جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی روش و روش‌شناسی نیازمند ورود به حوزه فلسفه علم است. علوم همواره برای پیشرفت خود در پژوهش‌ها از روش شناسی کمک گرفته اند، علم آینده نگاری نیز از این امر متمایز نبوده است. با ظهور آینده نگاری در دهه 1940 و تثبیت آن بعنوان یک علم در دهه‌های بعد، از روش شناسی های متفاوتی در این علم استفاده شده که در آغاز عمدتا به تجربه‌گرایی متکی بوده و برای تحلیل مفاهیم از آن کمک گرفته است ولی در عصر حاضر، این مبنای فلسفی با چالش‌هایی روبرو شده است. در این مقاله به بررسی مبانی فلسفی و ماهیت میان‌رشته‌ای آینده‌نگاری می‌پردازیم و تناسب ابتنای روش شناسی آینده‌نگاری راهبردی به رئالیسم انتقادی باسکار را مورد بررسی قرار می‌دهیم. تحقیق حاضر از نوع توصیفی است. داده‌ها به روش کتابخانه‌ای گرداوری شدند و به روش تحلیلی-انتقادی مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد آینده نگاری راهبردی به عنوان یک دانش انسانی و اجتماعی، ماهیتی میان رشته‌ای دارد و متمایل به استفاده از رویکردی آمیخته در روش‌شناسی است و رئالیسم انتقادی باسکار می‌تواند یک بستر معرفتی مناسب در این عرصه فراهم آورد.

سرعت بالای تغییرات و افزایش عدم ­اطمینان و پیچیدگی در شرایط محیطی هزاره جدید، موجب پرهیز از برنامه ­ریزی و تصمیم ­گیری با پیش ­فرض خطی بودن تغییر در پارامترهای مختلف و روی آوردن هرچه بیشتر به آینده­ پژوهی در سطوح و حوزه ­های گوناگون شده است. اما مطالعات مربوط به آینده، همواره با چالش­های معرفت­ شناسی مواجه بوده­ اند.­ در این پژوهش، ابتدا به نقد نظریه وندل بِل در معرفت­ شناسی آینده پژوهی، به­ عنوان یکی از شهیرترین نظریه ­پردازان در این عرصه، پرداخته شده و سپس عقلانیت آینده ­نگاری راهبردی به­ عنوان رویکردی عملگرا در آینده­ پژوهی، مورد واکاوی قرار گرفته است؛ بدین­ معنا که گزاره ­هایی که با رویکرد آینده ­نگاری راهبردی از مطالعات مربوط به آینده مستخرج می­ شوند، چقدر عقلانی هستند. یافته­ های پژوهش، ضمن احصاء مهم­ترین ایرادات وارد بر نظریه بِل، نشان می­دهند که «حلّ مسئله نمودن»، «دقت در پیش­بینی»، «توازن بین موضوعات»، «سادگی»، «گستردگی» و «سازگاری» در کنار «ارزش­گرایی» معیارهایی هستند که آینده ­نگاری راهبردی را به­ عنوان رویکردی موجّه و معقول معرفی می ­نمایند که می­ تواند به موفقیت دراز مدت مطالعات مربوط به آینده کمک شایانی نماید. بر این اساس، پیشنهاداتی در راستای توسعه و بکارگیری آینده نگاری راهبردی به متصدیان امر در دانشگاه­ها و صنایع و متولیان دولتی ارائه شده است.