جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«نصر حامد ابوزید»، متفکر مصری قرآن و یکی از متکلمان آزاداندیش، که نظریه‌هایش باعث شد که معدودی ازمفتیان مصری در سال ۱۹۹۵ او را مرتد اعلام کنند و دادگاهی در مصر دستور داد که همسر آقای ابوزید باید از او جدا شود. «نوآوری، تحریم و تاویل» آخرین اثر این نویسنده با همکاری آموزشکده توانا و توسط مهدی خلجی به فارسی ترجمه شد. این کتاب با دعوت به نوآوری، نه تنها در زمینه دینی که در گفتمان اجتماعی و سیاسی، گشایش می‌یابد. با کاوش در همدستی اتوریته سیاسی و دستگاه مذهبی در خفه کردن جنبش‌های اصلاح‌طلبانه، ابوزید سرکوب فکری برجسته‌ترین اندیشمندان و هنرمندان منطقه را به نقد و تحلیل می‌کشد. با بررسی رابطه میان اسلام و هنر، ابوزید سپس تلاش می‌کند تا پاسخی برای این پرسش بیابد که چرا هنر چنین وحشتی در میان آن‌هایی که در پی ممیزی و تحریم آن می‌باشند، به وجود می‌آورد. با کنکاو در انواع سنتی و مدرن تفسیر و از جمله انتقال از مقوله سنتی تفسیر (exegesis) به تأویل، یا جستجوی معانی درونی و پنهان قرآن، ابوزید سپس به کاوش در اشکال تفسیری مختلف قرآن می‌پردازد. وی سرانجام و با دعوت به رویکردی نوین به قرآن، نتیجه می‌گیرد که قرآن را پس از این می‌باید نه به عنوان یک متن (text) که بمانند یک گفتمان (discourse) در نظر گرفت.

بعد از ۱۱ سپتامبر از دید رسانه‌ها و نوشته‌های غربی، اسلام تقریبا معادل بنیادگرایی شده است. با این حال، این یکسان‌انگاری هر چقدر هم که وسعت یافته باشد، با تاریخ غنی فکر سیاسی در اسلام ناهمخوان است. نصر حامد ابوزید، دانشور نامدار مصری، در این کتاب با نظر به طیف آثار مسلمانان معاصر نشان می‌دهد که چه دیدگاه‌های متنوعی از نظر سیاسی، مذهبی و فرهنگی در آثار این مسلمانان وجود دارد و چگونه هر کدام از این دیدگاه‌ها نشانگر گفتمانی از گفتمان‌های سیاسی در جهان مسلمان‌نشین است. «اصلاح اندیشه اسلامی» به بررسی آثار روشنفکران مسلمان از مصر گرفته تا ایران و اندونزی می‌پردازد و تلاش‌های این روشنفکران در شکستن چارچوب تفسیر سنتی و فقهی از اسلام را زیر ذره‌بین می‌گذارد. ابوزید نشان می‌دهد که بسیاری از اندیشوران مسلمان از اسلامی جانبداری می‌کنند که دید فرهنگی روشنگرانه‌ای دارد و همزمان بر ایمان فردی تاکید می‌کنند. او آن‌گاه به بررسی میزان کامیابی این اصلاحگران مسلمان در ساختن ایدئولوژی اصیل و احیاءشده اسلامی می‌پردازد و این نکته را جستجو می‌کند که تا چه حد این اندیشوران توانسته‌اند خود را از دام سنت‌گرایان در ارائه تصویری منفی از غرب برهانند. کتاب «اصلاح اندیشه اسلامی» پژوهشی درخشان، مختصر و با زبانی غیر‌فنی است که در پیوند کامل با نیازهای زمانه ما نگاشته شده است و تحلیلی بایسته از امروز و آینده اسلام به دست می‌دهد. مترجم این اثر یاسر میردامادی است.

این کتاب خواننده را به نوآوری در گفتمان دینی و هم­چنین در سیاست و اجتماع، دعوت می‌­کند. با کاوش در همدستی مقامات سیاسی و دستگاه مذهبی در مقابله با جنبش‌های اصلاح‌طلبانه، ابوزید سرکوب فکری برجسته‌ترین اندیشمندان و هنرمندان خاورمیانه را به نقد و تحلیل می‌کشد. ابوزید سپس تلاش می‌کند تا با بررسی رابطه میان اسلام و هنر، پاسخی برای این پرسش بیابد که چرا هنر چنین وحشتی در میان آن‌هایی که در پی ممنوعیت و سانسور آن است، به وجود می‌آورد. وی سپس به کاوش در انواع مختلف تفسیر سنتی و مدرن قرآن از جمله تغییر از مقوله سنتی تفسیر (exegesis) به تأویل یا جستجوی معانی درونی و پنهان قرآن، می‌­پردازد. ابوزید سرانجام با دعوت به رویکردی نوین به قرآن، نتیجه می‌گیرد که قرآن را پس از این می‌باید نه به عنوان یک متن (text) که به مانند یک گفتمان (discourse) در نظر گرفت. مترجم این کتاب مهدی خلجی، پژوهشگر امور دین، است.

فراخواندن ابنِ عربی، از این روست که شاید بتوان در تجربه‌های او چیزهایی یافت که بتواند الهام‌بخش پاسخ‌هایی باشد برای دشواری‌هایی که در جهان امروز با آن روبه‌رو هستیم. تجربه‌ی معنوی-عرفانی، خاستگاه و سرچشمه‌ی تجربه‌های هنری ــ‌ موسیقی، ادبیات و دیگر هنرهاــ نیز هست و از این‌روی، چارچوبه‌ای است که هم دین و هم هنر را در خود دارد. و همین‌هاست راز اهمیت فراخواندن و به صحنه آوردن ابن عربی در همه‌ی جهان امروز؛ چنان‌که در جهان اسلام نیز، به دلیل سلطه و سیطره‌ی پاره‌ای از رویکردها و دیدگاه‌ها و اندیشه‌های سلفی در سی‌ساله‌ی پایانی سده‌ی بیستم، به صحنه آوردن ابن عربی و بازگرداندن دوباره‌ی او از حاشیه به متن، هیچ اهمیت کمتری ندارد. از سوی دیگر، اندیشه‌ی ابن عربی، چهره‌ی دیگری از معنویت اسلام و مفهوم جهاد که سخت آن را زشت و تحریف شده فرانموده‌اند پیش روی خواننده‌ی غیر مسلمان می‌نهد. اهمیت اندیشه‌ی ابن عربی از این‌روست که پختگی و پروردگی اندیشه‌ی اسلامی را در حوزه‌های گوناگون فقه، الهیات، فلسفه، تصوّف، تفسیر قرآن، علوم حدیث، علوم بلاغت، لغت و… به نمایش می‌گذارد. از این دیدگاه، بررسی و پژوهش [آموزه‌ها و اندیشه‌های] او، چشم‌اندازی از اندیشه‌ی اسلامی در سده‌های ششم و هفتم هجری (یازده و دوازده میلادی) را پیش چشم می‌گذارد؛ و از دیدگاهی دیگر، شیخِ اکبر محیی‌الدین ابن عربی، پل پیوند و همزه‌ی وصلی است میان میراث جهانی و میراث اسلامی. و از این دیدگاه، میراث ابن عربی نموداری است از پیوند زنده و خلاق با میراث جهانی روزگار او ــ چه فرهنگ دینی مسیحی و یهودی و چه فرهنگ فکری و فلسفی. نشان این پیوند، شیفتگی‌ای است که او در بهره‌گیری از اصطلاحات گوناگون برای بیان مفهومی یگانه از خود نشان می‌دهد. البته اهمیت ابن عربی به عنوان پل و پیوند، تنها همین نیست که او میراث انسانی روزگار خویش را به‌خوبی می‌شناخته و آن‌ها را در پی‌ریزی و به‌پاسازی کاخ برافراشته‌ی فکری و فلسفی خویش به کار گرفته است، که افزون بر این، به همین اندازه در بازسازی میراث انسانی، از راه اثرگذاری کارا و خلاقش در آن، نقش داشته است.