکرد در برخی آثار الهیات تطبیقی دیده می‌شود. در این پژوهش، به بازشناسی رویکردهای عمده در الهیات تطبیقی و بیان تفاوت و چالش‌های این رویکردها پرداخته شده و این نتیجه حاصل است که می‌توان به ترکیبی سازنده از رویکرد اعتقادی و فرااعتقادی اندیشید و از هر دو توأمان بهره برد. روش پژوهش این مطالعه، توصیفی‌تحلیلی است.

مواجهه الهیات‌های ادیان با یکدیگر، مسئله‌ای است که در تعاملات بین ادیانی، سبب ظهور رویکردها و موضع‌گیری‌های خاص در دل الهیات شده است. الهیات ادیان و الهیات تطبیقی دو نوع از این رویکردهای الهیاتی هستند. این پژوهش در صدد بررسی، مقایسه و تحلیل نوع مواجهه الهیاتی با «دیگری دینی» متناسب با هر یک از این دو الهیات است و چرایی ظهور الهیات تطبیقی با وجود الهیات ادیان را مورد واکاوی قرار می‌دهد. حاصل آنکه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی میان این دو الهیات در مواجهه با دیگری دینی وجود دارد و بر این نکته تأکید می‌شود که الهیات تطبیقی امتیازاتی نسبت به الهیات ادیان در چگونگی تعامل با سایر ادیان دارد. الهیات ادیان با رویکرد سه‌گانه سنتی خود همچنان درگیر مسئله صدق و نجات است، اما الهیات تطبیقی از این مسئله گذر کرده و گامی فراتر از الهیات ادیان به قصد فهم الهیات دین دیگر به هدف بازخوانی و تعمق بیشتر نسبت به فهم خود از دین خویش برداشته است

دیدگاه ها پیرامون مبحث «اصالت» از ریشه ای ترین و مهمترین مسائل فلسفی است که حدود چهار صد سال است به صورت مستقل مطرح و تدوین گردیده است. در این پایان نامه، با بررسی دقیق نظرات و ادلّه بدیل اصالت وجود سعی شده به صورت اجتهادی، ادلّه مهم بررسی گردد.این نوشتار، مشتمل بر پنج فصل است: کلیّات که مباحثی از قبیل تعریف اصطلاحات و واژگان کلیدی در آن مطرح شده و تحریر محل نزاع در مبحث اصالت نیز بیان گردیده است. همچنین سیر تاریخی و پیشینه این مبحث نیز در آن گنجانده شده است.در فصل دوم به توضیح پیش فرض های مبحث اصالت پرداخته شده است. در فصل سوم، تبیین اصالت ماهیت و توضیح ادلّه و نقدهایی که به آن ادلّه شده ارائه گشته است. در واقع، بسیاری از نقدهای اصالت ماهیت، ادلّه اصالت وجود است که به مناسبت اثبات اصالت وجود، نقد اصالت ماهیت را مطرح نموده اند.در فصل چهارم، تبیین نظریه اصالتین و توضیح ادلّه و نقدهایی که به آن ادله شده، آمده است.در فصل پنجم، به تبیین نظریه اصالت هویت و توضیح ادلّه و نقدهای وارد بر آن ادلّه، پرداخته شده است.و در پایان نیز نتیجه گیری از محتوای پایان نامه گردیده است.

پراگماتیسم از مکاتب فکری عمده در جهان اندیشۀ معاصر است که هم در بعد روشی و هم در بعد فلسفی، ساحت‌های مختلف تفکر بشری و از جمله عرصۀ مطالعات دینی را تحت‌تأثیر قرار داده است. این نوشتار که از جنس مطالعات کیفی با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی است، می‌کوشد تا به‌نوبۀ خود، اثرپذیری مطالعات تفسیری معاصر از مکتب پراگماتیسم را اثبات و ابعاد آن را تبیین سازد. حاصل این پژوهش این است که در دوران معاصر، بخش مبانی تفسیری، در ساحت مبانی صدوری از پراگماتیسم متأثر است. بخش رویکردهای تفسیری نیز، در بروز دو رویکرد فایده‌گرایانه و عمل‌گرایانه، مرهون پراگماتیسم است. همچنین، بخش روش‌های تفسیری، دست‌کم از سه زاویه از اندیشه‌های پراگماتیستی پیرس متأثر است و این امر، از ضرورت مواجهۀ عالمانه، منصفانه و جدی با ابعاد مثبت و منفی این مکتب در محافل علمی اسلامی حکایت دارد.

به باور صدرالمتألهین، همۀ موجودات عالم، متناسب با مرتبه وجودیِ خود، از آگاهی هم بهره‌مند هستند. بنابراین حتی اجسام مادی مانند عناصر، جمادات و نباتات که در عرف عام فاقد شعور شمرده می‌شوند، حظّی از آگاهی و علم دارند. صدرا با دو رهیافت مختلف تلاش نموده تا سریان علم به مادیات را از نظر فلسفی توجیه نماید. در راه نخست، از طریق اثبات عینیت مطلق وجود با علم، به اجسام با همان هویت مادی، علم را نسبت داده، و در راه دوم، از طریق اتحاد اجسام با مبادی عقلی (ارباب انواع)، علم را برای آن‌ها ثابت دانسته است. مسئله اصلی در این مقاله آن است که آیا از این دو رهیافت، نتایج یکسان به دست می‌آید یا نه؟ و کدام یک از این دو راه قوی‌تر و برتر از دیگری است؟ در این مقاله، هر دو رهیافت با روش تحلیلی و مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است که اولاً نتیجه این دو رهیافت یکسان نیست و آگاهی که برای اجسام مادی طبق رهیافت نخست ثابت می‌شود، از چند جهت با آگاهی که طبق رهیافت دوم اثبات می‌شود، تفاوت دارد؛ ثانیاً رهیافت دوم به دلایلی قوی‌تر و برتر است.

در اخلاق هنجاری با توجه به ملاکی که برای تعیین حسن و قبح افعال اختیاری انسان ارائه می شود، دو دسته کلی از نظریات شکل گرفته است که عبارت‌اند از نظریات نتیجه‌گرایی و نظریات وظیفه‌گرایی. نتیجه‌گرایی رویکردی است که خوب، بد، درستی و نادرستی عمل را وابسته به نتایج حاصل از عمل می‌داند. در مقابل، وظیفه‌گرایی نظریه‌ای است که در ارزیابی عمل اختیاری انسان صرف نتیجه را ملاک درستی و نادرستی نمی‌داند. برخی از تقریر‌های این نظریه معیار فعل اخلاقی و ملاک حسن و قبح اعمال و افعال انسان را در هماهنگی و عدم هماهنگی آن‌ها با وظایف از پیش تعین یافته می داند. مقاله حاضر در صدد بررسی اخلاق اسلامی در رویارویی با این دو رهیافت در اخلاق هنجاری است. نگارنده بر این باور است که آموزه های دینی موید رویکرد نتیجه‌گرایی در اخلاق است. برای این منظور در این تحقیق، ضمن اشاره به غایت نهایی اخلاق و بیان نوع رابطه رفتارهای اخلاقی با آن از منظر تعالیم اسلامی، نشان داده خواهد شد که از منظر تعالیم اسلامی نظریه اخلاقی اسلام جزء نظریات نتیجه‌گرایی است البته با قرائت خاصی از نتیجه و نتیجه‌گرایی که در طول مقاله بیان خواهد شد.

موضوع نوشتار پیش‌رو تبیین معناشناختی و هستی‌شناختی دغدغۀ «تنهایی وجودی» و ارائۀ رهیافت‌های آن از سوی اروین یالوم و ملاصدرا است. یالوم بر این باور است که انسان‌ها می‌باید تنهاییِ وجودی را در پیوندیافتگی با دیگران مدیریت نمایند؛ حال یا پیوند با هم‌نوع و یا با موجودی الهی. او در تبیین رهیافت خود معتقد است که پسندیده‌ترین شکل پیوند با دیگران، می‌باید بر پایۀ «عشق عاری از نیاز» باشد. ملاصدرا نیز بر این باور است که تمامی موجودات از جمله انسان، عین‌الربط به وجود پروردگار دانسته می‌شوند. در این مقاله، نگارندگان با اتخاذ روش توصیفی_‌ تحلیلی، رهیافت‌های یالوم و صدرا را در رهایی از تنهایی وجودی مطالعه نموده‌اند. در رهیافت صدرایی دو رویکرد ملحوظ بوده است: 1. رویکردِ حکیمانه (دقیق) با محوریت وحدت تشکیکیِ وجود و رابط‌انگاری موجودات؛ 2. رویکرد عارفانه (ادقّ) با محوریت وحدت شخصیۀ هستی و نمودانگاری موجودات. یافتۀ پژوهش حاضر این گردید که یکی از بهترین مصادیق «عشق عاری از نیاز» در حکمت متعالیه نهفته است که ملاصدرا از آن با عنوان «عشق ذاتی و فطری موجودات به حق‌تعالی» یاد نموده است. نتیجه آن گردید که با وجود مبانی صدرایی پیرامون وجود انسان، «تنهایی وجودی» بی‌معنا است.

دنیای فرامدرن، دنیای گذار از روایت‌های کلان است؛ دنیایی که درآن فراروایت‌ها و روایت‌های خرد جای روایت‌های کلان را گرفته‌اند. الهیات مسیحی نیز متأثر از این تغییر و گذار در عصر جدید بوده است. تلاش‌های فلسفی و الهیاتی در دنیای مسیحی حاکی از ارائۀ پاسخ‌های درخور برای مواجهۀ انسان معاصر با مسایل بنیادین در عصر جدید است. این پاسخ‌ها که ریشه در چرخش زبانی در حوزۀ فلسفه دارد، منجر به توجه وافر متفکران به منابع مهم زبان ازجمله روایت شده است . توجه متألهان به روایت نیز تحت‌تأثیر جهان اندیشه در همین راستاست. این توجه منجر به تلاش‌هایی برای تولید مدل‌های نوین الهیاتی و فلسفی شده است. در این مقاله، ابتدا دو مدل برآمده از تفکر فلسفی مبتنی بر فرم روایی، یعنی متن‌گرایی کیوپیت و الهیات روایی لیندبک را تقریر می‌کنیم و سپس به این نتیجه خواهیم رسید که هر دو مدل بااینکه ریشۀ فکری‌شان در نفی کلان روایت ها مشترک است، اما به‌نوعی در آنچه که خود نفی کرده‌اند، گرفتار می‌آیند.

این مقاله در صدد پاسخ‌گویی به پرسشی تعیین‌کننده دربارۀ اندیشه هایدگر یعنی نسبت اندیشۀ فلسفی او با دیدگاه‌های الهیاتی است. اندیشۀ هایدگر محل تنازعات بسیاری از متکلمان مسیحی است. از یک‌سو ترمینولوژی و دستگاه مفهومی فلسفۀ هایدگر پیوند نزدیکی با الهیات دارد و از سوی دیگر، وی درگیر یک نقد بنیان‌افکن از متافیزیک غربی و پیامد آن، الهیات مسیحی است. به همین دلیل نمی‌توان به سادگی از اندیشۀ وی یک کلام مسیحی یا هر دین دیگری را انتظار داشت. او در نهایت می‌تواند با نوعی الهیات همراهی کند، به شرطی که این الهیات، تخریب متافیزیک یا انتوتئولوژی را پشت سر خود داشته باشد. چنین الهیاتی در حال حاضر موجود نیست و می‌توان گفت خدا و دین هایدگر در آینده به سر می‌برد، نه گذشته. نکته‌ای که مقاله پیش‌رو می‌کوشد گوشزد کند این است که شاید تمرکز بر زندگی‌نامۀ هایدگر یا برخی جستارها در اندیشۀ وی در باب الهیات، سرنخ‌هایی برای بررسی نسبت فلسفۀ هایدگر و مضامین دینی با الهیات به دست دهد، لیکن اندیشیدن به دین یا الهیات آینده از طریق تفکر هایدگری نیازمند تأمل و پژوهش‌های عمیق‌تر در متون وی است و چه‌بسا تمرکز بر زندگی‌نامۀ هایدگر و اصرار بر اصطلاحات نام آشنای الهیاتی در برخی از آثار وی، راهزن فهم درست غایت فکری او شود.