جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه تفاسیر جنسیتی (قرائت‌‌های مردگرایانه و زن‌گرایانه از قرآن) به‌ شدت به مبانی انسان‌شناسی مفسران آن‌ها در رابطه با طبیعت زن متکی است و اختلاف آراء در این تفاسیر به تفاوت در این مبانی بر‌می‌گردد. پژوهش حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی درصدد است دریابد، مهمترین این مبانی چیست و تصویری که از هویت فردی و اجتماعی زن ارائه می‌دهند بر چه مستنداتی استوار است. با تقریر این مبانی به دست آمد که این دو خوانش‌ از قرآن، تلقی متمایزی از مفاهیم هویت جنسی و جنسیتی، تساوی حقوق و تشابه حقوق، عدالت استحقاقی و عدالت مساواتی، تکلیف محوری و حقوق محوری داشته، قرائت‌های مردگرایانه، با تقدم هویت جنسی بر هویت انسانی، برتری مردان بر زنان و تبعیض جنسیتی را امری طبیعی و موهبتی الهی جلوه داده‌، خواهان ایستایی ظهور زنان در عرصه‌های مختلف فعالیت‌های انسانی است. در مقابل، قرائت‌های زن‌گرایانه با تأکید بر عدالت جنسیتی و نگاه تاریخی به نظام خانواده، تبعیض جنسیتی را امری فرهنگی دانسته، خواهان استقلال زن در ورود به عرصه‌های کلان سیاسی و اجتماعی است.

یکی از کلید واژه‌های مهم در تفاسیر به ویژه تفاسیر متاخر کلید واژه سیاق است که مفسرین در کنار آن به قاعدۀ سباق هم عنایت دارند. این پژوهش در پی آن است که ضمن توجه به قاعدۀ سیاق و مقایسۀ آن با واژۀ سباق (یا همان تبادر)، به کار کردهای این دو قاعده و ارتباط آن در تفاسیر بپردازد. در این پژوهش همچنین به مبانی اثر گذار در سیاق، انواع سیاق، شروط تحقق سیاق و غلبۀ سباق بر سیاق و میزان تأثیر گذاری قاعده سیاق در تفسیر آیات و روایات پرداخته و با ذکر نمونه‌های متعدد، کاربرد سیاق در تفاسیر تبیین شده است. از جمله این موارد، کشف معنا و مراد کلمات و جملات، توسعه وضیق معنا، بیان ترتیب نزول آیات، تعیین مکی یا مدنی بودن سوره‌ها، نقد روایات تفسیری و... است. از سوی دیگر فزونی کاربرد سیاق در برخی تفاسیر، نشان از اهمیت این قاعده و کوشش مفسران در بهره بردن از آن قاعده برای کشف مفاهیم آیات است. به نظر برخی از مفسران، در تعارض سیاق با سباق، سباق مقدم، و در تعارض آن با حدیث مأثور، سیاق مقدم است.

از دیرباز تا کنون، یکى از روش‌های مبارزه با قرآن کریم، ترویج شبهاتی علیه این کتاب آسمانی بوده و در این راستا مخالفان از هیچ کوششی دریغ نکرده‌اند. از جمله این شبهات، خرافه‌انگاری داده‌های علمی قرآن کریم که به کرات از سوی مخالفان مطرح گردیده‌است. به باور آنها ریشه گزاره‌های علمی قرآن را می‌بایست در باورهای خرافی و غلط گذشتگان جستجو کرد که پیامبر (ص) آنها را از گذشتگان و محیط علمی-فرهنگی عصر خود به عاریت گرفته‌است. در همین زمینه اخیراً کتابی با عنوان «نقد قرآن» نوشته شخصی به نام سها منتشر گردیده و نویسنده به منظور دستیابی به این هدف، در طرح شبهات متعددی این ادعا را مطرح کرده که فلان مطلب علمی در قرآن کریم، برگرفته شده از فلان باور خرافی و غلط قدیمی است. وی تلاش فراوان کرده که به هر طریق ممکن، بین گزاره‌های علمی قرآن با نظرات علمی جهان باستان و خرافه‌های قدیمی ارتباط برقرار نماید. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای انجام شده، در صدد بررسی این ادعا و نقد آن است و می‌کوشد با انجام پژوهش جامع درباره تعدادی از این شبهات، ارتباط گزاره‌های علمی قرآن و نظرات علمی جهان باستان را تبیین نماید.

سید ابوالفضل ‌برقعی (1287–1372) یکی از روحانیون و قرآنیون معاصر است. او در نیمه اول عمر خود یعنی حدوداً تا 45 سالگی دیدگاه­ های شیعی داشت، اما پس از آن، کم ­کم به نقد تمام اعتقادات شیعی می­ پردازد. او امامت شیعی را قبول ندارد. عصمت انبیا و اهل بیت (ع) را رد می ­کند. امیرالمومنین علی (ع) را خلیفه الهی نمی‌داند و به امامت اهل بیت (ع) اعتقادی ندارد و به طور کلی، به نقد تمامی اعتقادات شیعی می­ پردازد. یکی از دیدگاه ­های برقعی، نقد مسئله زیارت است. او در این ­باره، کتابی با عنوان «خرافات وفور در زیارات قبور» نوشته است و تمام زیارت را خرافه می ­داند. این نگارش به بررسی صحت و سقم دیدگاه ­های برقعی در مسئله زیارت می­ پردازد. روش جمع ­آوری مطالب در این نگارش به صورت کتابخانه ­ای بوده و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می­ باشد. پس از بررسی ­ها، مشخص شد که سخنان برقعی درباره مسئله زیارت صحیح نیست و او به برخی از آیات و روایات اشاره می ­کند تا مدعای خود را اثبات کند و آیات و روایات دیگر را نادیده می ­گیرد.

داده‌های قرآنی و روایی از طب، گزاره‌های خامی هستند که بدون نظام‌پردازی نمی‌توان مجموعه آنها را علمی به نام «طب اسلامی» دانست. در نوشتار پیش رو پس از بررسی جایگاه کلی طب در آیات، از طریق تقسیم‌بندی مضمونی، نمای موضوعی از طب در روایات ترسیم شده است. پس از شناسایی محتوا، جهت عنوان‌سازی طب اسلامی نیازمند طی فرآیندی هستیم که می‌توان آن را در هفت مرحله به انجام رساند. مطابق این مراحل هفتگانه، پس از اطمینان از حدیث بودن گزاره‌ها، باید از ثبت درست روایات توسط مؤلفان کتب روایی یقین حاصل کرد، سپس از طریق بررسی آسیب‌های احتمالی وارد بر احادیث که رخداد آن در سه مرحله‌ی صدور، نقل و فهم امکان‌پذیر است، می‌توان از مصون ماندن و یا قابل اصلاح بودن روایات در دست، آگاه شد. پس از دستیابی به متن اصلی حدیث، نیازمند ارائه ترجمه مناسب، شناسایی احادیث مشابه و معارض، بررسی قرائن متصل و منفصل و گردآوری نظرات شارحان و عالمان جهت فهم درست از حدیث هستیم. در مرحله‌ی آخر، باید تعامل میان‌رشته‌ای بین متخصصان دو حوزه حدیث و طب به­ صورت دوسویه، گام‌به‌گام و مشترک برقرار شود.

تاریخ نشان می‌دهد که از دیرباز تا کنون، یکی از روش­های مبارزه با قرآن کریم، تولید و ترویج شبهاتی علیه این کتاب آسمانی بوده و در این راستا مخالفان از هیچ کوششی دریغ نکرده اند و تألیفات متعددی در این حوزه نگاشته شده است. از جمله این تألیفات، کتابی با عنوان "نقد قرآن" است که در بخشی از آن، با مبنای انکار هرگونه اعجاز برای قرآن کریم و با استناد به اسناد تاریخی، درستی پیش­گویی قرآن کریم در مورد پیروزی رومیان بر ایرانیان انکار گردیده و آن را نه یک معجزه، بلکه اشتباهی تاریخی برشمرده ­است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی با گرایش انتقادی و بر اساس منابع کتابخانه­ای انجام شده، در صدد بررسی این ادعا و نقد آن است و می‌کوشد، بطلان ادعای مخالفان را اثبات و از نظریۀ اعجاز قرآنی دفاع نماید. این نگاشته، نشان می­دهد که ادلۀ نویسندۀ کتاب نقد قرآن نه تنها موجب انکار اعجاز در قرآن کریم نیست، بلکه جلوه­ای از حقانیت آن را نیز به اثبات می­رساند.

وجود احادیث موضوعه از اصلی ترین آسیب ها، در منابع روایی فریقین می باشد. نسخه خطی «سلم درجات الجنّة» ابن مشهدی (م1125ق)، محدّث و مفسر بزرگ شیعه و صاحب تفسیر «کنز الدقایق»، از جمله منابع ارزشمند حدیثی در باب فضائل و مناقب حضرت علی (ع) می باشد. از مجموع چهل حدیثی که در این نسخه جمع آوری شده، نسبت به برخی از احادیث آن در باب رستگاری محبیّن ابی الائمه (ع) اتهام وضع زده شده است. با توجه به شواهد و متابعات فریقین و اعتبار سنجی سندی و متنی این روایات، صحت و سقم آنها به روش کتابخانه‌ای مورد تحلیل قرار گرفت و محرز گردید که وثاقت سندی برخی از اسناد احادیث مورد اجماع علمای فریقین نمی باشد؛ ولی با بیان دلایل عقلی و نقلی اثبات گردید که مضمون همه روایات از تواتر اجمالی برخوردار بوده، و دارای وثاقت صدوری می باشد. و بدین ترتیب پرده از تشکیک و تردیدها برداشته و صحت احادیث اثبات شد، و توهم وضع احادیث مذکور رفع گردید.

اعتقاد به قضاء و قدر الهی یکی از اعتقادات مسلم اسلامی است زیرا آیات و روایات بسیاری بر آن تصریح دارند و علاوه بر بُعد فلسفی جنبه اجتماعی و عملی نیز دارد. و در روش و عمل و روحیه اجتماعی و در عظمت اقوام و ملل مؤثر است. هدف این پژوهش بررسی نقش آثار اجتماعی اعتقاد به قضاء و قدر با تکیه بر آیات قرآن است. در این مقاله که با روش توصیفی، تحلیلی با رویکرد قرآنی و روایی انجام شده از کتابهای حوزه اسلامی و نرم افزار کلام اسلامی برای بررسی پیرامون چگونگی آثار اجتماعی اعتقاد به قضاء و قدر استفاده شده است. یافته‌ها نشان داده باور به قضاء و قدر هم در زمره مسائل کلی مطرح است و هم با رسوخ در ذهن و اراده انسانی در زندگی اجتماعی و کیفیت برخورد و مقابله با حوادث مؤثر است. نتیجه: مجموعاً از تاریخ اسلامی روشن می‌شود که مسلمانان صدر اسلام با اعتقاد راسخی که به قضاء و قدر داشتند این تعلیم را آنچنان دریافت کرده بودند که با تسلط خودشان بر سرنوشتشان منافاتی نمی‌دیدند. و لذا اعتقاد محکم آنها به سرنوشت، آنها را به سوی عقیده جبر نکشانید.

ارتباط سنجی مفهومی میان آیات قرآن کریم، موضوعی است که از دیرباز توجه پژوهشگران قرآنی را به خود معطوف داشته است. در مقاله حاضر محتوای آیات مشتمل بر عبارت "ما عندالله " با دو ویژگی خیر و ابقی و سنجش میزان ارتباط آن‌ها با عبارت "بقیه‌الله " با محوریت آیات 60 قصص، 95 – 96 نحل و 86 هود بررسی شده است. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی-تحلیلی و با تکیه‌بر روش تفسیری قرآن به قرآن، تلاش دارد ارتباط بین مفهوم ما "عندالله " را که به معنای عالم آخرت و قرب معنوی و منزلتی است، با عبارت "بقیه‌الله " بیابد که به معنای آن چیزی است که خداوند اراده بقای آن را فرموده و زوالی در آن راه ندارد و با استعانت از روایات معصومان (ع)، اثبات نماید که انبیای الهی و ائمه اطهار (ع) به‌طور عام و حضرت ولی‌عصر (عج) به‌طور خاص، از مصادیق "بقیه‌الله "به شمار می‌روند و هدف خداوند متعال در آیه شریفه *بقیه‌الله خیر لکم ان کنتم مؤمنین*، جلب‌توجه مؤمنان به مصداق اکمل بقیه‌الله و آخرین حجت و ذخیره الهی است و با شناخت مصادیق خیر و ابقی و مصداق اظهر آن و به‌وسیله او می‌توان به شناخت و عبودیت و عندیت الهی رسید.

دجال از مفاهیم مشهور آخرالزمانی در روایات اسلامی است. مضامین این روایات گاه تنها به اصل خروج موجودی به نام دجال در آستانه رستاخیز تأکید دارند، اما در بخشی از آنها ماجراهای تفصیلی و ویژگی‌های شگفت‌انگیزی وجود دارد که موجب طرح دیدگاه‌های مختلف در این‌باره و توجیه روایات با هدف پذیرش آنها شده است. از یک سو روایات تفصیلی غالباً در منابع سنی ذکر شده و منابع شیعی تنها حاوی روایات اصل خروج دجال است و از سوی دیگر موضوع دجال به منابع دینی اهل کتاب و راویان اسرائیلیات پیوند می‌یابد. این امر بررسی دیدگاه‌ها و تحلیل اجمالی وضعیت دلالی و سندی روایات خروج دجال را ضروری می‌نماید. طبق این تحقیق اصل خروج دجال از مفاهیم اصیل اسلامی است و حتی فراوانی روایاتی که از جزئیات و تفصیل ماجراهای آن سخن گفته‌اند، علیرغم لزوم توقف بر آنها، شهرت و استفاضه این موضوع را نشان می‌دهد.