جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصطفی ملکیان : به دو دلیل بحث درس‌گفتار معنای زندگی برای تدریس برگزیده شده است. اول: آن که در میان مباحث مربوطه به فلسفه ی دین ، هیچ مبحثی به اندازه ی موضوع معنای زندگی در میان دروس دانشگاهی مورد تغافل واقع نشده است ، علی رغم آن که این بحث از مباحث بسیار مهم فلسفه ی دین و تا حدّی فلسفه ی اخلاق می باشد . دوم: آن که این جانب چندی است که در این مورد مطالعاتی کرده ام و فرصتی به دست نیامده است که مجموع تأملات خود را عرضه نمایم و در این ترم مجموع مطالعات و تأملات خود را عرضه خواهم نمود .

در بحث حاضر روش ما انسان شناسی پیشینی که به آن فلسفی هم گفته می شود است و با انسان شناسی تجربی که در روان شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد، جامعه شناسی و … مورد بحث است، کاری نداریم.

برای اینکه جغرافیای بحث ما محدود شود، بهتر است این نکته را عرض کنم که علوم تجربی (اعم از طبیعی و انسانی) سه دسته مبانی فلسفی دارند: مبانی فلسفی مشترک بین علوم تجربی طبیعی و انسانی (از جمله علیّت، استقرا و قانون) مبانی فلسفی مختص به علوم تجربی طبیعی مبانی فلسفی مختص به علوم تجربی انسانی ما در درس‌گفتار مبانی فلسفی علوم انسانی فقط به مبانی فلسفی مختص به علوم تجربی انسانی می‌پردازیم و دو قسم دیگر محل بحث ما نیست. اگر نمی‌توانیم صادق بودن این مبانی را اثبات کنیم، لااقل باید معقول بودن آنها را احراز کنیم.

سخنران مهم نشست روز جهانی فلسفه، مصطفی ملکیان بود که با استقبال فراوان شاگردانش همراه بود. سخنرانی مفصل ملکیان با عنوان ” فلسفه برای زندگی ” به تاثیر فلسفه در زندگی روزمره اختصاص داشت. وی ابتدا به اهمیت فلسفه ورزی اشاره کرد و گفت: امید به اینکه با فلسفه ورزی واقعی و حقیقی همه ما پیر و جوان، زن و مرد از سلطه پنج عاملی که بر ما مسلط شده اند. فقط با فلسفه ورزی و نه هیچ چیز دیگری می توان از سلطه نادانی، بدسگالی و بدنیتی، فریبکاری، خشونت و ستمگری که بر ما سایه افکن شده و بر سرشت و سرنوشت ما ایرانیان مسلط شده اند، رهایی یابیم. ما تنها با تغییر و اصلاح فرهنگی می توانیم از سیطره این پنج عامل رهایی یابیم. من به فلسفه ورزی به چشم یگانه منجی ما انسان ها عموما و ما ایرانیان در این برهه تاریخی خصوصا نگاه می کنم. اصلااز فلسفه ورزی مرادم پرداختن به یک رشته آکادمیک مثل سایر رشته ها نیست. همان سخنی که عیسی (ع) درباره حقیقت می گفت. فلسفه ورزی و نه فلسفه دانی و نه فلسفه خوانی و نه فلسفه نویسی درست همان شانی را که عیسی برای حقیقت قایل بود، برای انسان دارد. به این لحاظ اصلاآنچه درباره فلسفه ورزی خواهم گفت، از منظر یک فرد فلسفه خوان نیست. بلکه از منظر کسی است که اندیشه نجات اجتماعی و فردی برایش اهمیت دارد. من این نجات فردی و اصلاح اجتماعی را جز در فلسفه ورزی در هیچ چیز دیگری نمی بینم. ملکیان در بخش دیگری از سخنانش با تمایز گذاشتن میان فرآیندهای فلسفه ورزی از فرآورده های فلسفی انتقادهای تندی از فلسفه آکادمیک ایرانی کرد و گفت: بیشترین تاثیری که فلسفه در زندگی روزمره دارد و من از آن به عنوان تاثیر نجات بخش یاد کردم، به فرآیند فلسفه ورزی اختصاص دارد البته فرآورده های فلسفی نیز تاثیر فراوانی دارند، اما تاثیر فرآورده های فلسفی اصلاو ابدا با تاثیر فرآیند فلسفه یعنی فلسفه ورزی قابل مقایسه نیست. یعنی اگر همه ۷۵ میلیون نفر ایرانی فیلسوف به معنای آگاه به فرآورده های فلسفی شوند، بعید می دانم که زندگی مان از اینکه هست، بهتر شود. زیرا ما اساتید تراز اول فلسفه در دانشگاه هایمان داریم که سر سوزنی نه به زندگی خودشان و نه به زندگی دیگران بهبود نمی بخشند. اگر باعث عقبگرد ما نشوند، هیچ وقت پیشرفت ما را سبب نشده اند. با اینکه می توانند به خوبی صدرای شیرازی را توضیح دهند یا آرای ابن سینا را بیان کنند اما مطلقا نه خودشان سر سوزنی عقلانیت و فلسفی اندیشی دارند و نه طبعا به ما این عقلانیت و فلسفی اندیشی را به ما انتقال می دهند. اگر ۷۵ میلیون ایرانی مثل این آقایان شود، وضع مان سر سوزنی بهتر نمی شود. ما خوشحالی می کنیم که مثل ایشان زندگی نمی کنیم و شادیم از اینکه زندگی ما این گونه نیست. استاد ملکیان در پایان بعد از توضیح ۱۲ فایده برای فلسفه ورزی گفت: آموزش و پرورش ما باید از ابتدا فلسفه ورزی را به ما بیاموزد البته زندگی به این شکل سخت است. من با اصالت اقتصادی که برخی سوسیالیست ها می گویند و با اصالت سیاستی که لیبرال ها می گویند، موافق نیستم. من قایل به اصالت فرهنگ هستم و معتقدم که یگانه مشکل جامعه ما یا علت العلل مشکلات ما مشکل فرهنگی است. یعنی تا زمانی که استدلال گرا نباشیم، مشکلات مان رفع نمی شود. اگر استدلال ورزی را به معنای فلسفه ورزی بدانیم، در می یابیم که اساتید فلسفه ما لزوما چنین نیستند. یعنی هیچ کدام از ویژگی هایی که برای فلسفه ورزی گفتم درباره شان صدق نمی کند. بنابراین ما نیاز به معلمان فلسفه نداریم، بلکه نیاز به انسان هایی داریم که فلسفه ورزی شان شخصی شان باشد. فلسفه شغل و حرفه شان نباشد و از طریق آن به ثروت و جاه و مقام و مناصب دانشگاهی نرسند، بلکه با فلسفه زندگی کنند. اگر همه ۷۵ میلیون چنین زندگی می کردیم، از پنج عاملی که در ابتدا گفتم، نجات می یافتیم. امیدوارم همه ما واقعا طالبان حقیقت باشیم و تا جایی که می توانیم دست از این مراد نکشیم.

درسگفتار فوق درباب زندگی فیلسوفانه، عرفانی، متدینانه، تاثیر فلسفه بر زندگی و... به بحث می پردازد.

مصطفی ملکیان در این درس‌گفتارها به فلسفه تاریخ در هر دو معنای آن می‌پردازند. یازده جلسه اول به فلسفه علم تاریخ (فلسفه نقدی تاریخ) اختصاص دارد که ایشان به اعتبار گزاره‌های جزیی مطرح در رشته تاریخ می‌پردازند و مباحثی چون علم بودن تاریخ، علّیت در تاریخ، عینیت در تاریخ و… را مطرح می‌کنند. در هفت جلسه پایانی به (فلسفه نظری تاریخ) به معنی قوانین حاکم بر حوادث گذشته و بیان گزاره‌های کلی درباره حوادث گذشته می‌پردازند که طی آن فلسفه تاریخ هگل (جلسه دوازدهم)، فلسفه تاریخ کارل مارکس (حلسه سیزدهم)، فلسفه تاریخ آرنولد توین‌بی (جلسه چهاردهم و پانزدهم)، فلسفه تاریخِ ویکو، کُندرسه و آگوست کنت (جلسه شانزدهم؛ که نیمه‌تمام است) و فلسفه تاریخ اسوالد اشپنگلر و کانت (جلسه هفدهم و هجدهم) مطرح و نقد و ارزیابی می‌شود. این درس‌گفتارها بنا به قرینه‌هایی که در طی محتوای جلسات به آن اشاره شده است، به صورت هفتگی و در کلاس تاریخ طلاب موسسه در راه حق ارایه شده و تاریخ شروع آن مهرماه ۱۳۷۲ است.

در این درسگفتار (که از زمان آن بی اطلاعم و مکان آن ظاهرا موسسه در راه حق بوده است) ایشان سه هدف را پی می گیرند: ۱.طرح مباحث فلسفه اخلاق ۲.آموزش اصطلاحات فلسفه اخلاق در زبان انگلیسی ۳.آموزش نکات ترجمه. مجموعه فایلهایی که من در اختیار داشتم شامل ۳۱ فایل می باشد که از شماره ۱ تا ۴۰ نامگذاری شده است و شماره‌های ۱۵، ۱۶، ۲۹، ۳۰ در این مجموعه وجود نداشت و شماره های ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، نیز به این درسگفتار بی ربط بود. اضافه کردن WKF اول فایلها از من است. این مجموعه تنها شامل فصل اول و حدود ۶۰% درصد فصل دوم می باشد که آنهم به دلیل گفته شده جاافتادگی دارد. از فحوای جلسه آخر نیز به نظر می‌رسد که این جلسات ادامه داشته است. همه اینها گفته شد به این امید که کسی فایلهای جاافتاده و نیز ادامه آن را دراختیار داشته باشد و در اختیار ما هم بگذارد؛ دو امیدی که من یاد ندارم به وقوع پیوسته باشد! صدانت