جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم مهمترین منبع استنباط احکام شرعی به شمار می رود که بر اساس آیات و روایات متعدد جامع همه احکام شرعی است که بشر به آن نیاز دارد ؛ ولکن تاکنون مفسران آیات الاحکام و فقیهان تنها از بخش محدودی از آیات و احکام فقهی وشرعی این کتاب الهی استفاده کرده اند ، و این در حالی است که دائره آیات و مباحث فقهی قرآن بسیار فراتر از آن چیزی است که تاکنون در این منابع مطرح شده است و یکی از راههای عمده ای که می توان از مباحث و احکام فقهی قرآن بیشتر استفاده کرد این است که مبانی و روشهای توسعه استنباط احکام از قرآن بررسی و منقح گردد. اهم این مبانی و روشها عبارت است از : 1ـ تشریعی بودن قرآن و گستره تشریعات آن، به این معنا که قرآن کریم کتاب تشریع است و گستره تشریعات آن نیز فراتر از آیات و موضوعاتی است که تا کنون در منابع فقهی آمده است . 2ـ وحدت شرایع الهی در اصول و فروع ، بر اساس این مبنا، فقیهان می توانند احکام متعددی را از آیات مربوط به شرایع گذشته که در قرآن آمده استنباط نمایند. 3ـ چند معنایی آیات قرآن، بر اساس این مبنا ، از هر یک از واژه گان و جملات قرآن معانی و احکام متعددیبرداشت می شود . 4ـ استقلال فرازهای تقطیع شده قرآن ، بر اساس این مبنا، فقیه می تواند از بسیاریفرازهای تقطیع شده، احکامی را بدون توجه به جملات یا آیات قبل و بعد آنها استنباط نماید. 5ـ استنباط احکام با استفاده از سنت و روایات تفسیری ، با استفاده از این روش ، فقیه می تواند ، احکامی را از قرآن استنباط نماید که بدون استفاده ازروایات ، این امر امکان پذیر نیست .نتیجه‌ای که از مجموع این مبانی و روشها به دست می آید این است که آیات و موضوعات فقهی قرآن محدود به آیات و موضوعات فقهی مطرح شده در کتب آیات الاحکام و فقه نیست ؛ بلکه در قرآن ، آیات و موضوعات فقهی دیگری نیز آمده است که با وارد کردن این آیات و موضوعات در منابع فقهی شیعه و اهل سنت ، می توان دائر? احکام استنباط شده از قرآن کریم را توسعه داد ، از این رو محدود کردن آیات فقهی قرآن به پانصد یا هزار و یا حتی دو هزار آیه وجه صحیحی ندارد ؛ افزون بر این، فقیه می‌تواند با استفاده از برخی مبانی و روشهای مورد بحث، همچون چند معنایی آیات قرآن و نیز استقلال فرازهای تقطیع شده، احکام بیشتری را از این کتاب الهی استنباط نماید و از این طریق دامنه احکام قابل استنباط از قرآن را نیز توسعه دهد .

پژوهش حاضر به دیدگاه‌های تفسیری فخر رازی، یکی از مفسّران مهم و مشهور اهل سنّت در تفسیر آیات قرآنی مربوط به اهل بیت(، ولایت، امامت و سایر فضایل آنان اختصاص دارد، و نویسنده با استناد به روایات معتبر و مشهور مندرج در منابع روایی اهل سنّت به ردّ دیدگاه‌های تفسیری وی پرداخته است. او معتقد است فخر رازی به عنوان فردی تأثیرگذار در عقاید و افکار اهل سنّت، آیات مربوط به اهل بیت و شأن والای آنان را به درستی تفسیر نکرده و به صورتی معنادار و گاه مغرضانه از تفسیر این دسته از آیات طَفره رفته و نخواسته فضایل والای اهل بیت( را منعکس سازد؛ لذا به گونه غیر منصفانه با بی‌تفاوتی از تفسیر آن ها صَرف نظر کرده در حالی که در تفسیر آیاتی به مراتب کم اهمّیت‌تر از آن ها ذوق علمی و تحقیق فراوانی از خود بروز داده است. وی نخست با تعریف ترکیب "اهل بیت" از لِحاظ لغوی و اصطلاحی، دیدگاه سایر مفسّران سُنّی را در این باره مطرح کرده و درانطباق اهل بیت با ذرّیه پیامبر اسلام و فرزندان فاطمه زهرا( را ثابت کرده است. سپس به مهم ترین آیات نازل شده در شأن اهل بیت( و در رأس آن ها امیرالمومنین علی( مانندِ آیات تبلیغ، ولایت، مباهله، هادی، شاهد یا شهادت، صدق، اطاعت، امامت، صالح المومنین، انفاق، اعتصام، صلوات و... اشاره کرده و ضمن تفسیری اجمالی آن ها دیدگاه‌های تفسیری فخر رازی درباره آیات پیش گفته را نقّادی کرده است. وی با توجّه به شأن نزول این قبیل آیات، روایات تفسیری وارد شده از رسول اکرم در مفهوم و مصداق آیات که مربوط به اهل بیت پیامبر اسلام بوده، انطباق این آیات با شخصیت امام علی( و فرزندان معصوم ایشان یا حضرت فاطمه زهرا( را ثابت کرده و فضیلت های تأکید شده در آیات را تنها و تنها در شأن امام علی( و اهل بیت پیامبر قابل انطباق می‌داند. وی دیدگاه های تفسیری فخر رازی را غیر منصفانه و مغرضانه وصف کرده و در برخی موارد اعتراف های او را در پذیرفتن شأن و فضیلت اهل بیت منعکس کرده، زیرا گزیری از آن نبوده و در برخی موارد از اثبات بعضی فضایل مربوط به اهل بیت( برای خلفای سه گانه انتقاد می‌کند و آن ها را غیر مستند و غیر علمی برمی شمارد.

توکّل به‌معنای اظهار عجز از خود، و اعتماد کردن بر دیگری است؛ و در اصطلاح، به‌معنای تکیه بر حول و قوّه الهی می‌باشد. توکّل در نظام اعتقادی اسلام، بر توحید افعالی مبتنی است، و هر فردی در مراحل زندگی به توکّل نیاز دارد. در قرآن کریم و روایات متعدّدی نسبت به توکّل بر خدا سفارش شده است. بر این اساس، ایمان به خدا و یقین، از اسباب و پیش‌نیازهای رسیدن به مقام توکّل است. توکّل شرط ثبوت ایمان بوده، و حقیقت یقین نیز در توکّل است. بدین ترتیب، هر فردی که دارای حالت توکّل نیست، می‌توان منشأ آن را سستی ایمان و ضعف یقین او دانست. اگر در توکل حالت انسان نسبت به خدا، همانند حالت موکّل نسبت به وکیل باشد، این درجه اوّل توکل محسوب می‌شود؛ و اگر حال او با خدا همچون حال کودک با مادرش باشد این درجه دوم توکّل، و اگر خود را در برابر قدرت خدا هیچ پندارد، عالی‌ترین درجه توکل می‌باشد، که در همه امور به خدا اعتماد نموده، و کارها را به او واگذار می‌کند. قدرت در تصمیم‌گیری، رهایی از سلطه و غلبه شیطان، محبوبیت الهی، مقاومت در برابر مشکلات، آرامش و اطمینان قلبی، اعتماد به نفس، رشد و کمال انسانی، کفایت الهی، پیروزی بر دشمن، عزّت و کرامت، حسن ظنّ به عاقبت خود و بهره‌مندی از امدادهای غیبی، از آثار و برکات دنیوی و اخروی توکل به خدا می‌باشد. جدا بودن مرز توکّل از مرز تسبّب و تواکل، که به‌معنای اعتماد بدون تلاش و کوشش است، و همچنین پناه بردن به انزوا، از برداشت‌های غلطی است که از توکّل شده است؛ در حالی‌که توکل به خدا مستلزم کار و تلاش است. چنان‌که امام سجّاد( به خداوند عرض می‌کند که خدایا چنانم کن که فقط به تو چنگ اندازم و از تو بخواهم.