جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهت مشاهده فیلم مناظره در آپارات به آدرس های داده شده در یادداشت مراجعه کنید.

در این رساله تلاش می شود پاسخ شیخ اشراق، اسپینواز وجورج مورودس که مبتنی بر تلقی انسان مدارانه از شرور است، باروش توصیفی- تحلیلی ومقایسه مورد ارزیابی قرار گیرد.شیخ اشراق در یکی از پاسخ هایش به مسئله شر اظهار می دارد که معضل شرور ناشی از نگرش انسان مدارانه بشر است؛به این صورت که انسانها خیال می کنند عالم برای آنها خلق شده است،وحرکات افلاک معطوف به مصلحت ومنفعت انسان است،در نگاه ایشان مباحث طولانی در خیر وشر مولود این نگرش است.پاسخ شیخ اشراق مبتنی بر نظام نوروظلمت، قاعده"العالی لایلتفت الی السافل" جایگاه جزئی انسان در نظام هستی ونظام احسن می باشد.نکته قابل توجه اینکه پاسخ مبتنی برنگرش انسان مدرانه شیخ اشراق را نه یک پاسخ نهایی بلکه باید یک پاسخ روانشناسانه تلقی کرد؛با این بیان که معضل شرور با ابعاد مختلف وجود انسان مانند؛بعد عاطفی،احساسی، ومعرفتی مرتبط است، به همین دلیل در مسئله شر نمی توانیم یک پاسخ قاطع و واحد داشته باشیم، بلکه به منظومه از پاسخ ها نیاز است تا بتواند تمام ابعاد وجود انسان را قانع کند براین اساس است که شیخ اشراق پاسخ های متعددی به معضل شرور داده است که این خود نقطه قوت تفکر اشراقی در مواجهه با مسئله شر را نشان می دهد.اسپینوزا نیز در پاسخ به معضل شرور معتقد است که این مسئله ناشی از نگرش انسان مدرانه بشر است؛ انسان فکر می کند همه چیز برای او خلق شده است،بربنیاد این نگرش، پدیده هارا به خیر وشر ، سالم وفاسد تقسیم می نماید.بنیاد تفکر اسپنوزا را در این مسئله سیطره ضرورت بر کل هستی،ودیدگاه ایشان درباب علت غایی تشکیل می دهد.یافته های تحقیق نشان می دهد که مبانی ودلایل اسپینوزا، با توجه به تفکر اشراقی وحکمت اسلامی به دلایل ذیل: سازگاری ضرورت وغایتمندی،عدم تفکیک غایت در مقام وجود شناسی ومعرفت شناسی،انقسام غایت به حصولی وتحصیلی،غایت بودن خدا برای خلقت،تدبیر عام وفراگیر خدا نسبت به هستی. قابل قبول به نظر نمی رسد. جورج مورودس معتقد است مسئله شر ناشی از باور است، باور خود یک حالت ذهنی است که قائم به شخص ومتغیّر به شخص می باشد. پیوند زدن معضل شرور با باور،مبتنی بر نگرش خاص ایشان در مورد برهان است؛ در نگاه ایشان برهان وابسته به شخص می باشد، اما وابسته به شخص بودن برهان در نگاه شیخ اشراق وحکمای اسلامی نیز به دلایل ذیل: لزوم یقین معرفت شناختی برای برهان وعدم کفایت باور روان شناختی،تفاوت انسانها از حیث رشد عقلی ومعرفتی، قابل قبول نیست.همانگونه که مبانی پاسخ اسپینوزا و مورودس در مقایسه بامبانی شیخ اشراق دچار اشکال است، انسان مداری معرفت شناختی، نیز با اشکالاتی مانند نسبیت معرفت، نبود ملاک جهان شمول جهت تشخیص خیرو شر، تبدیل شر عینی به شر انفسی... مواجه است.

ترجمه و شرح باب حادى‌عشر به قلم محسن غرویان، شرح و توضیح باب یازدهم «منهاج الصلاح فی اختصار المصباح» اثر علامه حسن بن یوسف حلّى (متوفى 726ق) است. علامه حلى، کتاب منهاج را به عنوان مختصرى از کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسى در ده باب تنظیم کردند و سپس به درخواست وزیر وقت محمد بن محمد قوهدى باب یازدهم را با عنوان «الباب الحادی‌عشر فیما یجب على عامة المکلفین من معرفة أصول‌الدین» بر آن افزودند. مترجم محترم با همکارى سید محمدرضا طالبیان تلاش کرده‌اند که با قلمى روان مراد ماتن و شارح را در اختیار طلاب و دانشجویان قرار دهند. شارح انگیزه نگارش اثر را چنین توضیح داده است: «این کتاب با اینکه الفاظش اندک است اما دانش فراوانى در آن است. و با اینکه مختصر است، فوائد زیادى دربردارد. در گذشته‌ها من به درخواست عده‌اى از برادران چیزهایى نوشتم که با تبیین دلایل و براهین، در حد مطالب این کتاب کمک مى‌کرد، اما حوادث روزگار من را از تکمیل آن باز داشت؛ چراکه زمانه آدمى را از رسیدن به مرادش باز مى‌دارد و بین او و مطلوبش حائل مى‌شود. اما سپس در بعضى سفرها با وجود مشغله فراوان و تشویش فکرى مجالست و مذاکره با بعضى از علما رخ داد و بعضى از بزرگان و اعاظم از من خواستند که مجدداً تجدید نظر کنم و در آن‌چه قبلاً نوشته بودم تأمل نمایم و به آنچه گرد آورده بودم رجوع کنم. من نیز دعوت آنان را اجابت کردم». شیوه ارائه مطالب بدین‌ترتیب است که در یک صفحه متن و در صفحه دیگر ترجمه و شرح ذکر شده است. فهرست مطالب در ابتداى کتاب و در پاورقى‌هاى کتاب نیز آدرس آیات و توضیحات اندکى ارائه شده است.

انسان در فطرت موجودی کمال گرا میباشد. وبرای اینکه پیامد های تحقیق واقعی باشد، بایستی رفتار وکردارش بر اساس تفکر وقانونی معین بأشد؛ در غیر أین صورت تفکر بدون برنامه وهدفدر فطرتتفکری واقعی ومنسجم با واقعیت نمی سازد، بنا براین نیازمند است که قوانین فطری برای عقل یافت تا انسان از آنها پیروی کند؛ تا بتواند مسیر تفکرش ودر نتیجه کردار ورفتارش را به سمت کمال پیش ببرد. أین تحقیق تلاشی است برای نشان دادن راه درست بر اساس توانایی که خداوند بزرگ مرتبه آن را در سرشت انسان قرار داد که همین توانایی باعث تفاوت انسان از سایر مخلوقات گردد؛ زیرا با أین توانایی انسان به سمت کمال وراه درست نه تنها در بعد فردی بلکه در بعد اجتماع نیز هدایت میشود؛ بدین وسیله میتواند برای اداره ی جامعه از نظم خاصی پیروی کند؛ وآن توانایی همان عقل است که اگر انسان از آن استفاده ی درست کند وبراساس آن عمل کند، در مسیر عنایت خداوند قرار گرفته واز کمال نظری به سمت کمال عملی حرکت خواهد کرد، اما اگر أین توانایی را نادیده بگیرد خود راگرفتار شقاوت هم در دنیا وهم در آخرت خواهد کرد. از جمله مطالبی که أین تحقیق به آن اشاره میکند، آن است که توانایی دیگری وجود دارد که اگر بوسیله عقل هدایت نشود، انسان رابه سمت زندگی دنیوی ومادی ولذت های زود گذر آن خواهد کشاند؛ امروزه هم بسیار دیده میشود که مردم به جوانب مادی، تکنولوجی ورفاه بسیار توجه میکنند بطوری که أین امر باعث شد جامعه درمسیر رشد وتکامل در تکنولوجی ورفاه قرار گیرد اما از طرفی دیگر از رشد وتکامل روحی وأخلاقی عقب بماند؛ بدین معنی که دزدی، فساد ورذیلت بیشتر جوامع را فراگیرد؛ در واقع هدف اصلی أین تحقیق آن است که هشداری صلح آمیز برای همه خیر خواهان جامعه ودین داده شود؛ وآن أین است که راه إصلاح انچنان دور وسخت نیست بلکه أین راه را خداوند تعالی در وجود همه ما قرار داده تا بوسیله آن بتوانیم در راه تکامل وسعادت ابدی قرار گیریم. در أین تحقیق نیز شواهدی نام خواهیم برد تا عملی شدن أین موضوع را ثابت کند؛ از جمله أین شواهد، أمام خمینی (ره)، آن رهبر بزرگوار که توانست با تکیه بر تعالیم دین اسلام، جمهوری إسلامی را بوجود آورد و دومین مثال، سید محمدباقر الصدر (ره) که سعی داشت راه أمام را در عراق کامل کند. آنچه در پایان می خواهم به آن برسم، أین است که تفکر فلسفی در راه آن بزرگواران ودر هر گامی إصلاح آمیز نقش اساسی را دارا میباشد.

مسئله انسان ‌شناسی یکی از مباحث بنیادین در عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می شود که از دیر باز مورد بحث و بررسی بیان متفکران شرق و غرب بوده است و پژوهش‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است.حضرت امام خمینی  هم از جمله فیلسوفانی هستند که در خصوص انسان و ابعاد انسان انظار و افکار ناب و عمیق دارند.در واقع نگاه امام خمینی  به انسان بر اساس نگرش توحیدی و حکمی وی به هستی است که سر منشأ اندیشه وسیله امام  در سایر امور است. از این ‌رو انسان‌ شناسی امام خمینی  به ‌عنوان کلیدی ‌ترین معرفت در ساختار اندیشه امام  مطرح است و تا نوع نگاه امام  به انسان و دریافت او از مرتبت آدمی روشن نگردد، تلقی امام  از دیگر امور به درستی روشن نمی‌ شود. در این رساله در پی تبیین ابداعات حکمی حضرت امام خمینی  در خصوص انسان شناسی هستیم رساله و فصول آن بر اساس این نگرش تدوین و نگارش یافته است. روش تحقیق رساله حاضر تحلیلی، توصیفی با توجه به جمع ‌آوری منابع و مطالب از کتابخانه ‌ها و مصاحبه‌ ها و پایگاه اطلاعاتی می‌باشد. یافته ها و نوآوری های این رساله خیلی زیاد اند و ما اینجا مهم ترین ها را به طور نمونه ذکر می کنیم : حضرت امام  براساس نظریه فطرت بجای اخلاق فلسفی،اخلاق دینی را مطرح کردند که ملاک اخلاق دینی قُرب و بُعد می باشد نه افراط و تفریط واعتدال، که ملاک اخلاق فلسفی است، و همچنین حضرت امام  در افعال انسانی من جمله در مسئله اراده واختیار نوآوری دارند که ایشان طوری اراده انسان را تبیین نموده است که براساس آن تسلسل اراده ها اصلاًپیش نمی آید .و نیز تفسیر و تقریر دقیق حضرت امام  برنظریه امربین الامرین و تطبیق آن برآیات قرآنی.همچنین تقریر دقیق و عمیق حضرت امام  برحقیقت معجزه براساس مبانی عرفانی. نوآوری دیگر حضرت امام  ترتیب جدیدی وحکیمانه ایشان برای اسفار اربعه می باشد.همچنین نظریه خاص ایشان درباره اسم مستأثر برخلاف قیصری ومرحوم شاه آبادی می باشد. نیز حضرت امام  نقدی بر تفسیرجلا و استجلا صدر الدین قونوی دارند. نیز نگاه نو حضرت امام در چینش حضرات خمس.و همچنین حضرت امام  معتقدند که حقیقت محمدیه به مقام تعین اول و فیض اقدس منتسب می باشد در حالی که دیگران به مقام تعین ثانی اطلاق می کنند.حضرت امام  درباره ولایت و مراتب آن هم یک نگاه جدیدی دارند که بیا نگر دقت و عمق ایشان درخصوص ولایت و مراتب آن می باشد.